Wody lecznicze – rodzaje. Leczenie wodą

Aktualizacja: 2 stycznia, 2025

Wody lecznicze przynoszą ulgę w wielu chorobach. W zależności od zawartości składników mineralnych, łagodzą dolegliwości żołądkowe, pomagają też leczyć nerki, czy walczyć z cukrzycą. Wody te nie nadają się do gaszenia pragnienia, mogą być stosowane tylko według wskazań lekarskich. 

Woda lecznicza

Na podstawie badań klinicznych wyodrębnione zostały wody, które ze względu na swoje specyficzne właściwości wykazują działanie lecznicze. Wodami leczniczymi określa się wody podziemne nie zanieczyszczone pod względem chemicznym i mikrobiologicznym, o naturalnej zmienności cech fizycznych i chemicznych, których mineralizacja ogólna wynosi nie mniej niż 1000 mg/dm3. Wody tego typu zawierają w swoim składzie pierwiastki rzadkie lub promieniotwórcze, bądź odznaczają się specyficznymi właściwościami np. temperaturą. Ponadto mogą zawierać gazy tj. radon, azot, metan, siarkowodór, ditlenek węgla, które wywierają określony efekt terapeutyczny.

W Polsce wody lecznicze występują w złożach na terenie 72 uzdrowisk i miejscowości. Większość występuje w uzdrowiskach i miejscowościach zgrupowanych w południowej części Polski (ponad 70% umiejscowionych jest w Sudetach i Karpatach wraz z zapadliskiem przedkarpackim). Wody lecznicze wykorzystywane są powszechnie do celów balneologicznych, rozlewniczych oraz do wytwarzania produktów zdrojowych, takich jak sole, ługi i szlamy.

Wody lecznicze – rodzaje

Woda zakwalifikowana do grupy wód leczniczych  musi spełniać przynajmniej jeden
z warunków dotyczący zawartości przynajmniej jednego z podanych składników mineralnych. Wyróżniamy więc następujące rodzaje wód leczniczych:

• wody żelaziste: minimalna zawartość składnika Fe2+ 10 mg/dm3;
• wody fluorkowe: minimalna zawartość składnika F – 2,0 mg/dm3;
• wody jodkowe: minimalna zawartość składnika J– 1,0 mg/dm3;
• wody siarczkowe: minimalna zawartość składnika H2S, HS– , S2–, S2O32–, HSO3 – 1,0 mg/dm3;
• wody krzemowe: minimalna zawartość składnika H2SiO3 70 mg/dm3;
• wody radonowe: minimalna zawartość składnika 222Rn 74 Bq
• wody kwasowęglowe, szczawy: minimalna zawartość składnika CO2 250 – 299 mg/dm3 ≥ 1000 mg/dm3.

Również zmienność budowy geologicznej i warunków hydrogeologicznych powoduje znaczne zróżnicowanie składu chemicznego wód leczniczych. W związku z tym wyróżniamy główne typy chemiczne wód:

• wody wodorowęglanowe – są dominującym typem płytko występujących wód podziemnych pochodzenia infiltracyjnego. Charakteryzują się mineralizacją nieprzekraczającą na ogół 1 g/dm3. Obecność wodorowęglanów w wodach wynika głównie z rozpuszczania minerałów węglanowych oraz atmosferycznego dwutlenku węgla;
• wody siarczanowe – wody siarczanowe zawierające siarkowodór lub siarczki w ilości powyżej 1 mg/dm3
• wody chlorkowe – wody chlorkowe są przeważającym typem głęboko występujących wód podziemnych. Ich właściwości lecznicze wynikają z dużej mineralizacji oraz obecności w nich składników swoistych, głównie jodu, często także temperatury powyżej 20°C.

Osobną grupę wód leczniczych stanowią lecznicze wody termalne, które często tworzą naturalne wypływy w postaci źródeł. Wśród termalnych wód leczniczych dominują silnie zmineralizowane wody chlorkowe,  choć do tej grupy zaliczane są również wody słabo zmineralizowane, głównie typu wodorowęglanowego.

Leczenie wodą

Kuracja pitna, nazywana krenoterapią, jest metodą leczniczą stosowaną w uzdrowiskach, wykorzystującą miejscowe walory leczniczych wód mineralnych. Wywiera ona bezpośrednie działanie miejscowe na przewód pokarmowy oraz pośrednio wpływa na funkcjonowanie całego organizmu.

Butelkowane wody lecznicze są wykorzystywane w warunkach domowych jako składowa terapii zalecanej przez lekarza bądź jako kontynuacja leczenia sanatoryjnego. Skład chemiczny butelkowanych wód leczniczych powinien być zatem identyczny z wodami wykorzystywanymi do kuracji pitnych na terenie uzdrowisk.

Wody lecznicze w sposób istotny wpływają na fizjologię organizmu. Wpływają na pracę jelit, na gospodarkę wodno-elektrolitową i przede wszystkim uzupełniają niedobór określonych minerałów. Ponadto mogą neutralizować albo zakwaszać treść żołądka, zmieniają pH moczu oraz zwiększają lub ograniczają jego wydzielanie.

Należy pamiętać, że nie każda woda lecznicza jest dla każdego. Bardzo ważny jest zarówno odpowiedni dobór w zależności od schorzenia, jak i przyjmowana dawka. Tak więc wody szczawianowe i siarczanowe nie są wskazane dla osób cierpiących na niewydolność krążenia i niewydolność nerek. Powinno się ich unikać w przypadku ostrych stanów zapalnych czy krwawień z przewodu pokarmowego oraz przy rekonwalescencji po operacjach żołądka. Dla ludzi cierpiących na zaburzenia układu nerwowego zalecana jest woda z większą zawartością magnezu. Jednak nadmiar magnezu może zaszkodzić chorym na nerki (odpowiadają za właściwe stężenie pierwiastków w organizmie). Z kolei osobom o niskiej odporności podaje się wodę o wyższej zawartości żelaza, natomiast jej przedawkowanie wywołuje problemy żołądkowe. Z kolei osoby, które mają problemy z tarczycą, nie powinny w nadmiarze sięgać po wody z jodem. Natomiast dla zagrożonych osteoporozą odpowiednie są wody z dużą ilością wapnia.

Wody lecznicze stosowane są zarówno w lecznictwie uzdrowiskowym, jak i wykorzystywane są do produkcji wód opakowanych. Mimo rygorystycznych wymogów stawianych im pod względem bezpieczeństwa wydobycia i rozlewania do opakowań jednostkowych, mogą zawierać potencjalnie toksyczne substancje mineralne naturalnego pochodzenia. W polskich wodach leczniczych występują cztery pierwiastki, których stężenia uznano za szkodliwe dla zdrowia, są to bar, bor, arsen i glin. Szkodliwość danego składnika zależy jednak od wielu czynników tj. stężenia substancji potencjalnie toksycznej, czasu trwania kuracji i wielkości spożytej dawki, ogólnej mineralizacji wody oraz obecności innych związków chemicznych

Składnikami naturalnymi również niepożądanymi w kuracji pitnej są związki humusowe. Nadają one wodzie barwę brunatną i trudno je usunąć w procesie filtracji. Związki te nie pochodzą z zanieczyszczeń środowiska zewnętrznego i są substancjami naturalnie występującymi w wodach podziemnych.

Wody lecznicze ze względu na bardzo dużą zawartość składników mineralnych nie powinny być stosowane jako napoje gaszące pragnienie. Muszą posiadać na etykiecie dokładny skład jonowy, minimalną datę przydatności do spożycia oraz nazwę producenta. Do celów profilaktyczno-leczniczych powinny być stosowane zgodnie z instrukcją umieszczoną na opakowaniu bądź wg zaleceń lekarskich.