Alergia pokarmowa – objawy skórne, najczęstsze alergeny. Badania na alergie pokarmowe

Aktualizacja: 11 marca, 2025

Niepożądane objawy po spożyciu niektórych produktów spożywczych obserwowane były już wiele wieków temu. Tymczasem do dziś rozpoznawanie alergii pokarmowej nie jest łatwe, ze względu na różnorodność manifestacji objawów klinicznych. Pewne produkty takie jak mleko krowie, jaja czy orzechy mogą wywoływać u niektórych osób niepożądane reakcje alergiczne. Skąd więc bierze się alergia pokarmowa i jak ją zdiagnozować?

Alergia pokarmowa

Według definicji alergia pokarmowa to zespół powtarzalnych objawów występujących u podatnych na nią ludzi po spożyciu pokarmu (niekiedy w śladowej ilości), który u osób zdrowych nie wywołuje żadnych dolegliwości[1]. Dotyczy ok. 1,2–10% populacji. Szacuje się, iż może na nią chorować od 250 do 520 milionów ludzi na świecie. Częściej występuje u niemowląt i małych dzieci, jednakże może rozwinąć się w każdym wieku: osoby w wieku nastoletnim, dorośli, a nawet osoby starsze mogą na nią zachorować.

Alergia pokarmowa należy do grupy nadwrażliwości pokarmowych. Jej mechanizm jest związany z produkcją immunoglobulin IgE skierowanych przeciwko danemu składnikowi pożywienia. Swoiste immunoglobuliny IgE łączą się z alergenami na komórkach tucznych, które w konsekwencji zaczynają wydzielać substancje zwane mediatorami. Odpowiadają one za pojawienie się objawów klinicznych alergii – objawy te mogą dotyczyć zarówno przewodu pokarmowego, jak i układu oddechowego, układu krążenia czy skóry.

Czynnikami ryzyka wystąpienia alergii pokarmowej są m.in.: predyspozycja genetyczna, zaburzenia bariery śluzówkowej przewodu pokarmowego, leki i używki (kwas acetylosalicylowy, leki przeciwdepresyjne, beta-adrenolityki, alkohol) oraz dodatki do pokarmów (konserwanty, barwniki, metale ciężkie) [2] [3].

Alergia pokarmowa – objawy skórne

Skórne objawy alergii pokarmowej mogą dotyczyć 40–50%  chorych. Do objawów skórnych zaliczamy: atopowe zapalenie skóry (AZS), wysypkę, wyprysk, zaczerwienienie skóry, świąd, pokrzywkę.

Wyprysk atopowy występuje u niemowląt i dzieci – może pojawić się zarówno u dzieci karmionych naturalnie, jak i sztucznie. Odpowiadają za niego głównie białka mleka krowiego. U niemowląt zmiany skórne zlokalizowane są w okolicach policzków, małżowin usznych i  wyprostnych części kończyn; u starszych dzieci zmiany występują w zgięciach łokciowych, kolanowych, na dłoniach i odsłoniętych miejscach. Skóra tych okolic jest sucha, bardzo często występuje świąd [2].

Atopowe zapalenie skóry (AZS) może pojawić się w wyniku reakcji organizmu na alergeny wziewne bądź pokarmowe. Objawia się zaczerwienieniem, suchością skóry i świądem. Zmiany skórne mogą występować na całej powierzchni ciała (erytrodermia), choć zazwyczaj zlokalizowane są na zgięciach łokciowych i kolanowych, twarzy oraz szyi. Podczas stanu zapalnego następuje złuszczanie naskórka; w ostrej fazie choroby obserwuje się rumień [3].

Pokrzywka może być wywołana alergenami wziewnymi, kontaktowymi, lekami bądź pokarmami. W przypadku dorosłych za jej wystąpienie mogą odpowiadać orzeszki ziemne, laskowe ryby i skorupiaki; natomiast u dzieci – jaja kurze, mleko krowie, orzechy ziemne, laskowe, pszenica i soja. Pokrzywka objawia się w postaci bąbli, które zanikają samoistnie bez pozostawienia śladu [4][5].

Alergeny pokarmowe

Alergia pokarmowa statystycznie częściej dotyczy dzieci niż osób dorosłych. Najczęstszymi alergenami są alergeny 8 produktów spożywczych: 4 pochodzenia zwierzęcego – mleko krowie, jaja, ryby, skorupiaki i mięczaki oraz 4 pochodzenia roślinnego: orzechy, orzechy arachidowe, soja, pszenica[6].

Alergeny pokarmowe są związkami białkowymi. W alergii na białko mleka krowiego główne uczulające białka to kazeina i białka serwatkowe (alfa-laktoglobulina, beta-latkoglobulina).

W białku jaja kurzego znajdują się 23 frakcje białek, które mogą powodować uczulenie, najczęściej jest to: owomukoid, owoalbumina i owotransferyna-konalbumina. W alergii na mięso ryb i owoców morza odpowiedzialne za uczulenie są białka zwane parvalbuminami.

Badania na alergie pokarmowe

Diagnostyka alergii pokarmowej jest procesem złożonym, ponieważ nie istnieje jeden test laboratoryjny, który jednoznacznie wskazałby rozpoznanie, a manifestacja kliniczna choroby jest bardzo zróżnicowana.

Kompleksowe badanie alergii pokarmowej obejmuje:

• wywiad (uzyskanie informacji o rodzaju dolegliwości, czasu ich występowania i lokalizacji);
• badanie przedmiotowe (ocena stanu ogólnego i narządów);
• badanie alergologiczno-immunologiczne: oznaczenie przeciwciał IgE w surowicy krwi bądź wykonanie punktowych testów skórnych z użyciem alergenów pokarmowych. Testy skórne z dodatnim wynikiem nie potwierdzają jednoznacznie alergii pokarmowej. Konieczne jest potwierdzenie wyniku za pomocą doustnej próby prowokacyjnej. Skórne testy płatkowe  wraz z oznaczeniem stężenia swoistych przeciwciał umożliwiają identyfikację większości uczuleń na alergeny pokarmowe (szczególnie mleka i jaja) [7] [8];
• doustne próby prowokacji pokarmowej: tzw. złoty standard diagnostyczny alergii pokarmowej polega na teście eliminacyjnym. Metoda ta opiera się na wykluczeniu z diety produktu podejrzanego o szkodliwy wpływ na organizm, przez okres 1–4 tygodni i samoobserwacji. Jeśli nie wystąpią objawy, można ponownie wprowadzić produkt w małej ilości (próba prowokacji) – ponowny brak objawów po spożyciu tego produktu świadczy o tym, iż nie ma on wpływu na powstałe objawy[6] [9].

Alergia pokarmowa jest nadmierną reakcją układu immunologicznego na białka zawarte w pewnych produktach m.in. mleku, orzechach, pszenicy, jajach czy rybach. U blisko połowy osób cierpiących na to schorzenie objawia się ona zmianami skórnymi takimi jak wyprysk alergiczny, zaczerwienienie czy świąd. Potwierdzenie diagnozy alergii pokarmowej opiera się na badaniach alergiczno-immunologicznych i próbach prowokacji danym pokarmem.