Achalazja – objawy, przyczyny, rozpoznanie, leczenie i dieta przy przewężeniu przełyku

Aktualizacja: 7 maja, 2024

Przełyk to kanał łączący gardło z żołądkiem. Dzięki mięśniom, które go tworzą możliwe jest przesuwanie treści pokarmowej z jamy ustnej do dalszych odcinków przewodu pokarmowego. W przebiegu przełyku wyróżniamy jego górny zwieracz (UES), trzon i zwieracz dolny (LES). Zwieracze pełnią bardzo ważną funkcję, przede wszystkim zapobiegają cofaniu się treści pokarmowej. Rozluźnienie UES staje się bodźcem do powstania tzw. fali perystaltycznej, czyli skurczów mięśniówki, dzięki którym spożyty pokarm przesunięty zostaje do żołądka. Jednym ze schorzeń związanym z zaburzeniem motoryki przełyku jest achalazja.

Achalazja przełyku

Achalazja przełyku to schorzenie, którego przyczyny są wciąż niejasne. Istota tkwi w dysfunkcji dolnego zwieracza przełyku i zaburzeniach ruchów perystaltycznych. W achalazji LES nie ulega właściwemu rozluźnieniu, co w konsekwencji prowadzi do wzrostu ciśnienia. Przełyk ulega poszerzeniu w obrębie trzonu, poniżej natomiast – przewężeniu. W miejscu, gdzie średnica jest poszerzona zbiera się pokarm i płyny, które cofają się pod wpływem zwiększonego ciśnienia. Taki stan powoduje wiele przykrych dolegliwości.  

Achalazja – objawy

Przede wszystkim pojawiają się problemy z przełykaniem (dysfagia), które postępują i prowadzą do niemożności przełknięcia pokarmu. W początkowym stadium może to dotyczyć tylko składników stałych, a z czasem również płynnych. Daje to objawy zgagi – pieczenie, a nawet krztuszenie. Taka sytuacja stwarza niebezpieczeństwo wystąpienia zachłystowego zapalenia płuc. Trwająca kilkanaście lat achalazja zwiększa ryzyko wystąpienia raka płaskonabłonkowego przełyku. Czy w jakikolwiek sposób można zapobiec wystąpieniu choroby?

Achalazja – przyczyny

Wdrożenie w życie działań profilaktycznych możliwe jest, gdy znane są czynniki ryzyka i przyczyny jej wystąpienia. W przypadku zaburzenia, o którym mowa nie jest to możliwe. Co prawda znamy istotę tej dysfunkcji (którą jest uszkodzenie neuronów unerwiających przełyk, co prowadzi do zmniejszenia wydzielania substancji rozluźniających LES) jednak przyczyna nie została poznana. Pod uwagę bierze się czynniki infekcyjne, genetyczne i autoimmunologiczne. Kwestia ta pozostaje nierozstrzygnięta, dlatego nie jest możliwe zastosowanie skutecznej interwencji zapobiegawczej. Czasem jednak achalazja jest konsekwencją innych schorzeń, takich jak nowotwory trzustki, żołądka czy płuc. W związku z tym dysfagii nigdy nie należy lekceważyć.

Achalazja – rozpoznanie

Rozpoznane achalazji opiera się na dwóch badaniach – RTG z podaniem środka cieniującego oraz endoskopii. W badaniu obrazowym widoczne stają się zmiany w średnicy przełyku. W zależności od zaawansowania choroby możemy wyróżnić kilka jej stadiów – od I do IV, gdzie IV stopień charakteryzuje się już przełykiem poszerzonym na całej długości. Jak w przypadku każdej choroby, trzeba wykluczyć inne przyczyny istniejących dolegliwości (np. nowotwór), czemu ma służyć badanie endoskopowe.

Achalazja – leczenie

Leczenie achalazji jest wielopoziomowe. Leki uzupełniają zabiegi inwazyjne. Farmakologicznie można zmniejszyć napięcie dolnego zwieracza przełyku, którego to nadmierny skurcz jest jedną z przyczyn dolegliwości. W tym celu stosuje się także toksynę botulinową wstrzykiwaną podczas endoskopii. Zastosowanie znajdują także mechaniczne poszerzenie przełyku za pomocą poszerzadeł metalowych lub plastikowych czy endoskopowe balonikowanie.

Oprócz zabiegów operacyjnych i leczenia farmakologicznego istotna jest dieta i kilka innych aspektów życia codziennego, jak stres, którego unikać należy za wszelką cenę.  

Achalazja – dieta

Zaburzenia połykania wiążą się z ogromnym dyskomfortem, co prowadzi do zmniejszenia ilości przyjmowanych pokarmów, utraty masy ciała i niedożywienia. Istotne jest zatem zapewnienie wraz z dietą wszystkich niezbędnych składników pokarmowych, w szczególności pełnowartościowego białka. Nieuniknione w przewężeniu przełyku staje się wprowadzenie łatwostrawnej diety papkowatej/rozdrobnionej. Czasem taki sposób żywienia może nie dostarczać wszystkich niezbędnych elementów, w związku z czym należy rozważyć zastosowanie dodatkowych odżywek dobranych indywidualnie. Posiłki powinny być niewielkie objętościowo i smaczne.

Zaleca się unikanie tłuszczów zwierzęcych, tłustych serów, śmietany, tłustych mięs, kakao, roślin strączkowych, kapusty, cebuli, rzodkiewki, kukurydzy, napojów gazowanych, alkoholu.

Chleb gruboziarnisty, w zależności od tolerancji, najlepiej zastąpić pieczywem graham lub pszenno-żytnim. Niekoniecznie należy ograniczać produkty zbożowe z pełnego przemiału, są one bowiem nieocenionym źródłem błonnika. Wszystko zależy od indywidualnej tolerancji, niezwykle istotna zatem staje się samoobserwacja.

Preferowane metody obróbki kulinarnej to gotowanie, pieczenie w folii, duszenie bez obsmażania.

Poniżej przykładowy jadłospis w formie ułatwiającej przełykanie.

Śniadanie:

• Kasza manna na mleku z syropem malinowym

II Śniadanie

• Mus z gotowanych jabłek

Obiad

• Zupa krem z dyni zabielona jogurtem naturalnym
• Ziemniaki puree + pasta z gotowanego kurczaka doprawiona koperkiem i natką pietruszki + gotowana marchewka

Podwieczorek

• Biszkopty z koktajlem truskawkowym na bazie kefiru

Kolacja

• Pasta z gotowanych buraków doprawiona sokiem z cytryny i szczyptą soli + pieczywo pszenne

Stopień rozdrobnienia posiłków i dobór produktów zależny jest od stanu osoby chorej. Jeżeli po wykonanym zabiegu sytuacja ulega poprawie, treść pokarmowa nie cofa się – można poszerzyć dietę i zmienić konsystencję dań na stałą. Wszystko to w granicach indywidualnej tolerancji.

Achalazja to schorzenie idące w parze z utratą masy ciała, powodowanej uciążliwymi objawami po spożyciu posiłku. Pociąga to za sobą kolejne problemy związane z niedożywieniem. Obecnie istnieje kilka możliwości leczenia achalazji, jednak w wielu przypadkach zabiegi poszerzania przełyku należy powtórzyć kilkakrotnie. Nauki medyczne rozwijają się w błyskawicznym tempie, dlatego nie należy tracić nadziei na pojawienie się metody pozwalającej na zawsze zażegnać ten uciążliwy problem.