Dopamina – działanie, niedobór, nadmiar. Jak zwiększyć poziom dopaminy?

Dopamina to związek, którego zarówno nadmiar, jak i niedobór wywołują poważne konsekwencje. Odchylenia od jej optymalnego poziomu odpowiedzialne są za objawy choroby Parkinsona czy schizofrenii, z drugiej strony wywołuje odczucie przyjemności podobne do tego po zażyciu niektórych narkotyków.

Dopamina

Dopamina to jeden z neuroprzekaźników należących do grupy katecholamin. Spośród wszystkich związków należących do tej grupy dopamina stanowi przytłaczającą większość w mózgach ssaków – około 80%. Wytwarzana jest przez wyspecjalizowane do tego komórki nerwowe (choć nie tylko), które tworzą w mózgu specyficzne skupiska – struktury:

• układ istota czarna-prążkowie,
• układ mezokortykolimbiczny.

Dopamina powstaje w kilku etapach. W pierwszym z nich tyrozyna przekształcana jest w L-DOPA,  z której w kolejnym etapie powstaje już dopamina. Skoro mowa o syntezie należy wspomnieć też o degradacji tego związku. Odpowiedzialne za proces rozkładu dopaminy są MAO (monoaminooksydaza) oraz COMT (o-metylotransferaza katecholowa).

Choć dopaminę wciąż określa się jako neurotransmiter okazuje się, że jest wytwarzana nie tylko w mózgu, ale także innych tkankach i narządach – m.in. w nerkach, pęcherzykach płucnych czy  trzustce. Kanaliki nerkowe także posiadają zdolność do wytwarzania dopaminy (na zasadach jednak nieco innych niż w mózgu). U osób z nadciśnieniem pierwotnym często obserwuje się upośledzenie jej syntezy, co wskazuje na istotną jej rolę w utrzymaniu prawidłowego ciśnienia tętniczego.

Działanie dopaminy

Dopamina działa poprzez swoiste, czyli jakby „skrojone na miarę”, receptory. Wydzielona w neuronie trafia do szczeliny synaptycznej, a stamtąd  do docelowej komórki łącząc się z jej receptorem. Działanie dopaminy jest dość szerokie. Z utrzymaniem właściwej postawy ciała, zbornością ruchów związana jest istota czarna-prążkowie, z kolei za funkcje poznawcze – uczenie się, koncentrację zapamiętywanie – odpowiada układ mezokortykolimbiczny. Działanie dopaminy zatem będzie zależne od miejsca, w którym zostanie wydzielona. Wszelkie zaburzenia w ilości wytwarzanej dopaminy będą wywoływały efekty uboczne różnego rodzaju. Sztuczne manipulowanie jej stężeniem, w momencie prawidłowego poziomu wyjściowego, jest bardzo niebezpieczne.

Niedobór dopaminy

Niedobór dopaminy to przyczyna choroby Parkinsona. Pierwsze objawy choroby występują najczęściej około 60 roku życia, choć zdarza się, że choroba ta dotyka nawet ludzi bardzo młodych. Jej istotą jest uszkodzenie komórek wytwarzających dopaminę. Dopiero przy uszkodzeniu połowy neuronów istoty czarnej pojawiają się charakterystyczne zaburzenia. Dochodzi do upośledzenia ruchu, drżenia spoczynkowego, sztywności mięśni. Charakterystyczna jest tzw. mikrografia, czyli zmniejszanie się w trakcie pisania przez chorego wielkości liter. Do tej pory nieznana jest bezpośrednia przyczyna niszczenia neuronów w tym schorzeniu. Proces może być powodowany przez różnego rodzaju neurotoksyny, w tym określone pestycydy, niszczące niektóre z enzymów w mitochondriom. Uniemożliwia to wytwarzanie przez komórkę energii a w konsekwencji prowadzi do jej śmierci.

Nadmiar dopaminy

Na przeciwnym biegunie mamy schizofrenię. Zgodnie z jedną z hipotez za jej wystąpienie odpowiada nadaktywność neuronów dopaminergicznych w układzie mezokortykolimbicznym i zbyt gwałtowne jej wydzielanie – dlatego też skuteczne w  leczeniu są środki blokujące receptory dopaminowe. Amfetamina także jest związana z wysokim wyrzutem dopaminy i bardzo intensywną stymulacją receptorów. Wydaje się, że właśnie ten mechanizm stoi za pozytywnymi odczuciami związanymi z zażywaniem tej substancji. Podobnie kokaina – również powoduje zwiększenie stężenia dopaminy pomiędzy neuronami, jednak nie poprzez stymulowanie komórek do jej wytwarzania, lecz hamując związki rozkładające neurotransmiter.

Ja widać dopamina to substancja niezwykle istotna dla właściwego funkcjonowania – szczególnie psychicznego.

Jak zwiększyć poziom dopaminy?

1. Aktywność fizyczna: na przykładzie badań z udziałem pacjentów z chorobą Parkinsona stwierdza się, że trening aerobowy może mieć wpływ na poprawę pamięci, a także może zapobiegać depresji, polepszać jakość snu oraz zwiększać skuteczność leczenia schorzenia. U myszy ćwiczenia powodowały regenerację receptorów dopaminowych w mózgu, które wcześniej uległy zniszczeniu przez toksynę. Bez wątpienia, choć poprzez różne mechanizmy, wysiłek fizyczny korzystnie wpływa na układ dopaminergiczny.
2. Muzyka: wpływa na układ nagrody w mózgu i naturalnie powoduje wzrost stężenia dopaminy. Co prawda na dokonanie tego odkrycia pozwoliły stosowane od niedawna metody, jednak wydaje się, że od wieków zależność ta ma zastosowanie w praktyce (na przykład żołnierze w drodze na pole bitwy, aby dodać sobie otuchy, najczęściej śpiewali).
3. Tyrozyna: L-DOPA, czyli prekursor dopaminy powstaje z przekształconej tyrozyny. To jak szybko wytwarzana jest dopamina w mózgu zależy także od tego, czy odpowiednie związki są dostarczane w wystarczającej ilości wraz z dietą. Tyrozyna jest aminokwasem endogennym, tj. organizm ludzki potrafi syntetyzować go samodzielnie. Do tego niezbędny jest jednak inny aminokwas – fenyloalanina (z którego to właśnie powstaje tyrozyna). Należy zadbać więc o odpowiednią zawartość białka w diecie. Przyjmuje się, że w codziennej diecie powinno to być ok. 0,9 g białka na kilogram masy ciała. Białko pełnowartościowe, tj. zawierające wszystkie niezbędne aminokwasy znajdziemy w produktach pochodzenia zwierzęcego – rybach, nabiale, mięsie. Rośliny strączkowe to także dobre źródło białka, jednak aby stało się ono pełnowartościowe, należy uzupełnić aminokwasy, których im brakuje wraz z innymi produktami – np. kaszami czy pieczywem.

Niestety na wiele aspektów nie mamy wpływu, ze względu na przenoszone w genach pewne predyspozycje. Na tyle jednak ile się da, powinniśmy ingerować w funkcjonowanie organizmu. W kontekście dopaminy na pewno warto polecić regularny trening aerobowy, właściwe żywienie i dobrą muzykę.