Niedobór witaminy B12 – objawy, leczenie

Aktualizacja: 19 marca, 2024

Podczas gdy zgromadzone zapasy wewnątrzustrojowe ulegną wyczerpaniu, a nasz organizm będzie odmawiał wchłaniania czerwonej witaminy z pożywienia, mogą rozwijać się niespecyficzne symptomy świadczące o niedoborze witaminy B12. Długotrwały niedobór może być przyczyną nieodwracalnych zmian w układzie nerwowym.

Witamina B12

Witamina B12 zwana także kobalaminą jest jedną z dziewięciu poznanych dotąd witamin rozpuszczalnych w wodzie.  W środowisku naturalnym występują dwie biologicznie aktywne postaci witaminy B12 (deoksyadenozylokobalamina, metylokobalamina)[3]. Stabilna forma witaminy B12 – cyjanokobalamina jest produkowana na skalę przemysłową jako składnik preparatów farmaceutycznych. Charakteryzuje się dużą trwałością oraz łatwością przekształcania do form aktywnych: metylokobalaminy i adenozylokobalaminy, w organizmie człowieka. Witamina B12 jest jedyną witaminą, której biosynteza jest możliwa wyłącznie w komórkach bakteryjnych [2]. Wchłanianie tej witaminy ma miejsce w jelicie krętym i wymaga udziału jonów wapnia oraz występującego w żołądku specyficznego białka, nazywanego czynnikiem wewnętrznym bądź czynnikiem Castle’a. Kobalamina odgrywa istotną rolę w procesie wytwarzania czerwonych krwinek w szpiku kostnym. Ponadto uczestniczy w przemianach metabolicznych białek, tłuszczów i węglowodanów oraz odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego poprzez aktywny udział w syntezie choliny wchodzącej w skład osłonek nerwowych oraz tworzeniu neuroprzekaźnika serotoniny. Głównym źródłem witaminy B12 są produkty pochodzenia zwierzęcego (mięso, drób, ryby, podroby, żółtko jaja, sery twarogowe i podpuszczkowe), a także warzywa poddane procesowi fermentacji (miso).

Niedobór witaminy B12

Przy dostatecznym spożyciu mięsa dzienne zapotrzebowanie na witaminę B12 jest  dostarczane nawet z nadmiarem. Problemy związane z niedoborem mogą się pojawić u wegan, wegetarian oraz osób z zaburzeniami wchłaniania tej witaminy w przewodzie pokarmowym. Rezerwy kobalaminy zgromadzone są głównie w wątrobie i wystarczają na okres 2–5 lat, dzięki temu pierwsze objawy niedoboru pojawiają się dopiero po kilku, kilkunastu latach niedostatecznej podaży. W przypadku choroby autoimmunologicznej zwanej powszechnie chorobą Addisona-Biermera bądź przy innych zaburzeniach wchłaniania, niedobór witaminy B12 może wystąpić już po 2–3 latach. Hipowitaminoza B12 prowadzi do powstawania zaburzeń w układzie krwiotwórczym, zaburzeń neurologicznych i psychiatrycznych. Główną przyczyną jest defekt wydzielania czynnika wewnętrznego przez komórki okładzinowe błony śluzowej żołądka. Do rozwoju niedokrwistości prowadzą również choroby jelita krętego lub stany po jego resekcji, brak transportowych białek osocza oraz nadmierny wzrost mikroflory jelitowej, która zużywa tę witaminę [2]. Badania dowodzą, iż niedobór kobalaminy zwiększa ryzyko niektórych chorób takich jak stwardnienie rozsiane, miażdżyca tętnic czy choroby serca [2]. Szacuje się, iż podwyższony poziom homocysteiny związany z niedoborem witaminy B12 stanowi czynnik ryzyka występowania zaburzeń poznawczych i zespołów otępiennych, w tym choroby Alzheimera.

Niedobór witaminy B12 – objawy

Wczesne symptomy niedoboru witaminy B12 są niespecyficzne. W początkowych stadiach hipowitaminoza manifestuje się przewlekłym zmęczeniem, osłabieniem organizmu, drażliwością oraz zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego (brak apetytu, nudności, stany zapalne błon śluzowych jamy ustnej i języka). Pacjenci często skarżą się na zmiany nastroju oraz problemy z pamięcią. Brak witaminy B12 może powodować również zaburzenia neurologiczne, którym towarzyszy drętwienie kończyn, osłabienie ich siły mięśniowej oraz zaburzenia równowagi. Przedłużający się niedobór najczęściej prowadzi do anemii megaloglastycznej (niedokrwistości złośliwej), czasem również występują objawy psychiatryczne ujawniające w postaci depresji, zaburzeń lękowych, zespołów urojeniowych (halucynacje, omamy).

Niedobór witaminy B12 – leczenie

Dzienne zapotrzebowanie na witaminę B12 wynosi 2,4 µg/d u osób dorosłych i zwiększa się podczas ciąży i okresu laktacji przyjmując kolejno wartości: 2,6 µg/d (ciąża), 2,8 µg/d (laktacja) [1]. U osób po 50 roku życia często stwierdzany jest niedobór kobalaminy będący skutkiem jej niedostatecznej podaży z żywnością a także występowania zaburzeń wchłaniania (częściej). Postępowanie dietetyczne może być elementem wspomagającym leczenie objawów niedoboru. W praktyce opiera się na diecie bogatej w białko pochodzenia zwierzęcego, zaś u osób będących na diecie wegańskiej zalecana jest suplementacja witaminy w dawce ustalanej indywidualnie, w zależności od zapotrzebowania. Jednakże w przypadku znacznej hipowitaminozy konieczne jest wdrożenie terapii substytucyjnej drogą doustną (tabletki) bądź parenteralną. Najpopularniejszym sposobem terapii substytucyjnej w przypadku znacznych niedoborów witaminy B12 jest jednak droga parenteralna. Leczenie opiera się na domięśniowym podawaniu hydroksykobalaminy przez całe życie. Na początku iniekcje (zastrzyki) są dość częste (1 raz dziennie przez 10–14 dni) celem uzupełnienia magazynów ustrojowych [3].

Witamina B12 w zastrzykach 

Gdy leczenie przyczynowe nie daje pożądanych rezultatów to znak, iż należy podjąć odpowiednią interwencję i rozpocząć terapię substytucyjną. Jeśli przyczyną hipowitaminozy jest brak czynnika wewnętrznego (np. w przypadku niedokrwistości złośliwej), który utrudnia bądź uniemożliwia przyswajanie witaminy B12 tradycyjnym sposobem są zastrzyki domięśniowe w dawkach ustalanych indywidualnie przez lekarza, w zależności od przyczyn niedoboru oraz wyników badań laboratoryjnych [5].

Wczesna diagnoza i wdrożenie leczenia niedoborów czerwonej witaminy daje ogromną szansę na uniknięcie nie tylko poważnych komplikacji neurologicznych, patologicznych problemów w układzie krwiotwórczym, ale również zapobiega groźnym powikłaniom sercowo-naczyniowym.