Hipoglikemia – objawy, przyczyny, leczenie, dieta

Aktualizacja: 15 kwietnia, 2024

W dzisiejszym artykule nakreślimy m.in. co bywa najczęstszą przyczyną hipoglikemii, czym manifestuje się ten stan oraz czy istnieje skuteczny sposób walki z niedocukrzeniem. Zapraszamy do lektury!

Hipoglikemia

Organizm zdrowego człowieka utrzymuje poziom cukru we krwi na względnie stałym poziomie. Zakres ten wynosi średnio 70–99 mg/dl na czczo oraz maksymalnie 140 mg/dl po spożytym posiłku. Taki właśnie zakres zapewnia niezbędną ilość glukozy potrzebną komórkom do wytworzenia energii, bez której prawidłowe funkcjonowanie organizmu byłoby niemożliwe. W przypadku, gdy stężenie cukru we krwi spadnie poniżej 70 mg/dl dochodzi do tzw. stanu hipoglikemii, któremu to mogą (choć nie muszą) towarzyszyć objawy kliniczne zagrażające życiu.

Zgodnie z najnowszymi zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego z 2018 roku hipoglikemią nazywamy spadek stężenia glukozy (potocznie cukru) we krwi poniżej 70 mg/dl (3,9 mmol/l), bez względu na fakt, czy towarzyszą temu charakterystyczne objawy ze strony organizmu czy też nie. Wartość 70 mg/dl należy uznać za stężenie alarmujące wymagające spożycia węglowodanów bądź dostosowania dawki leków obniżających glikemię.

Hipoglikemia – rodzaje

International Hypoglycemia Study Group z 2017 roku dokonała klasyfikacji hipoglikemii, dzieląc ją na trzy poziomy:

• poziom I (alertowe stężenie glukozy) – stężenie glukozy sięga ≤ 70 mg /dl (≤ 3.9mmol/l), wymaga konsumpcji węglowodanów prostych, wskazane jest ponowne dostosowanie dawek przyjmowanych leków obniżających stężenie glukozy we krwi.
• poziom II (Klinicznie istotna hipoglikemia) – stężenie glukozy sięga  < 54 mg /dl (< 3,0 mmol/l), wymaga natychmiastowej interwencji, bardzo często pojawiają się charakterystyczne objawy niedocukrzenia.
• poziom III (ciężka hipoglikemia) – stwierdzono brak specyficznego progu stężenia glukozy, wymaga natychmiastowej pomocy osób trzecich z uwagi na występujące upośledzenie funkcji poznawczych chorego.

Częstotliwość występowania stanów hipoglikemii oraz ich stopień powiązany jest najczęściej z typem cukrzycy, sposobem jej leczenia oraz wiedzy samego chorego. Szczególnie istotna w nadchodzącej hipoglikemii jest nabyta umiejętność rozpoznawania objawów, które mogą być dość niespecyficzne. Do najczęstrzych zaliczymy zimne poty, rozdrażnienie, lęk, nagłe uczucie senności i osłabienie, przyspieszenie akcji serca bez nadmiernego wysiłku, pojawiające się napady „wilczego” apetytu.

Hipoglikemia – profilaktyka

Kluczowe jest odpowiednio szybkie rozpoznanie objawów i równie szybka reakcja w zaistniałej sytuacji. Aby zminimalizować ryzyko wystąpienia niedocukrzenia w przyszłości, warto mieć na uwadze kilka zasad, które prezentujemy poniżej:

1. Planując wysiłek fizyczny – przygotuj się do niego. Znając stopień intensywności treningu będziesz wiedział jaką dawkę węglowodanów należy zabrać ze sobą lub skonsumować po jego zakończeniu.
2. Uczestnicząc w różnego rodzaju uroczystościach – ogranicz konsumpcję alkoholu. Hamuje on uwalnianie glukozy z naszej wątroby.
3. Planując kontrolę nad własną masą ciała – pamiętaj, że zbyt szybka redukcja może pogłębiać stany niedocukrzenia. Prawidłowe tempo utraty tkanki tłuszczowej przewiduje wartość 0,5–1 kg w skali tygodnia.
4. Przyjmując leki – upewnij się, że dobrałeś/aś odpowiednią dawkę do przyjętej porcji węglowodanów.
5. Komponując posiłki – kieruj się zaleceniami dla osób chorych na cukrzycę.

Hipoglikemia – objawy

Charakter objawów bywa ściśle powiązany ze stopniem spadku stężenia glukozy we krwi. Glikemia bliska wartości 72 mg/dl (tzw. lekka hipoglikemia) manifestuje się: osłabieniem, uczuciem głodu bólem głowy. Dalszy spadek sięgający 54 mg/dl (umiarkowana hipoglikemia) sprzyja takim objawom jak: ból brzucha, nudności, lęk czy niepokój. Glikemia o wartości poniżej 36 mg/dl (tzw. hipoglikemia ciężka) manifestuje się najczęściej dreszczami, drżeniem, zimnymi potami, a nawet kołataniem serca, co może stanowić bezpośrednie zagrożenie życia.

Hipoglikemia – przyczyny

Przyczyn hipoglikemii możemy dopatrywać się w:

• niewłaściwie niedostosowanej dawce insuliny lub leku obniżającego glikemię do aktualnego poziomu cukru we krwi (niewłaściwa dawka insuliny, przedawkowanie leków doustnych, błędy pomiarowe przy użyciu glukometru),
• błędy w odżywianiu (nieregularnie przyjmowane posiłki, zbyt niska gęstość energetyczna posiłku),
• ubogowęglowodanowy posiłek poprzedzający intensywną aktywność fizyczną,
• nadmierne spożywanie alkoholu,
• nagła redukcja masy ciała,
• niedostateczna edukacja pacjenta.

Hipoglikemia – leczenie

Leczenie zachowawcze chorych na cukrzycę polega na doborze odpowiedniej farmakoterapii.

Pacjenci leczeni insuliną NPH (insulina o średnim czasie działania), u których odnotowano stany nawracających hipoglikemii powinni rozważyć zmianę rodzaju stosowanej insuliny na analogi długo działające (np. detemir). Badania porównujące zastosowanie tych dwóch rodzajów insulin wykazały zmniejszenie ryzyka nocnych oraz ciężkich hipoglikemii.

W stanach lekkiego niedocukrzenia należy ograniczyć się do podaży 10–20 g czystej glukozy lub węglowodanów szybko przyswajalnych co umożliwi wyrównanie poziomu cukru. By nie doprowadzić do nawrotu hipoglikemii, pacjentowi zaleca się następnie posiłek, w którego skład wchodzą także węglowodany złożone.

Hipoglikemia – dieta

Dobór odpowiedniej farmakoterapii to tylko jedna strona medalu, bowiem kluczową rolę w kontroli glikemii sprawuje również nasza dieta codzienna, która nierzadko bywa bagatelizowana.

Kompozycja planu żywieniowego powinna uwzględniać indywidualne preferencje żywieniowe i kulturowe pacjenta, jego wiek, płeć, poziom aktywności fizycznej i oczywiście status ekonomiczny. Chorzy powinni być zachęcani do przestrzegania zasad prawidłowego żywienia oraz dodatkowo do częstszych kontroli konsumpcji ilości węglowodanów w całej diecie i poszczególnych daniach.

Ilość posiłków bywa kwestią indywidualną, jednak zaleca się zachowanie widełek 4–6 posiłków w ciągu doby. Akurat w tym przypadku częstsza konsumpcja mniejszych objętościowo posiłków umożliwi zachowanie względnie stałego stężenia glukozy we krwi.

Komponowane posiłki powinny w jak najmniejszym stopniu zawierać  węglowodany proste. Wykluczeniu z diety powinny podlegać zatem wszelkiego rodzaju wyroby gotowe, sosy kupne, słodycze, wyroby cukiernicze, słodzone napoje, ale również niektóre owoce (banany, ananas, mango, winogrona). Substancje słodzące (słodziki) mogą być stosowane w dawkach zalecanych przez producenta, przy czym nie powinno się stosować fruktozy jako klasycznego substytutu cukru. W celu lepszej kontroli stężenia cukru we krwi, zaleca się udział w diecie 25–40 g błonnika dziennie. Doskonałe jego źródło stanowią warzywa, grube kasze, produkty zbożowe z pełnego przemiału, owoce konsumowane ze skórką o niższej zawartości naturalnych cukrów. W wyborze odpowiednich produktów zachęcamy posiłkować się ogólnodostępnymi tabelami indeksu glikemicznego (IG) oraz ładunku glikemicznego (ŁG). Dzienna, procentowa wartość energetyczna pochodząca z węglowodanów nie powinna przekraczać 40–50%.

Mniejszym restrykcjom podlega zapotrzebowanie na tłuszcz sięgające 30–35% energii ogółem w ciągu doby. Tu szczególny nacisk powinno się położyć na jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe, których źródłem są m.in. oleje roślinne (olej rzepakowy, olej lniany, oliwa), pestki dyni, sezam, orzechy włoskie, tran czy ryby morskie. Wykazują one prozdrowotne, przeciwzapalne i przeciwmiażdżycowe właściwości, poprawiają ponadto parametry lipidowe w badaniach krwi.

Za wystarczający udział białka w diecie uważa się podaż 15–20 % energii ogółem, przy czym stosunek białka zwierzęcego do białka roślinnego powinien wynosić co najmniej 50/50%. W praktyce zaleca się korzystanie zarówno z chudego nabiału (sery twarogowe, mleko, jogurty naturalne, kefiry, maślanki), jaj, ryb, chudego mięsa (drób, wołowina, królik, cielęcina, wieprzowina), jak i nasion, roślin strączkowych, orzechów czy pestek.   

Warto również napomknąć, że stan niedocukrzenia może wystąpić również w trakcie nocy. Scenariusz ten zdarza się najczęściej w przypadku zbyt intensywnego wieczornego treningu, często połączonego z brakiem konsumpcji kolacji lub jej niewystarczającej ilości (zwłaszcza ubogiej w węglowodany). Chorzy bardzo często przesypiają hipoglikemię nie zdając sobie sprawy z jej wystąpienia, a objawy jakie mogą im towarzyszyć to nocne „zimne poty” lub uczucie zmęczenia zaraz po przebudzeniu.  

Co można w takiej sytuacji zrobić? Przede wszystkim należy zaplanować pomiar poziomu cukru w nocy, najlepiej między godziną 3.00 a 4.00. Jeżeli wynik będzie niższy niż 70 mg/dl, w osiągnięciu wartości prawidłowej pomoże nam konsumpcja dodatkowej porcji węglowodanów. Jeżeli przyjmujemy już insulinę, warto byłoby ponownie skonsultować jej dawkowanie z lekarzem prowadzącym w celu wprowadzenia skutecznej modyfikacji w terapii.

Dieta przy hipoglikemii – jadłospis

Elementem niezastąpionym w przypadku hipoglikemii jest odpowiednio zbilansowana dieta codzienna. W tym celu prezentujemy Państwu przykładowy, dzienny plan żywieniowy, mający na celu utrzymanie glikemii w ryzach. Wartość energetyczna, na którą składa się ilość poszczególnych składników będzie zależna od indywidualnego zapotrzebowania dobowego.

Posiłek I – Kanapki pełnoziarniste z kurczakiem i warzywami

• pieczywo żytnie pełnoziarniste/pieczywo razowe
• Pokrojona w plastry, upieczona pierś z kurczaka
• Sałata/rukola/kapusta pekińska
• Masło ekstra
• Pomidor
• Kiełki lucerny

Posiłek II – naturalny jogurt owocowy z migdałami

• Opakowanie naturalnego jogurtu 2%
• Garść świeżych borówek
• Szczypta cynamonu
• Migdały w płatkach

Posiłek III – Szaszłyki pieczone w piekarniku z ryżem lub kaszą

• Mięso z piersi kurczaka
• Cebula
• Cukinia
• Papryka (kolory dowolne)
• Pieczarka
• Ryż brązowy/kasza gryczana/kasza jaglana/kasza pęczak/kasza owsiana
• Odrobina oliwy do zamarynowania mięsa

Posiłek IV – owoc o niskim indeksie glikemicznym

• Jabłko/ nektarynka/ truskawki/borówki/maliny/ kiwi/ pomarańcza/grejpfrut

Posiłek V – Szakszuka

• Pomidory w puszce krojone
• Jaja kurze
• Szczypiorek
• cebula
• Czosnek
• Oliwa do podsmażenia
• Opcjonalnie tarkowany ser typu mozzarella
• Pieczywo żytnie pełnoziarniste/pieczywo razowe

Dieta przy hipoglikemii – przepisy