Chroniczne zmęczenie – objawy, przyczyny, dieta

Aktualizacja: 10 marca, 2025

Każdy z nas odczuwa czasami zmęczenie. Stan ten jest zupełnie naturalny. Zmęczenie definiuje się jako stan fizjologiczny, którego celem jest niedopuszczenie do nadmiernej aktywności, a w konsekwencji do wyniszczenia i śmierci człowieka. Jest więc ono zjawiskiem prawidłowym.

Dopiero tendencja do utrwalania się zmian, które wynikają z przechodzenia organizmu w  stan zmęczenia jest zjawiskiem patologicznym. Takie długotrwałe zmęczenie jest niestety charakterystyczne dla współczesnego człowieka i dotyka ono ludzi w coraz młodszym wieku. Jego nasilenie jest coraz większe [1].

Chroniczne zmęczenie

Jak wspomniano powyżej zmęczenie zazwyczaj jest wynikiem codziennego oddziaływania różnorodnych obciążeń na nasz organizm. Jest przejściową utratą lub zmniejszeniem zdolności do działania, będącymi konsekwencją uprzednio wykonywanych czynności (np. wysiłek fizyczny czy praca umysłowa). Zmęczenie czasami towarzyszy również wielu chorobom somatycznym.

Czym innym jest zmęczenie chroniczne. Definiuje się je jako „obecne u osób jeszcze zdrowych, także jako jeden z symptomów towarzyszących chorym przewlekle i wreszcie jako  zaburzenie totalnie obezwładniające człowieka, zwane syndromem chronicznego zmęczenia” (Chojnacka-Szawłowska,2009,s.13). Jak widać zmęczenie przewlekłe nie jest zjawiskiem jednorodnym. Może ono towarzyszyć przewlekłym chorobom somatycznym i psychicznym, mieć charakter poinfekcyjny, występować po dużym wysiłku fizycznym. Zmęczenie chroniczne nie ustępuje po odpowiednim odpoczynku [1].

Przy pomiarze zmęczenia danej osoby pomocne jest zastosowanie specjalnych kwestionariuszy przeznaczonych do określenia jego stopnia. Podkreśla się, że najlepszym sposobem oceny zmęczenia, szczególnie przewlekłego jest dokładny wywiad z pacjentem dotyczący jego samopoczucia [2].  

Objawy chronicznego zmęczenia

Kryteria zespołu przewlekłego zmęczenia zostały określone m.in. przez Center for Disease Control of Prevention i to z nich korzysta się najczęściej. Należą do nich:

1. utrzymujące się co najmniej przez sześć kolejnych miesięcy zmęczenie, które nie ma związku z podejmowanym wysiłkiem i nie ustępuje po odpoczynku,
2. zmęczenie powoduje znaczną redukcję dotychczasowego poziomu aktywności,
3. cztery lub więcej z poniższych objawów trwających co najmniej sześć miesięcy:
   • zaburzenia pamięci i koncentracji,
   • złe samopoczucie po wysiłku, aktywność fizyczna lub psychiczna powoduje skrajne, długotrwałe wyczerpanie, a także choroby,
   • niewystarczający sen,
   • bóle stawów,
   • bóle mięśni,
   • zaburzenia widzenia,
   • omdlenia lub problemy z utrzymaniem równowagi.

Podobne kryteria zostały opisane w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10. Również tam zaznaczono, iż objawy muszą utrzymywać się przez co najmniej sześć miesięcy. Aby stwierdzić zespół przewlekłego zmęczenia osoba musi mieć problemy z koncentracją, poczucie zmęczenia, które nie są wynikiem wysiłku, a zmęczenie w przypadku tego schorzenia nie zanika po odpoczynku.

W literaturze podkreśla się, że powyższe objawy należy rozpatrywać ostrożnie. Kluczowy w rozpoznaniu choroby jest bowiem okres trwania objawów, który wynosi sześć miesięcy [3].

Chroniczne zmęczenie – przyczyny

W ostatnich latach ukazało się wiele publikacji, których autorzy proponowali różne hipotezy dotyczące przyczyn powstania zespołu przewlekłego zmęczenia. Sugerowano, że może mieć on podłoże:

• genetyczne,
• immunologiczne,
• psychologiczne,
• hormonalne,
• wirusowe.

Przeprowadzone zostały badania, w których uczestniczyły zarówno osoby zdrowe, jak i cierpiące na chroniczne zmęczenie. Okazało się, że z zespołem przewlekłego zmęczenia powiązane były zaburzenia w funkcjonowaniu komórek układu odpornościowego.

Schorzenie to jest przez niektórych nazywane także „Zespołem Przewlekłego Zmęczenia Immunologicznego”, ponieważ okazało się, iż u pacjentów cierpiących na chroniczne przemęczenie często występuje alergia na pyłki roślinne, metale czy żywność. Może to u nich powodować kaskadę zaburzeń immunologicznych.

Sugeruje się również, że przyczyną chronicznego zmęczenia może być nieprawidłowe stężenie substancji chemicznych wytwarzanych w obrębie osi podwzgórze-przysadka-nadnercza. Czyli w systemie, który odpowiedzialny jest m.in. za sen i czuwanie oraz reakcje organizmu na stres. Zauważono bowiem, że chorzy mają niższe stężenie serotoniny w mózgu, dopaminy, a także kortyzolu. Potrzeba jednak dalszych badań, aby stwierdzić czy zmiany te występują u wszystkich pacjentów, a także czy mają charakter pierwotny czy wtórny.

W ostatnim czasie często podejmowane są dyskusje dotyczące zaburzeń w funkcjonowaniu autonomicznego układu nerwowego, jako głównej przyczyny wystąpienia zespołu przewlekłego zmęczenia. Zauważono bowiem, że pacjenci cierpiący na to schorzenie dodatkowo mają problemy z obniżonym ciśnieniem krwi, funkcjonowaniem układu sercowo-naczyniowego oraz procesami termoregulacji [4].

Chroniczne zmęczenie dieta

Styl życia, jego tempo, a także jakość odgrywają dużą rolę w powstawaniu zespołu przewlekłego zmęczenia. Istotnym czynnikiem jest również dieta. Żyjąc w biegu często nie zwracamy uwagi na to, co trafia na nasze talerze. Dzięki pokarmowi dostarczamy organizmowi niezbędnej dla prawidłowego funkcjonowania energii.

W sytuacji, gdy czujemy się zmęczeni często dobrym rozwiązaniem wydaje się sięgnięcie po kawę. Jej spożycie może rzeczywiście chwilowo poprawić kondycję organizmu. Podobnie oddziałują na nas słodycze. Sięganie zarówno po kofeinę, jak i przetworzoną żywność o dużej zawartości cukru nie jest jednak sposobem na poprawę stanu zdrowia w przypadku długotrwałego zmęczenia. Zamiast korzystać z symulantów warto jest odpocząć lub w miarę możliwości pójść na krótki spacer [3].

U osób będących w stresie zmniejsza się wchłanianie witamin oraz składników mineralnych z jelit, dlatego obniżeniu ulega także poziom antyoksydantów w organizmie. Niezwykle ważne jest wówczas dostarczenie odpowiedniej ilości magnezu, odpowiedzialnego za prawidłową funkcję mięśnia sercowego, a także witamin o właściwościach przeciwutleniających C i E. Warto spożywać jak najwięcej warzyw, zrezygnować z białego cukru oraz pieczywa i makaronów. Zamiast olejów oraz innych przetworzonych tłuszczów dobrze jest sięgnąć po orzechy i nasiona. Unikać należy także produktów wysoko przetworzonych, które zawierają barwniki, konserwanty i inne sztuczne dodatki. Działanie przeciwzapalne i przeciwdepresyjne wykazują kwasy n-3. Dlatego w diecie powinny się znaleźć orzechy włoskie, siemię lniane oraz ryby będące źródłem tych kwasów. Pomocne mogą okazać się również nasiona dyni, sezamu oraz maku. Produkty te zawierają kwas foliowy, a także są bogate w witaminę B6, poprawiające funkcje układu nerwowego [5].

Chroniczne zmęczenie, które nie ustępuje po odpoczynku i trwa ponad 6 miesięcy jest przez wiele osób uznawane za chorobę cywilizacyjną. Dotyka coraz więcej osób i pojawia się niestety u coraz młodszych pacjentów. Jego przyczyny nie są jeszcze do końca poznane. W leczeniu schorzenia ważna jest zmiana stylu życia. Samą dietą nie jesteśmy w stanie zlikwidować przewlekłego zmęczenia, ale zdrowe żywienie stanowi bardzo dobre uzupełnienie podjętej terapii.