Rzekomobłoniaste zapalenie jelit (PMC) – objawy, przyczyny, leczenie i dieta

Antybiotyki to niewątpliwie przełomowe odkrycie XX wieku, które na zawsze zmieniło świat medycyny. Niestety, mimo niepodważalnej skuteczności tych leków w walce z wieloma chorobami, ich stosowanie niesie ze sobą również negatywne konsekwencje – jedną z nich jest przyczynianie się do zaburzenia mikroflory jelitowej i przerost patologicznych szczepów bakterii. Jednym z nich może być Clostridium difficile, które z kolei jest najczęstszą przyczyną rozwoju Rzekomobłoniastego Zapalenia Jelit. Jak objawia się PMC i jak go wyleczyć?

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit (RzZJ, PMC) to choroba przebiegająca ze stanem zapalnym i obecnością szarożółtych błon rzekomych na powierzchni błony śluzowej jelita cienkiego lub grubego. Zmiany te zwykle rozwijają się na skutek przebytej antybiotykoterapii, szczególnie przy użyciu leków o szerokim spektrum działania i wywołane są nadmiernym rozwojem patologicznego szczepu bakterii Clostridium difficile – bezwzględnie beztlenowej laseczki Gram – dodatniej, wytwarzającej formy przetrwalnikowe. Nosicielstwo tego drobnoustroju stwierdza się zaledwie u 3% populacji, 20–40% pacjentów hospitalizowanych i 50–60% noworodków i niemowląt do 1. roku życia [1]. Zakażenie C. difficile jest przyczyną występowania 15–25% biegunek poantybiotykowych. [1]

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit – objawy

Obraz kliniczny obejmuje szerokie spektrum intensywności objawów – od łagodnej biegunki do ciężkiego zapalenia jelita grubego z jego niedrożnością. Najczęstszymi objawami są:

• skurczowe bóle brzucha,
• luźne stolce – obfita, wodnista lub krwista biegunka nawet kilkanaście razy na dobę,
• nieznacznie podwyższona temperatura ciała,
• leukocytoza,
• obecność toksyn A i/lub B produkowanych przez C.difficile w stolcu lub obecność tej bakterii w posiewie kału,
• obecność szarożółtych błon rzekomych na powierzchni błony śluzowej jelita podczas badania endoskopowego lub histopatologicznego. Błony te są zbudowane z włóknika, śluzu i licznych białych ciałek krwi (leukocytów). Są najbardziej charakterystycznym objawem rzekomobłoniastego zapalenia jelit.

Powikłania choroby związanej z zakażeniem C.difficile mogą doprowadzić do zaburzeń elektrolitowych, perforacji jelita i enteropatii wysiękowej.

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit – przyczyny

Główną przyczyną rozwoju rzekomobłoniastego zapalenia jelit jest rozwój dysbiozy jelitowej, czyli nierównowagi w proporcji szczepów korzystnych, potencjalnie patogennych i chorobotwórczych w obrębie jelita. Dysproporcja ta prowadzi do liczebnej przewagi szczepów o niekorzystnym wpływie na organizm i zwiększa ryzyko rozwoju szeregu chorób. Częstą przyczyną dysbiozy jelitowej jest stosowanie antybiotyków, szczególnie o szerokim spektrum działania, nie wykazujących specyficzności względem bakterii patogennych, które działają bakteriobójczo również na szczepy korzystne. To z kolei przyczynia się do znacznego zubożenia mikroflory jelitowej – szczególnie szczepów bakterii probiotycznych – i rozwoju drobnoustrojów chorobotwórczych, wśród nich C.difficile, powiązanego ściśle z rozwojem rzekomobłoniastego zapalenia jelit i często opornego na stosowane antybiotyki. Najczęstsze przyczyny wystąpienia choroby to:

• przebyta kuracja antybiotykowa,
• zakażenie C.difficile,
• dysbioza jelitowa,
• wiek ( > 65 r.ż.),
• hospitalizacja (wysoki stopień skażenia szczepami C.difficile toalet i rąk personelu zwiększa ryzyko zakażenia osób osłabionych, hospitalizowanych) [1].

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit – leczenie

Po przeprowadzeniu diagnostyki w kierunku rzekomobłoniastego zapalenia jelit i potwierdzeniu choroby, pierwszym krokiem w leczeniu jest odstawienie przyjmowanego antybiotyku, który jest najczęstszą przyczyną PMC. Jeżeli zaprzestanie antybiotykoterapii jest niemożliwe, zaleca się zmianę przyjmowanego farmaceutyku na inny, o węższym spektrum działania na drobnoustroje. Leczenie farmakologiczne obejmuje włączenie preparatów zawierających  wankomycynę i metronidazol. Ocenę skuteczności leczenia można dokonać od 4 do 6 dni po rozpoczęciu przyjmowania powyższych substancji. Powikłania RzZJ – szczególnie perforacja jelita – wiążą się z koniecznością przeprowadzenia zabiegu chirurgicznego.

W 20% przypadków dochodzi do nawrotu choroby, głównie w przypadku osłabionego układu odpornościowego pacjenta i jego podatność na ponowne zakażenie C.difficile. Oprócz wymienionych wcześniej leków, leczenie poszerza się o włączenie probiotyków zawierających szczepy Saccharomyces boulardii [1]. Wykazano pozytywny wpływ tego szczepu na skrócenie trwania biegunki poantybiotykowej oraz przywrócenie prawidłowej równowagi mikroflory jelitowej, co jest bardzo ważnym elementem leczenia chorób w obrębie jelita.

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit – dieta

Postępowanie niefarmakologiczne powinno skupiać się przede wszystkim na zapobieganiu wystąpienia dysbiozy jelitowej i unikaniu przyjmowania antybiotyków bez wyraźnej konieczności. Korzystnym dla zachowania równowagi mikroflory jelitowej jest spożywanie produktów zasobnych w bakterie probiotyczne – kiszone warzywa, jogurty (najlepiej domowe) lub stosowanie dobrej jakości suplementów bakterii probiotycznych. Spożywanie żywności niskoprzetworzonej (wolnej m.in. od konserwantów i barwników), odpowiednia podaż błonnika (frakcja nierozpuszczalna – włókno – jest bowiem pożywką bakterii probiotycznych) oraz dieta zasobna w antyoksydanty i kwasy tłuszczowe omega-3 ma pozytywny wpływ na równowagę flory jelitowej i wyciszenie stanów zapalnych w obrębie jelita.

W okresie choroby, dieta powinna być lekkostrawna i niskoresztkowa – warzywa i owoce obrane ze skórki, rozdrobnione i gotowane, można spożywać w formie soków, musu, przecierów. Zaleca się przygotowywać kleiki (np. ryżowy) z dodatkiem łyżeczki masła lub oleju kokosowego. Należy unikać spożywania produktów pełnoziarnistych, nasion, orzechów oraz strączków ze względu na możliwe działanie drażniące i wzdymające. Bardzo ważne jest uwzględnienie odpowiednio zwiększonej podaży płynów i elektrolitów, szczególnie, gdy występuje obfita biegunka i podwyższona temperatura ciała. Posiłki powinny być spożywane często i w małych porcjach. Dietę warto wzbogacić o suplementację tranem (zawierającym przeciwzapalne kwasy omega-3) i kurkuminą (lub dodatek sproszkowanej kurkumy do potraw).

Antybiotyki bez wątpienia są bardzo pomocnym orężem w walce z chorobami zakaźnymi, jednak zarówno jednorazowa, jak i często nadużywana antybiotykoterapia wpływa istotnie na równowagę mikroflory jelitowej zwiększając ryzyko rozwoju szczepów chorobotwórczych, w tym C.difficile odpowiedzialnego za rzekomobłoniaste zapalenie jelit. Podstawowym działaniem profilaktycznym jest więc dbanie o równowagę mikroflory jelitowej i dbałość o prawidłowy stan jelita, co z pewnością znacząco zmniejszy ryzyko dysbiozy i rozwoju wielu chorób.