Jet lag, czyli zespół nagłej zmiany strefy czasowej

Aktualizacja: 4 lutego, 2021

Podróżując z Warszawy do Waszyngtonu w linii prostej pokonujemy w przybliżeniu 8 363 kilometry. Gdy w Warszawie mamy godzinę 12 w południe, w Waszyngtonie jest dopiero pierwsza po północy! Podróżowanie do miejsc w innych strefach czasowych zawsze wymaga od nas przestawienia zegarka. Jednak czy własny zegar biologiczny, możemy przestawić w równie prosty sposób, co elektroniczne sprzęty?

Co to jest jet lag?

Jet lag jest określeniem charakterystycznych objawów obserwowanych u osób, które zmieniły strefę czasową bez wcześniejszego przygotowania organizmu. Najprościej zespół nagłej zmiany czasowej można określić jako brak zsynchronizowania między otoczeniem, a dobowym funkcjonowaniem organizmu zgodnym z zegarem biologicznym. Jet lag sprawia przez kilka pierwszych dni pobytu w nowym miejscu problem osobom podróżującym na długich trasach, gdyż zegar biologiczny potrzebuje pewnego czasu, aby móc przystosować się do nowych warunków funkcjonowania. Podczas, gdy na zewnątrz panuje słoneczny dzień, naszemu organizmowi wydaje się, że nadal jest w domu, gdzie w tym samym czasie panuje noc i należy udać się spać.

Jet lag – objawy

Objawy zespołu nagłej zmiany strefy czasowej są mało przyjemne i podobne do tych, które obserwujemy po nieprzespanej nocy. Należą do nich ból głowy, zmęczenie, nieregularne bicie serca, problemy z koncentracją i skupieniem uwagi oraz uczucie wyczerpania, nudności.

Jet lag – przyczyny

Na wstępie warto zaznaczyć, że organizmowi ciężej jest się przystosować do zmiany funkcjonowania, jeżeli podróżujemy na wschód niż na zachód. Toteż objawy jet lag są silniej odczuwane w krajach na wschód od Polski, niż w tych po zachodniej stronie kraju. Bierze się to z faktu, że jesteśmy lepiej przystosowani do wydłużania sobie doby niż jej skracania. Podróżując na zachód wydłużamy dobę poprzez cofanie zegarków, natomiast na wschód skracamy poprzez przestawianie ich do przodu.

Organizm ludzki jest przyzwyczajony do funkcjonowania w trybie dwudziestoczterogodzinnym. Ludzie posiadają okołodobowe systemy regulujące wydzielanie enzymów trawiennych, różnych hormonów, regulacji temperatury ciała, co zależne jest od potrzeb organizmu oraz ekspozycji na światło. Latem słońce wschodzi wcześniej, a co za tym idzie z rana jesteśmy pełni energii, natomiast zimą, gdy o tej samej porze co latem, w dalszym ciągu jest ciemno, jesteśmy senni. Jet lag jest zespołem objawów, które obserwujemy, gdy dochodzi do zaburzenia rytmu dobowego funkcjonowania mechanizmów regulujących pracę organizmu człowieka.

Zespół nagłej zmiany strefy czasowej – zapobieganie

Naukowcy od dawna wiedzieli, że istnieje zjawisko zmiany rytmów dobowych, obserwowane u prawidłowo funkcjonujących osób. Dopiero niedawno wzięto je pod uwagę, dzięki czemu na ich podstawie zostały wymyślone i opracowane sposoby, które można wykorzystać w zapobieganiu lub zmniejszeniu skutków jet lag u osób podróżujących na długich trasach między kontynentalnych.

Sposobem na uprzyjemnienie podróży międzykontynentalnej są ćwiczenia ze światłem i melatoniną. Melatonina jest hormonem wytwarzanym przez mały gruczoł zwany szyszynką pod wpływem ekspozycji na promienie światła. Rolą melatoniny jest regulacja dobowego cyklu, rano szyszynka wytwarza małą ilość melatoniny, natomiast pod wieczór, kiedy światła jest coraz mniej, cyklicznie zwiększa się jej produkcja. Melatonina sprzyja odpoczynkowi i relaksowi. Wystawienie się na działanie światła w godzinach nocnych może więc spowodować opóźnienie wydzielania melatoniny. Tę zależność  Helen Burgess i  współpracownicy z Centrum Medycznego Uniwersytetu w Chicago wykorzystali do badań naukowych, których celem było sprawdzenie czy ekspozycja na światło i melatoninę kilka dni poprzedzających wyjazd, może mieć wpływ na przesunięcie dobowego rytmu funkcjonowania. Wyniki były zaskakujące, gdyż trzy dni ekspozycji uczestników na światło w czasie nocy, wydłużyło ich rytm dobowy aż o 2,1 godziny!  Oznacza to, że ćwiczenia ze światłem i melatoniną w trakcie nocy mogą uprzyjemnić funkcjonowanie w kraju znajdującym się w innej strefie czasowej.  

Objawy zespołu nagłej zmiany strefy czasowej są nieprzyjemne i mogą utrudnić funkcjonowanie w nowym otoczeniu. Dobrą wiadomością jest fakt, że obecnie istnieją ciekawe sposoby na zapobieganie nieprzyjemnym skutkom, dzięki czemu po wyczerpującej podróży możemy cieszyć się wymarzonymi wakacjami przez cały okres pobytu, bez wykluczania dni na przystosowanie się do nowego trybu dnia!