Dieta białkowa – zasady, wskazania, produkty oraz jadłospis
🕣 5 min czytania
Aktualizacja: 19 marca, 2024
Dieta bogato białkowa zyskała w ostatniej dekadzie na dużej popularności, gównie dzięki diecie Dukana. Obecnie dzięki poszerzeniu badań oraz analizie skutków dla organizmu, dieta ta uznana została za niepolecany sposób redukcji masy ciała za względu na nadmiar białka w racji pokarmowej.
Białko obciążając organy, takie jak nerki, w miarę wydłużania okresu stosowania diety może prowadzić do ich niewydolności. Dieta bogato białkowa, stosowana jest w szpitalach pod okiem specjalisty, w stanach wyniszczenia organizmu po rozległych oparzeniach, przebytych nowotworach i rekonwalescencji. Duża podaż białka dostarczana wraz z dietą zostaje wykorzystana i jest przeznaczona na regenerację wyniszczonych tkanek, uszkodzonych w trakcie poważnej choroby. Owa dieta nie powinna być sposobem na utratę masy ciała, gdyż długotrwałe jej stosowanie może przysporzyć więcej szkód dla organizmu aniżeli korzyści.
Dieta białkowa
Dieta białkowa dostarcza ok. 2200–2400 kcal dziennie. Białko w dziennej racji pokarmowej dostarcza większą ilość energii w porównaniu do diety podstawowej. Ilość białka w diecie wynosi ok. 2 g na kg masy ciała (w przypadkach rozległych oparzeń, wartość może dochodzić do nawet 3 g/kg m.c.), podczas gdy Instytut Żywności i Żywienia zaleca dla osoby dorosłej 0,73 g na kg masy ciała. Białko pokrywa więc ok. 15–20% dziennego zapotrzebowania na energię. Z racji iż dieta stosowana jest u osób chorych, często pozostających w pozycji leżącej przez większość dnia, wyższa zawartość białka w diecie uzyskana zostaje kosztem węglowodanów, które wypełniają zapotrzebowanie energetyczne w 50–55%, natomiast tłuszcze zgodnie z zaleceniami dla diety podstawowej stanowią 25–30% energii. Zwróć uwagę również na proteiny w proszku.
Dieta białkowa – zasady
- Dieta białkowa dostarcza od ok. 2200 do nawet 4000 kcal na dobę i jest modyfikacją diety łatwo strawnej. Wyższa energetyczność diety związana jest z faktem, iż by białko zostało wykorzystane przez organizm na cele budulcowe, a nie energetyczne wymagane jest dostarczenie wyższej podaży energii. 1 g białka, aby został strawiony wymaga dostawy ok. 4 kcal z węglowodanów lub tłuszczu.
- Ilość białka w diecie zależna jest od masy ciała osoby, dla której dieta jest przeznaczona i wynosi od 2 do 3 g na kilogram masy ciała pacjenta. 2/3 białka powinno pochodzić z produktów pochodzenia zwierzęcego natomiast 1/3 z produktów roślinnych.
- Należy wykluczyć dodawanie soli kuchennej, gdyż mięsa i wędliny bogato występujące w jadłospisie stanowią źródło dużej zawartości sodu.
- Węglowodany stanowią 50–55% energii, natomiast tłuszcze 25–30%.
- Dieta powinna dostarczać mniej niż 30 g błonnika dziennie.
- Potrawy powinny być łatwo strawne, toteż zalecane techniki kulinarne to gotowanie w wodzie i na prze, pieczenie, duszenie w sosach własnych. Nie zaleca się smażenia.
- Sosy, surówki, farsze do mięs czy potrawy zbożowe, pulpety, desery i inne dania powinny być wzbogacane o jogurt, serek homogenizowany, śmietanę, jaja, mleko w proszku, aby zwiększyć udział białka w diecie.
- Dieta powinna dostarczyć ok 900 mg wapnia, 750 µg wit. A, 1,7mg witaminy B1, 2 mg witaminy B2 oraz ponad 70 mg witaminy C.
Samodzielne układanie jadłospisu może wydawać się skomplikowane. Gotowe jadłospisy diety białkowej, opracowane wg jej zasad przez wykwalifikowanych dietetyków możesz kupić tutaj. Jest to najbezpieczniejszy i najszybszy sposób na wprowadzenie zasad diety białkowej w życie.
Dieta białkowa – wskazania
Dieta bogato białkowa ma na celu dostarczenie zwiększonej podaży białka w diecie, które zostaje przeznaczone na regenerację wyniszczonych tkanek, a więc nie powinna być stosowana w celu redukcji masy ciała. Przeznaczona jest dla osób:
- wyniszczonych,
- chorych na nowotwory,
- z rozległymi oparzeniami ciała,
- z ranami,
- w chorobach przebiegających z wysoką gorączką,
- dla rekonwalescentów po przebytych chorobach.
Dieta białkowa – produkty zakazane oraz polecane
| Produkty | Zalecane | Zalecane w umiarkowanych ilościach | Przeciwwskazane |
| Napoje | Mleko 1,5–2% tłuszczu, naturalne mleczne napoje fermentowana o zawartości tłuszczu 1,5–2%: jogurt, kefir, maślanka, serwatka, słaba herbata, napoje owocowe, soki owocowe i warzywne z mlekiem, koktajle mleczno-owocowe | Mocna herbata, mocna kawa, jogurt pełnotłusty (3,5%), mleko pełnotłuste | Kakao, czekolada, napoje alkoholowe, wody mineralne gazowane, coca-cola, pepsi, lemoniada. |
| Pieczywo | Chleb i bułki pszenne, suchary, bułki, biszkopt, pieczywo półcukiernicze, drożdżowe, herbatniki | Chleb Graham, pieczywo cukiernicze, chrupki pszenne, pieczywo pszenne razowe z dodatkiem słonecznika i soi. | Chleb żytni świeży, chleb żytni razowy, pieczywo chrupkie żytnie. |
| Dodatki do pieczywa | Masło, chudy i półtłusty ser twarogowy, serek homogenizowany, ser ziarnisty, pasty serowe z różnymi dodatkami, mięso gotowane, chude wędliny, szynka, polędwica drobiowa, chude ryby, ścięte białko jaja , galaretki mięsne, drobiowe, rybne. | Miękkie margaryny, tłusty twaróg, całe jaja gotowane na miękko, jajecznica na parze, jajko sadzone, parówki cielęce, ryby wędzone, kiełbasa szynkowa, pasztet drobiowy – chudy robiony w domu. | Tłuste wędliny, konserwy, salceson, kaszanka, pasztetowa, smalec, tłuste sery podpuszczkowe oraz topione, sery z przerostem i porostem pleśni, ser typu ,,Feta”, jaja gotowane na twardo i smażone z tłuszczem. |
| Mięso, drób, ryby | Chuda cielęcina, królik, kurczak i indyk bez skóry, wątroba cielęca i wołowa, chude ryby dorsz, młody karp, pstrąg, lin, okoń, szczupak, flądra, sandacz, mintaj, morszczuk. Potrawy gotowane : pulpety, budynie, potrawki. | Wołowina, dziczyzna, chuda wieprzowina, ozory, serca, żołądki, ryby morskie: makrela, śledzie, karmazyn, sardynka. Potrawy duszone bez obsmażania na tłuszczu pieczone w foli lub pergaminie. | Tłuste gatunki: wieprzowina, baranina, gęsi, kaczki, tłuste ryby: węgorz, tłusty karp, łosoś, sum, tołpyga. Potrawy smażone, pieczone w tradycyjny sposób. |
| Potrawy półmięsne i bezmięsne | Budynie z kasz, warzyw, makaronu cienkiego, mięsa, risotto, leniwe pierogi, tarta z warzywami, z serem, owocami. | Zapiekanki z kasz, warzyw i mięsa, kluski francuskie, makaron z mięsem, kluski ziemniaczane. | Wszystkie potrawy smażone na tłuszczu: placki ziemniaczane, kotlety, krokiety, bigos, fasolka po bretońsku. |
| Zupy i sosy | Chudy rosół z cielęciny, kurczaka bez skóry, rosół jarski, krupnik, jarzynowe, ziemniaczana, owocowe zaprawiane mąką i mlekiem, lub mąką i śmietanką albo zaprawą zacieraną z mąki i masła, sosy łagodne ze słodką śmietaną. | Rosół na mięsie, kalafiorowa, zupa z ogórków kiszonych, pieczarkowa, zaprawiane mąką i śmietaną, zaciągane żółtkiem. Sos chrzanowy, musztardowy, zaciągane żółtkiem. | Tłuste, zawiesiste na mocnych wywarach: mięsnych, kostnych, grzybowych, zasmażane, pikantne z warzyw kapustnych. strączkowych. Sos grzybowy, cebulowy, zasmażany. |
| Tłuszcze | Masło 82% i śmietankowe, słodka śmietana (18–36%),oleje roślinne: sojowy, słonecznikowy, rzepakowy, kukurydziany, oliwa z oliwek. | Masło roślinne, margaryny miękkie. | Smalec, łój, słonina, boczek, margaryny twarde. |
| Warzywa i ziemniaki | Młode, soczyste gotowane w wodzie, polane tłuszczu: marchew, dynia, kabaczek, patison, burak, seler, pietruszka, pomidory bez skóry, szparagi. Ziemniaki gotowane lub pieczone. | Szpinak, kalafior, brokuły, groszek zielony, fasolka szparagowa, rabarbar, cykoria, drobno starte surówki. | Warzywa kapustne, czosnek, por, suche nasiona roślin strączkowych, ogórki, rzodkiewka, rzodkiew, kalarepa, papryka, brukiew, grubo starte surówki, warzywa zasmażane, konserwowe i marynowane. Ziemniaki smażone na tłuszczu (placki, frytki, łódeczki itp.) |
| Owoce | Dojrzałe i soczyste: jagodowe, winogrona bez pestek w postaci przecierów, cytrusy, brzoskwinie, morele, banany, jabłka pieczone i gotowane. | Wiśnie, śliwki, kiwi, melon. | Wszystkie niedojrzałe, gruszki, czereśnie, daktyle, arbuz, orzechy, owoce marynowane i ze słodkich syropów. |
| Desery | Kisiele, budynie, galaretki mleczne, owocowe, jogurty z serka homogenizowanego, kremy, bezy, musy, suflety, soki i przeciery owocowe. | Ciasta deserowe, lody. | Tłuste ciasta z maślanymi kremami, torty, desery z używkami, czekolada, batony, chałwa , desery z kakao. |
| Przyprawy | Sok z cytryny , kwasek cytrynowy, cukier, pietruszka, zielony koperek, majeranek, rzeżucha, melisa, bazylia, kminek. | Ocet winny, sól, pieprz ziołowy, jarzynka, vegeta, papryka słodka, estragon, tymianek. | Ostre: ocet, pieprz, papryka ostra, chili, curry, musztarda, ziele angielskie, liść laurowy, gałka muszkatołowa, gorczyca. |
Tabela 1 Źródło: „Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka” H. Ciborowska, A. Rudnicka, wyd. PZWL
Dieta białkowa – przykładowy jadłospis
- Śniadanie: zupa mleczna z wywarem z warzyw i płatkami kukurydzianymi, pieczywo z masłem, galaretka z kury, miód, herbata z cytryną.
- II Śniadanie: bułka z masłem, jajko na miękko, sok pomidorowy.
- Obiad: zupa koperkowa z lanymi kluskami, pulpety z drobiu, ćwikła, ziemniaki, kompot z jabłek w galarecie.
- Podwieczorek: koktajl z kefiru i truskawek.
- Kolacja: makaron z mięsem, kompot.
Dieta białkowa ma na celu pomóc osobom, które w wyniku choroby lub słabego apetytu będącego wynikiem złego stanu zdrowia, powrócić do wyjściowej masy ciała. Wysoka podaż białka, przy równoczesnej wysokiej kaloryczności jadłospisu sprzyja wykorzystaniu protein na cele regeneracyjne. Dobrze zbilansowana dieta stosowana w przypadku rekonwalescentów, osób poparzonych czy przechodzących chorobę z wysoką gorączką pomoże w regeneracji pochorobowej i będzie sprzyjać szybszemu powrotowi do zdrowia.
Literatura:
„Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka” mgr Helena Ciborowska, mgr Anna Rudnicka . Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
„Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja” pod red. Prof. Dr hab. Med. M. Jarosza
Autor artykułu:
