Dysmorfofobia a zaburzenia odżywiania

Aktualizacja: 6 marca, 2025

To jak postrzegamy nasze ciało jest wynikiem rozwoju jednostki i jej doświadczeń w obszarze ciała. Mają one charakter fizyczny (masa, kształt), indywidualny (uczucia wobec ciała), interpersonalny (to jak oceniają nas inni) oraz kulturowy. Wizerunek ciała dla każdego z nas to umysłowa reprezentacja świadoma i nieświadoma, obejmująca subiektywne doświadczanie ciała, jego funkcji i możliwości, a także przekonania, uczucia na jego temat.  Jednak czasami ta reprezentacja może zostać zmodyfikowana i doprowadzić do różnych, powiązanych ze sobą zaburzeń.

Wizerunek ciała – główne komponenty

Nasz stosunek do ciała zależny i związany jest z czterema komponentami. Należy do nich element poznawczy, behawioralny, emocjonalny i percepcyjny. Ten pierwszy  odpowiada za nasze myśli, przekonania i schematy poznawcze. Zaburzenia w tym obszarze dotyczą wyolbrzymiania pewnych danych, minimalizowanie innych i posiadanie sztywnych dążeń. Komponent behawioralny to nic innego, jak nasz stosunek do zachowań i postaw wobec ciała. Na przykład do ćwiczeń, diet czy zabiegów chirurgicznych. Element percepcyjny oznacza subiektywne postrzeganie rozmiarów i kształtów, które objawia się zazwyczaj przeszacowywaniem wymiarów ciała czy postrzeganiem jego części jako zdeformowanych. Emocjonalny aspekt odnosi się do uczuć, jakie się pojawiają w stosunku do ciała. Mogą to być stany niezadowolenia bądź satysfakcji, czy też lęku przed przyrostem tkanki. Zaburzenia wizerunku ciała w tych obszarach uważa się za rdzeń między innymi anoreksji, bulimii czy dysmorfofobii.

Brzydkie ciało – dysmorfofobia

Dysmorfofobia nie zalicza się do zaburzeń odżywiania, a do zaburzeń psychicznych – hipochondrycznych. U chorego występuje lęk, który jest związany z poglądem, że posiada on nieestetyczne ciało lub ma wiele defektów. Związany jest z przymusem przeglądania się w lustrach, dopytywaniem otoczenia o wygląd, aby otrzymać informacje świadczące o niedoskonałości ciała. Obecnie dominuje pogląd, iż niezadowolenie z własnego ciała stanowi istotny czynnik, który doprowadza do rozwoju zaburzeń odżywiania. Polega na nadmiernym zainteresowaniu się wyimaginowanym lub wyolbrzymionym defekcie ciała co doprowadza do wycofania z codziennych obszarów funkcjonowania i dostarcza wielu negatywnych przeżyć. Do cech charakterystycznych dysmorfofobii zalicza się: wyimaginowaną chorobę somatyczną, interpretację naturalnych sygnałów ciała jako niepokojących i nieprzyjemnych, fiksację na wybranych narządach lub częściach ciała, depresję. Chorzy wiele czasu i uwagi poświęcają na wybranym mankamencie, aby zredukować pojawiający się lęk.

Osoby cierpiące na to zaburzenie opisuje się jako perfekcjonistyczne, nadmiernie samokrytyczne, które są skłonne do wycofywania się, przejawiające niski poziom bezpieczeństwa oraz zachowania obsesyjno-kompulsywne. Uważa się, że czynnikami, które mogą wyjaśniać to zaburzenie są: aspekty społeczno-kulturowe (lęk przed niedoskonałościami, nadmierne skupienie na wyglądzie), genetyczne, rodzinne (jak na przykład nadmiar krytycznych uwag), osobowe (niska samoocena, perfekcjonizm) czy neurofizjologiczne (na przykład dysfunkcje płata czołowego).

Zaburzenia odżywiania i dysmorfofobia

Doświadczanie większej ilości nieprzyjemnych odczuć u osób chorych na anoreksję stanowi aspekt wyróżniający osoby chore na zaburzenia odżywiania od osób zdrowych. Ta pierwsza grupa pokazuje swoje niezadowolenie odnoszące się do poszczególnych części ciała (ud, piersi, nóg) i stosuje liczne zabiegi, by zmniejszyć swoje rozczarowanie: głodząc się i nieustannie ważąc, wciąż myślą o swoim wyglądzie. Kobiety chorujące na anoreksję oceniają swoje ciało jako nieatrakcyjne przez co doprowadzają do blokowania eksponowania swojej kobiecości. Unikają kontaktów seksualnych i odczuwają je jako przykre doświadczenia oraz zaprzeczają swojej seksualności. Kobiety cierpiące na bulimię w większym stopniu przyswajają społeczne wzorce, które uznawane są za ideał ciała i się z nim utożsamiają oraz pragną taki osiągnąć. Przez to stają się bardzo zaangażowane i zorientowane na swój wygląd.

Kobiety w obu grupach zaburzeń cechuje trudność w rozpoznawaniu swoich emocji, ich nazywania i identyfikowania. Te trudności nasilają pojawiające się objawy, jak i ich podtrzymywanie. Ponadto obie grupy chorych, w większym stopniu negatywnie oszacowują wymiary własnego ciała i wykazują znacznie mniejszą zażyłość z ciałem. Zaburzenia odżywiania bezpośrednio doprowadzają do zniekształcenia obrazu Ja. Dodatkowo mają niskie poczucie własnej wartości, są bardziej krytyczne i surowsze w stosunku do siebie. Ponadto są lękliwe i neurotyczne w porównaniu do zdrowych osób. W obu grupach można także zauważyć prowadzenie wewnętrznych dialogów ruminacyjnych – chora ciągle myśli i zamartwia się z powodu niedoskonałości ciała. Pojawiają się także dialogi dysocjacyjne (bulimia), gdy kobieta objadając się dostarcza sobie chwil „euforii”, lecz zaraz pojawia się poczucie winy i złości na siebie.  

Zaburzenia w postrzeganiu własnego ciała nie dotyczą wyłącznie kobiet. Wyróżnia się bowiem dysmorfię mięśniową, czyli inaczej bigoreksję, która polega na tym, że umięśnieni mężczyźni widzą tylko szczupłe i wątłe ciało. Spędzają wiele czasu na siłowni i na ćwiczeniach fizycznych, kontrolują dietę i wygląd. Wraz z upływem czasu ich codzienna aktywność ogranicza się jedynie do zachowań związanych z ćwiczeniami. Ten rozdźwięk pomiędzy ich wymarzonym wyglądem, a rzeczywistością doprowadza do obniżenia poczucia wartości i zmniejsza zdolność do radzenia sobie ze stresem. Czynnikami, które umożliwiają rozwój bigoreksji są mass media, rówieśnicy i presja rodziców.

Wydaje się, że oba zaburzenia nie występują bez siebie, że są ze sobą ściśle powiązane i napędzają tylko objawy chorych. Niewątpliwie są bardzo trudne do wyleczenia, jednak rzucają ciekawe tło na możliwość ich rozumienia i podejście terapeuty do chorego. Do tej pory skupiano się głównie na metodach poznawczo-behawioralnych w trakcie leczenia. Dostrzeżenie zaburzeń w aspekcie obrazu ciała pozwala na skorzystanie z innych technik, jak praca z ciałem, Gestalt czy podejście psychodynamiczne, dając tym samym szansę na dogłębniejszą analizę osoby chorej.