Cechy osobowości u pacjentek z zaburzeniami odżywiania

Aktualizacja: 6 maja, 2024

Zaburzenia odżywiania należy rozpatrywać jako efekt działania wielu czynników, które wpływają na poszczególne jednostki. Do tych wzajemnie na siebie oddziałujących aspektów zalicza się wydarzenia traumatyzujące, relacje i sytuacje w rodzinie, określoną kulturę (np. kanon piękna kształtowany przez media) czy uwarunkowania genetyczne. Dużą rolę odgrywają także cechy indywidualne i psychologiczne funkcjonowanie jednostki, a więc jej wyuczone schematy myślenia czy przekonania.

Kobiety, które chorują na zaburzenia odżywiania są specyficzną grupą pacjentek, gdyż wyróżniają się pewnymi nasilonymi cechami osobowości w porównaniu do osób zdrowych. Literatura wskazuje na rozróżnienie między: osobowością zdrową, rozumianą jako

zespół stosunkowo trwałych cech, dyspozycji czy właściwości jednostki, które odróżniają ją od innych, nadających spójność zachowania, myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku

a zaburzeniami osobowości, które definiuje się jako:

trwałe, ale nieprzystosowawcze wzorce zachowania przeżywania siebie oraz stosunku do własnej osoby i otoczenia.

Wiążą się z niedostosowaniem i trudnościami w funkcjonowaniu społecznym i behawioralnym. Same zaburzenia odżywiania mają podobny przebieg do zaburzeń osobowości, chociażby z tego względu, że również rozpoczynają się w okresie wczesnej adolescencji, mają długotrwały przebieg i okresy zaostrzania się objawów, gdy pojawia się sytuacja stresująca.  

Osobowość anorektyczki

Osoby z anoreksją najczęściej posiadają cechy osoby perfekcyjnej o skłonnościach kompulsywnych. Jest to czynnik, który bardzo nasila dążenie do osiągania szczupłej sylwetki i tego, że kobiety podejmują wszelkie działania, które w jakimś stopniu pomogą im osiągnąć upragniony, według nich, efekt. Uważa się, że jest to ta składowa, która predysponuje do zachorowania, a dodatkowo obserwuje się ją także często u matek chorych kobiet. Mają wysoko umiejscowiony poziom aspiracji, który bardzo często jest niewspółmierny do realnych możliwości, a ujawnia się w pracowitości. Ponadto, zwraca się uwagę na wysoki poziom tłumionej agresji i krytycyzm, a z nim powiązana jest surowsza ocena swojej osoby oraz małe zaufanie do siebie. Chore wykazują większy lęk przed bliskością i kontaktami z innymi ludźmi. Można zaobserwować także postawy obronne, kłopoty z adaptacją i ambiwalencję. Występuje u nich tendencja do naginania się do oczekiwań społecznych i dopasowania się do wymagań, które stawia im otoczenie. Czują się niepewnie, a przez to mało skuteczne w różnych działaniach i uciekają od odpowiedzialności dorosłego życia. W konsekwencji pojawiają się u nich trudności w zrezygnowaniu z ról dziecięcych, nie dążą do niezależności i trzymają się kurczowo tego co znają, co mają już sprawdzone i wypróbowane. Zazwyczaj osiągają wyznaczone przez siebie cele, kładą nacisk na dobrą organizację i planowanie działań, które mają przynieść założone efekty.

Wyniki wymiarów temperamentu u pacjentek z zburzeniami odżywiania kształtują obraz osoby, która jest nadwrażliwa i reaguje lękiem, obniżeniem nastroju, zwłaszcza w wypadku sytuacji stresowych oraz tych związanych z aprobatą innych. Dążą do unikania konfrontacji z sytuacjami trudnymi i stresującymi, a ukojenia i zadowolenia poszukują w marzeniach i fantazjach, którym się oddają. Charakteryzują się także niskim zapotrzebowaniem na stymulację i większym – w porównaniu do kobiet chorujących na bulimię – poziomem wytrwałości. W sposób pesymistyczny podchodzą do otaczającej je rzeczywistości, bywają niespokojne, zamartwiają się, co może wywoływać (i zazwyczaj wywołuje) zawziętość i wrogość, która ujawnia się w relacjach z innymi.
Otoczenie może postrzegać kobiety chorujące na anoreksję jako wstydliwe, zahamowane i skryte. Zazwyczaj są zdystansowane do innych, przez co nie budują trwałych więzi z innymi i odrzucają starania osób, które chcą nawiązać bliski kontakt.

Osobowość bulimiczki

Nieco inaczej wygląda to w przypadku bulimii, gdzie chore wykazują się większą impulsywnością i zapotrzebowaniem na stymulację, a mniejszym uporządkowaniem. Postrzegają siebie jako mniej atrakcyjne, wartościowe i często zdarza się, że gardzą swoją osobą. To, jak widzą siebie jest mocno uzależnione od innych ludzi, co wskazuje na silną potrzebę aprobaty i akceptacji społecznej. Konsekwencją jest to, że zaspokajają potrzeby osób, na których im najbardziej zależy i których opinia jest dla nich ważna (często są to matki). Ich sposób widzenia relacji interpersonalnych prowadzi do tego, że przyjmują często postawę, którą można określić jako podporządkowywanie się innym. Wskazuje na to obniżone poczucie wartości i perfekcjonizm oraz utrata poczucia kontroli nad różnymi obszarami życia. Ponadto w przypadku chorych na bulimię funkcjonowanie w stresie i skłonności depresyjne, bardzo często generują zachowania autodestrukcyjne.

Osoby, u których zdiagnozowano zespół kompulsywnego objadania się mają przede wszystkim kłopoty w wyrażaniu emocji, na przykład gniewu, niepokoju i frustracji. Dostrzegalna jest depresja, trudności w radzeniu sobie w codziennym życiu i niezaspokajanie społecznych i emocjonalnych potrzeb. U tej grupy pacjentów można zaobserwować różne poziomy destabilizacji własnej osoby i symptomy z pogranicza borderline czy osobowości neurotycznej.

Świadomość głównych cech, które towarzyszą chorym może umożliwić szybsze zareagowanie w sytuacji, gdy młoda dziewczyna przejawia wzmożone zainteresowanie dietą, odchudzaniem i swoją wagą, a my nie wiemy czy to jest jeszcze „dieta” czy już przekroczenie tej cienkiej granicy między zdrowiem, a zaburzeniem. Wiedza na temat cech osobowości jest także pomocna w leczeniu chorych, a także w działaniach prewencyjnych.