Witaminy A, C oraz D – jaką rolę odgrywają w organizmie człowieka?

Aktualizacja: 30 maja, 2018

Witaminy to substancje, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Kontrolują wiele procesów zachodzących w naszym ciele. Już sam wyraz „vita” zawarty w słowie witamina, który oznacza życie, pokazuje ich niebagatelną rolę.

W większości przypadków witaminy dostarczamy z pożywieniem, a więc bardzo ważne jest to, jak się odżywiamy. Witamina D z kolei syntetyzowana jest w skórze pod wpływem promieniowania słonecznego. Odpowiednia podaż tych związków zapewnia zdrowe ciało i umysł, a także piękny wygląd.

Rola witaminy A w organizmie człowieka

Była jedną z pierwszych witamin, jakie odkryto. Skutki jej niedoboru były już znane w starożytności. Określenie „kurza ślepota” czy „ślepota zmierzchowa” przez tysiące lat utrwalały w świadomości ludzi, jak istotną rolę odgrywa ta witamina.

Aktywność biologiczną witaminy A wykazuje retinol i jego pochodne, β – karoten, a także niektóre inne związki z grupy karotenoidów. Głównym źródłem aktywnych jej form jest spożywana wraz z pokarmem prowitamina A (głównie β – karoten). Witamina A w produktach pochodzenia zwierzęcego występuje w postaci retinolu i jego pochodnych. Bogatym jej źródłem są podroby, ryby, a także jaja i sery produkowane z mleka.

Jaką rolę spełnia ta witamina w naszym organizmie? Przede wszystkim jest kojarzona z procesem widzenia, bowiem odpowiada za odbieranie bodźców wzrokowych w siatkówce oka. Odpowiada także za integralność błon komórkowych. Kontroluje przebieg procesów różnicowania i wzrostu komórek organizmu, a także sprzyja zdolnościom regeneracyjnym. Nie tylko utrzymuje prawidłowy stan włosów, skóry czy paznokci, ale także działa protekcyjnie na nabłonek skóry i błony śluzowe. Bierze czynny udział w syntezie wielu białek i przemianie lipidów. Ze względu na swe właściwości przeciwutleniające, chroni przed działaniem wolnych rodników. Witamina A i jej pochodne stosowane są powszechnie w kremach odmładzających oraz przez dermatologów polecane jako skuteczna walka z trądzikiem.

W przypadku witaminy A zarówno niedobór jak i nadmiar jest niekorzystny dla człowieka. Hipowitaminoza objawia się pogorszeniem widzenia (zaburzenia widzenia o zmierzchu), zmniejszeniem odporności, zahamowaniem wzrostu oraz zmianami zwyrodnieniowymi nabłonka wyścielającego błony śluzowe, a także zmianami w układzie nerwowym.

Równie niekorzystne skutki ma zbyt wysoka podaż tej witaminy. Hiperwitaminoza może mieć działanie toksyczne, czy nawet teratogenne, ze względu na to, że witamina A gromadzi się w wątrobie. Z tego też powodu nadmiar witaminy A często objawia się powiększeniem tego narządu, osłabieniem, bólami głowy, zaburzeniami widzenia i nierzadko nadmierną pobudliwością. Często pojawiają się bóle kostno – stawowe oraz łamliwość włosów i paznokci.

Ze względu na to, że witamina A w pokarmach występuje w różnej formie – stosuje się specjalny przelicznik, z powodu jej różnej aktywności biologicznej. Dlatego też całkowita zawartość witaminy A w produktach spożywczych wyrażana jest w mikrogramach (µg) równoważnika (ekwiwalentu) retinolu. I tak:

• 1 równoważnik retinolu = 1mg retinolu = 6mg β – karotenu = 12 mg pozostałych karotenoidów = 3,33 j.m.= 10 j.m. β – karotenu = 20 j.m. pozostałych karotenoidów
• ekwiwalent retinolu (µg) = zawartość retinolu (µg) + 1/6 zawartości ß – karotenu (µg) + 1/12 zawartości innych karotenoidów (µg)

Witamina C – działanie na organizm

Kwas askorbinowy – to znana dobrze witamina C rozpuszczalna w wodzie i bardzo wrażliwa na działanie czynników zewnętrznych. Dlatego najlepiej spożywać produkty będące bogatym jej źródłem na surowo lub poddawać krótkiej obróbce termicznej. Ważny związek biorący udział w procesach oksydoredukcyjnych.

Wbrew pozorom cytryna nie jest najlepszym jej źródłem. Dużo większą zawartością kwasu askorbinowego cieszy się czarna porzeczka, owoce dzikiej róży, natka pietruszki czy czerwona papryka. Cieszące się dużą popularnością w Polsce – ziemniaki, również są dobrym źródłem witaminy C.

Dużą zawartością kwasu askorbinowego cieszy się przede wszystkim czarna porzeczka.

Jest bardzo ważnym substratem wielu kluczowych szlaków metabolicznych (synteza hormonów, hemoglobiny, erytrocytów). Pełni rolę ważnego antyoksydantu – chroni organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników i opóźnia procesy starzenia. Witamina C jest istotnym składnikiem syntezy kolagenu oraz melanin (substancje odpowiedzialne za pigmentację). Między innymi kolagen powstający przy udziale witaminy C, wchodzi w skład naczyń krwionośnych, zapewniając ich odpowiedni kształt i sprawność. Znaną właściwością, szczególnie wykorzystywaną w porze jesieni i zimy jest wzmocnienie i podnoszenie odporności organizmu. Zapotrzebowanie na kwas askorbinowy wzrasta w stanach stresu, po ciężkim wysiłku fizycznym, u palaczy oraz alkoholików. Przyspiesza gojenie się ran, co wykorzystywane było dawniej w chorobie zwanej szkorbutem, objawiającej się zaczerwienieniem i krwawieniem dziąseł, spowodowanym właśnie niedoborem witaminy C.

Obecnie rzadko zdarza się niedobór kwasu askorbinowego. Niegdyś awitaminoza powodowała poważną chorobę – szkorbut, której objawami były bóle reumatyczne, senność, brak apetytu, krwawienie dziąseł, ogólne osłabienie, nadmierne łuszczenie skóry i wybroczyny na niej. Jej niedobór osłabia odporność, powoduje uczucie ciągłego zmęczenia, nawet przy wykonywaniu prostych prac, niedokrwistość, bóle kostno – mięśniowe.

W przeciwieństwie do witaminy A, kwas askorbinowy ciężko jest przedawkować, gdyż nadmiar tej witaminy jest wydalany z potem i moczem, a sama witamina nie jest magazynowana w organizmie. Jednak często przyjmowane zbyt wysokie dawki kwasu askorbinowego mogą spowodować bóle brzucha, nudności, wymioty i biegunkę.

Witamina D – wpływ na organizm

Witamina D – cholekalcyferol, związek steroidowy syntetyzowany w skórze pod wpływem promieniowania słonecznego. Pochodna cholesterolu. Przechodzi wiele przemian chemicznych, by uzyskać pełną aktywność biologiczną. Wynikiem aktywacji witaminy D₃ jest kalcytriol (1,25 – hydroksycholokacyferol) – związek o właściwościach hormonu.

Witamina D kojarzona jest przede wszystkim z budową i wzmacnianiem układu kostnego. To jednak zbyt duże uproszczenie roli, jaką spełnia ta witamina w naszym organizmie. Reguluje wiele procesów zachodzących w narządach i tkankach.

Obok wcześniej wspomnianej witaminy A – kalcytriol jest związkiem rozpuszczalnym w tłuszczach. W pożywieniu występuje głównie w mleku, jajkach i rybim tranie. Jednak w większości syntetyzowana jest w organizmie pod wpływem promieniowania ultrafioletowego w szlaku wielu przemian chemicznych zachodzących w ciele.

Główną i podstawową funkcją tej witaminy jest regulacja gospodarką wapniowo – fosforanową. Odpowiada za prawidłowy rozwój i mineralizację kości. Wyrównuje nieprawidłowy stosunek wapnia do fosforu i zwiększa wchłanianie ich z przewodu pokarmowego. Bierze udział w powstawaniu związków niezbędnych do budowy kości. Wpływa także na swoją własną syntezę, działając na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Wywiera korzystny wpływ na skurcze mięśni, w tym mięśnia sercowego, a także pozytywnie oddziałuje na układ nerwowy. Łagodzi stany zapalne skóry i ma wpływ na regulację układu immunologicznego.

Obecnie badania pokazują, że wiele osób cierpi z powodu niedoboru witaminy D. Jej niedobór powoduje demineralizację kości, zmniejsza syntezę aktywnej jej postaci. U dzieci zbyt mały poziom tej witaminy może prowadzić do krzywicy, natomiast u dorosłych do osteomalacji, a następnie do osteoporozy. Poza układem kostnym, niedobór kalcyferolu wpływa ujemnie na odporność i zaburza gospodarkę węglowodanowo – tłuszczową (cukrzyca typu 2).

Kto powinien suplementować witaminę D₃? Od października do kwietnia (w okresie słabego nasłonecznienia) osoby, które unikają słońca – 1000 jednostek (UI). Natomiast osoby po 65 roku życia, ze względu na zmniejszoną zdolność syntezy aktywnej postaci witaminy D – 1000 jednostek przez cały rok. Osoby ze stwierdzoną osteoporozą również suplementują witaminę D w dawce ustalonej przez lekarza. W Polsce zaleca się suplementację tej witaminy u niemowląt w wysokości 800 UI. Jednak uzależnione jest to od sposobu karmienia dziecka oraz suplementacji matki.

Konsekwencją nadmiaru witaminy D jest wzrost poziomu wapnia w moczu. Hiperkalcemia może prowadzić do zwapnienia organów wewnętrznych, głównie nerek.

Witaminy to substancje niezbędne do prawidłowego funkcjonowania. Wpływają na wiele procesów zachodzących w naszym organizmie. Zarówno awitaminoza, jak hiperwitaminoza mają negatywne skutki. Ważne jest, by utrzymywać ich stały, zrównoważony poziom, a zapewne cieszyć się będziemy dobrym zdrowiem i pięknym wyglądem.