Hipoglikemia reaktywna – objawy, dieta

Aktualizacja: 11 marca, 2025

Podczas gdy stężenie glukozy w osoczu krwi spadnie poniżej normy (< 50–55 mg/dl), a wraz z nim wystąpią charakterystyczne symptomy neuroglikopenii to znak, iż mamy do czynienia z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej. Choć stan niedocukrzenia jest charakterystyczny dla osób z cukrzycą, ta postać hipoglikemii może dotknąć nie tylko diabetyków.

Hipoglikemia reaktywna

Reaktywna hipoglikemia, nazywana także hipoglikemią poposiłkową, występuje najczęściej około 4. godzin po spożyciu posiłku o wysokiej zawartości węglowodanów. Przypadłość ta zazwyczaj dotyka ludzi młodych i szczupłych, czasem występuje u kobiet z lekką nadwagą, choć bywa również skutkiem stosowania zbyt restrykcyjnych diet.

Hipoglikemię posiłkową w świetle piśmiennictwa można różnicować na:

1. idiopatyczną (czynnościową) – występuje zazwyczaj około 2–5 godzin po posiłku o dużej zawartości węglowodanów, u osób bez innych schorzeń współistniejących;
2. pokarmową – pojawia się u pacjentów po operacjach chirurgicznych żołądka (resekcja, plastyka odźwiernika, chirurgia bariatryczna), w wyniku zbyt szybkiego opróżniania żołądka oraz nadmiernego wydzielania insuliny;
3. wywołaną leucyną, galaktozą lub fruktozą – u osób z wrodzonymi defektami metabolicznymi (nietolerancja galaktozy, fruktozy; nadwrażliwość na leucynę);
4. wczesny okres cukrzycy [4].

Warto wiedzieć, iż hipoglikemia reaktywna u niektórych osób może stanowić pierwszy objaw rozwijającej się cukrzycy i jest zazwyczaj związana z nadmierną i opóźnioną (do 3–5 godzin po posiłku) sekrecją insuliny. Diagnostyka tego typu hipoglikemii winna obejmować tzw. przedłużony (do 5 godzin) test doustnego obciążenia glukozą (OGTT), z równoczesnym oznaczeniem stężenia glukozy i insuliny co godzinę [1].

Hipoglikemia reaktywna – objawy

Osłabienie, zmęczenie, senność, rozdrażnienie bóle i zawroty głowy, zaburzenia koncentracji… to tylko nieliczne objawy spadku poziomu cukru we krwi. W przebiegu idiopatycznej postaci hipoglikemii często występują także symptomy adrenergiczne, a wśród nich  wyróżnia się: nadmierną potliwość, tachykardię, kołatanie serca oraz drżenie ciała. Ponadto u pacjentów obserwuje się wzmożony niepokój, zmiany nastroju, nerwowość, a także drażliwość.  

Hipoglikemia reaktywna – dieta

Elementem niezastąpionym w przypadku hipoglikemii reaktywnej jest odpowiednio zbilansowana dieta. Należy mieć na względzie fakt, iż hipoglikemia poposiłkowa często jest następstwem nieprawidłowych nawyków żywieniowych, a także stylu życia.

Kilka praktycznych porad dla pacjentów z hipoglikemią reaktywną:

• zadbaj o regularność posiłków. Spożywaj 4–5 niewielkich objętościowo posiłków o stałych porach ( co 3–4 godziny),  przy czym pierwszym z nich winno być śniadanie. Podczas przygotowywania potraw uwzględnij odpowiednie techniki kulinarne (gotowanie w wodzie i na parze, pieczenie w folii aluminiowej bądź pergaminie, duszenie bez obsmażania);
• podstawę codziennego jadłospisu powinny stanowić produkty zbożowe z pełnego ziarna (pieczywo razowe na zakwasie z dodatkiem ziaren zbóż, pumpernikiel;  makaron z mąki razowej; grube kasze: jęczmienna pęczak, gryczana, jaglana; ryż brązowy; płatki zbożowe naturalne: owsiane, jęczmienne) zwłaszcza te o niskim indeksie glikemicznym (IG < 55 ). Warto wiedzieć, iż „po posiłku o niskim IG, z powodu wydłużonego w czasie procesu trawienia i wchłaniania, nie obserwuje się objawów hipoglikemii i zwiększonej glikogenolizy w wątrobie podczas okresu poposiłkowego” [3];
• indeks glikemiczny gotowej potrawy możesz obniżyć poprzez dodatek otrąb owsianych, żytnich; nasion; orzechów czy migdałów;
• komponując jadłospisy należy uwzględnić produkty spożywcze bogate w błonnik pokarmowy (płatki owsiane, fasola, groch, soczewica, brokuły, brukselka, marchew, dynia, owoce cytrusowe, owoce jabłoni), bowiem jego rozpuszczalne frakcje (pektyny, β– glukany) wpływają na glikemię poprzez spowolnienie wchłaniania węglowodanów, a tym samym zapobiegają nagłemu wzrostowi insuliny we krwi.
• pamiętaj, iż dieta bogata w węglowodany o wysokim indeksie i ładunku glikemicznym może zwiększać ryzyko rozwoju insulinooporności oraz cukrzycy typu 2 [2].
• podczas przygotowywania posiłków uwzględnij w głównej mierze świeże, naturalne produkty. Zadbaj o to, aby w każdym z nich znajdowały się węglowodany złożone, białko oraz odpowiednia ilość tłuszczu;
• unikaj produktów wysoko przetworzonych, nadmiernej ilości słodyczy, słonych przekąsek oraz produktów typu instant i fast food, bowiem dieta bogata w tego typu produkty sprzyja wahaniom poziomu glukozy we krwi;
• mając na względzie fakt, iż etanol powoduje gwałtowne nasilenie objawów okresu głodówki, sprzyjając rozwojowi niedocukrzenia, osobom z rozpoznaną hipoglikemią reaktywną nie zaleca się spożywania alkoholu. Sporadycznie można spożywać alkohol etylowy, jednakże wyłącznie z posiłkami, nigdy na czczo;
• w przypadku, gdy interwencja żywieniowa nie przynosi spodziewanych rezultatów, należy skonsultować się z lekarzem, celem wprowadzenia uzupełniającej farmakoterapii.

Pomimo postępu współczesnej medycyny jak dotąd nie udało się opracować jednoznacznych kryteriów diagnostycznych, algorytmu postępowania ani metod leczenia hipoglikemii reaktywnej. Warto jednak wiedzieć, iż dieta bogata w produkty o niskim indeksie glikemicznym oraz unikanie czynników ryzyka (stres, alkohol, głodówka, zbyt długie przerwy pomiędzy posiłkami) stanowi niezwykle ważny element profilaktyki i leczenia zaburzeń gospodarki węglowodanowej.