Dynia – gatunki, właściwości zdrowotne. Przetwory z dyni, przepisy

Aktualizacja: 22 stycznia, 2025

Dynię z jesienią kojarzą chyba wszyscy. Jest nie tylko piękną ozdobą, ale przede wszystkim warzywem bogatym w witaminy i składniki mineralne. I śmiało można ją nazwać królową jesieni! Jakie ma właściwości i w jaki sposób możemy użyć jej w kuchni?

Dynia

Dynia jest jednoroczną rośliną pochodzącą z rodziny Cucurbitaceae. Uważa się, że po raz pierwszy dynia była uprawiana w Meksyku, 5500 lat p.n.e.[1]. Choć znana jest przede wszystkim z amerykańskiego Hallowen, większa część odmian pochodzi nie tylko z Ameryki, ale także Afryki i Azji.

Dynia – rodzaje

Różni się nie tylko smakiem, ale i kształtem. Poszczególne odmiany możemy użyć do zupełnie różnych dań w zależności od spoistości struktury miąższu oraz właściwości fizykochemicznych.

Najbardziej znane na świecie to: dynia zwyczajna (Cucurbita pepo), dynia olbrzymia (Cucurbita maxima), dynia piżmowa (Cucurbita moschata), dynia figolistna (Cucurbita ficifolia) i dynia „ayote” (Cucurbita argyrosperma). W Polsce uprawiane są głównie dwa gatunki dyni: dynia zwyczajna i dynia olbrzymia [2, 3, 4].

• Dynia zwyczajna – najpopularniejsza w Polsce odmiana tej rośliny. Zazwyczaj okrągła, o bardzo dużych rozmiarach i wadze sięgającej nawet do kilkudziesięciu kilogramów. Charakteryzuje się żółtym lub pomarańczowym miąższem. Bardzo dobrze sprawdzi się jako połączenie z innymi warzywami, podstawa przetworów czy sosów. W związku z tym, iż jest najmniej słodka ze wszystkich odmian – nie poleca się jej do przyrządzania ciast.
• Dynia olbrzymia – okrągła lub owalna odmiana warzywa. Jej gabaryty kształtują się od kilku do kilkudziesięciu kilogramów. Cechą charakterystyczną jest pomarańczowy i zwarty miąższ, stąd też idealnie nadaje się do zup, puree, czy wypieków.
• Dynia piżmowa – łatwo rozpoznać ją po kształcie przypominającym wyglądem gruszkę. Odmiana ta ma bardzo słodki smak, stąd też idealnie sprawdzi się jako produkt do takich dań jak: zupa, ciasta i desery, sosy.
• Dynia hokkaido – japońska i bardzo mała odmiana. Jest ciemnopomarańczowa i ma złotawy miąższ, który jest bardzo miękki i o neutralnym smaku, stąd też sprawdzi się jako składowa zup, dań obiadowych, czy ciast.
• Dynia makaronowa – niewielka (do 1 kg), o podłużnym kształcie. Cechą wyróżniającą tę odmianę jest nie tylko jej kolor miąższu (od żółtego, poprzez pomarańczowy, po zielony), ale przede wszystkim struktura – ugotowany miąższ rozpada się na cząstki przypominające nitki makaronowe. Nie sprawdzi się jako składowa zupy czy nadzienie, ale na pewno będzie idealna właśnie jako warzywny makaron.

Dynia – właściwości 

Dynia to prawdziwe bogactwo witamin i składników mineralnych. Ich ilość zależna jest od części warzywa, z którego korzystamy [5]. Choć nie znajdziemy w niej zbyt dużej ilości makroskładników (białka, tłuszcze, węglowodany), to jednak poszczycić może się sporą zawartością włókien pokarmowych wpływających na pracę układu pokarmowego.

Tab.1 źródło: Bartosz Kulczyński, Magdalena Człapka-Matyasik, Anna Gramza-Michałowska. 2016. Wartość żywieniowa dyni. Bromat. Chem. Toksykol. – XLIX, 2016

• Miąższ – szczególnie cenione są dynie o pomarańczowym miąższu, które odznaczają się wysoką zawartością karotenów głównie α-karotenu, β-karotenu oraz luteiny [6, 7, 8]. Dzięki zawartości tak dużej ilości składników antyoksydacyjnych, działa antynowotworowo.  Badania wykazały, że częste spożywanie dyni zmniejsza ryzyko wystąpienia nowotworu żołądka, raka piersi, raka płuc i raka jelita grubego [9]. Ponadto ma on również działanie moczopędne, przez co stosowany jest także w stanach zapalnych nerek i układu krążenia. Dodatkowo, jak wykazały badania na modelu zwierzęcym oraz ludzkim, związki obecne w dyni zwiększają wrażliwość tkanek na insulinę oraz mogą nasilać wykorzystanie glukozy [10].
• Pestki – pestki w 30–40% składają się z oleju bogatego w fitosterole i nienasycone kwasy tłuszczowe. To właśnie one są bardzo bogatym źródłem cynku, który ma działanie nie tylko w prewencji raka prostaty, ale także polepsza czynność i ruchliwość plemników, przez co wspomaga płodność mężczyzn. Pestki mają także pozytywne działanie w leczeniu stanów zapalnych skóry i błony śluzowej [11].

Dynia – kalorie, indeks glikemiczny

Dynia charakteryzuje się także niską energetycznością (30 kcal na 100 g), przez co może być szeroko używana również w dietach redukcyjnych. Nie zaleca się jej tylko osobom chorym na cukrzycę – indeks glikemiczny wynosi 75, co wskazuje na zbyt wysoki dla nich poziom cukru po spożyciu dyni.

Przetwory z dyni

Warzywo to ma szerokie zastosowanie w przyrządzaniu wielorakich potraw i przetworów z dyni. Użyć możemy jej nie tylko jako składową zupy, deseru, czy ciasta. Poprzez swoje szczególne właściwości nie traci ona zbyt dużej ilości witamin i składników mineralnych, pomimo podjętych technik kulinarnych. Idealnie nada się także do zaciągania lub rozrzedzania sosów (w zależności od odmiany), jako składnik kompotu, czy dżem. Można jej aromat zachować na dłużej przygotowując przetwory. Mogą składać się one nie tylko z pokrojonych w kostkę i zapieczonych lub zagotowanych cząstek, ale także właśnie w formie zagotowanej i później zblendowanej z dodatkiem przypraw (takich jak imbir, cynamon, chilli), które idealnie rozgrzeją w zimowe chłodne wieczory.

Dynia – przepisy

Poniżej prezentujemy smaczne i proste przepisy z dni. Wśród nich znajdziecie przepis na koktajl z dyni, muffinki dyniowe i zupę z dni. Smacznego!

(zdj. M. Kasprzak)

(zdj. M. Kasprzak)