Różnice pomiędzy napojem hipotonicznym, izotonicznym i hipertonicznym

Aktualizacja: 3 kwietnia, 2024

Napoje energetyzujące zaliczane są do grupy bezalkoholowych napojów funkcjonalnych o działaniu uzupełniającym. W obrębie grupy wyróżnia się napoje hipotoniczne, izotoniczne oraz hipertoniczne.

Dodatkowo kategoryzowane są jako „środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego”, co oznacza, że:

ze względu na specjalny skład lub sposób przygotowania wyraźnie różni się od środków spożywczych powszechnie spożywanych i zgodnie z informacją zamieszczoną na opakowaniu jest wprowadzony do obrotu zgodnie z przeznaczeniem do zaspokajania szczególnych potrzeb żywieniowych*

Wyróżniamy trzy rodzaje napojów energetycznych, każdy o innym przeznaczeniu. Podstawowa klasyfikacja obejmuje różnice w osmolarności płynów, która określa szybkość wchłaniania przez organizm. Zjawisko wchłaniania opiera się na dyfuzji związku z roztworu o wyższym stężeniu danego składnika do roztworu o niższym jego udziale. Przez termin „osmolarności” rozumiemy ilość moli danego składnika rozpuszczonego w płynie na 1 l. Dla przykładu: jeżeli namaczamy mięso (o niskim stężeniu soli) przeznaczone do peklowania w roztworze soli o wysokim stężeniu, sól na zasadzie zjawiska dyfuzji będzie migrowała z roztworu solanki do tkanek mięsa. Im bardziej zbliżone ciśnienie tym szybciej dojdzie do wyrównania zaburzonych proporcji. Na tej zasadzie działają napoje izotoniczne, hipertoniczne i hipotoniczne.

Napój hipotoniczny

Napój hipotoniczny wykazuje niższą osmolarność w stosunku do tkanek organizmu, dlatego służy do nawadniania organizmu. Ze względu na niską zawartość cukru i składników mineralnych (w porównaniu do napojów izotonicznych i hipertonicznych) nie wpływa na poprawę gospodarki elektrolitowej.  Do napojów hipotonicznych zaliczana jest woda źródlana, lekkie roztwory soków owocowych w wodzie. Zalecane są do profilaktycznego spożywania w celu uzupełnienia niedoborów wody oraz do spożywania przez osoby uprawiające nisko wysiłkowe sporty, o czasie trwania do 60 min.

Napój izotoniczny

Napoje izotoniczne są najbardziej uniwersalnymi spośród grupy napojów funkcjonalnych. Podstawowym zadaniem, które powinien spełniać dobry napój izotoniczny jest szybkie uzupełnienie elektrolitów z równoczesnym nawodnieniem tkanek. Izotoniki przeznaczone są dla sportowców, osób ciężko pracujących fizycznie oraz o słabej odporności i odwodnionych np. w wyniku choroby. Cechą charakterystyczną napoju izotonicznego jest ciśnienie osmotyczne płynu identyczne z tym jakie występuje w płynach ustrojowych w organizmie. Dodatkowo zawierają w składzie komplet odpowiednio dobranych makroelementów, takich jak: sód, potas, magnez, wapń i fosfor oraz witaminy rozpuszczalne w wodzie i węglowodany proste najczęściej w postaci glukozy. Ten specyficzny skład gwarantuje maksymalnie szybkie uzupełnienie powstałych niedoborów wody połączonych z deficytem soli mineralnych. Popijany podczas treningu napój izotoniczny, dzięki stałemu dopływowi glukozy do mięśni, zapewni utrzymanie wysokiego poziomu cukru we krwi, co skutkuje utrzymaniem wysokiego poziomu wydolności fizycznej.

Napój hipertoniczny

Napój hipertoniczny ma wyższe ciśnienie osmotyczne niż płyny ustrojowe i charakteryzuje się wysokim stężeniem cukru, dzięki czemu świetnie spełni się w roli uzupełnienia glikogenu po intensywnym wysiłku fizycznym. Węglowodany z napoju hipertonicznego są maksymalnie szybko przyswajane przez organizm. Napój hipertoniczny z reguły nie zawiera dodatku witamin, składników mineralnych, za wyjątkiem soków owocowych. Do tej grupy napojów zaliczamy między innymi soki owocowe oraz niekoniecznie zdrowe słodkie napoje bezalkoholowe z rodzaju coca-cola czy sprite. Wysoka zawartość cukru  (ok. 10 g na 100 ml napoju) wpływa korzystnie na szybką regenerację glikogenu w mięśniach. Nie zaleca się tego typu napojów do spożywania zarówno przed, jak i w trakcie wysiłku, ponieważ opóźniają opróżnianie żołądka, co daje nieprzyjemne uczucie „przerzucania się treści pokarmowej” podczas treningu, zmniejszając satysfakcję i przyjemność z podjętej aktywności. Najkorzystniej spożyć napój hipertoniczny po ukończonym wysiłku fizycznym.

Tabela 1: Porównanie napojów hipo, izo i hipertonicznych pod względem wybranych cech

Na rynku dostępne są różne rodzaje napojów energetyzujących, z których każdy ma inne przeznaczenie zależne od składu recepturowego. Najlepiej dla zdrowia spożywać napoje hipotoniczne, gdyż zawierają mało cukru, a dobrze nawadniają organizm. Podczas intensywnego wysiłku sięgajmy po uzupełniające niedobory gospodarki wodno-elektrolitowo, napoje izotoniczne (przepis na domowy izotonik), z kolei po zakończonym wysiłku warto wypić szklankę dobrego soku owocowego, aby szybko dostarczyć organizmowi utracone węglowodany. Jeżeli jesteś na diecie i celem Twojego wysiłku fizycznego jest zrzucenie nadmiaru tkanki tłuszczowej, zrezygnuj zupełnie z napojów izotonicznych (lub wybierz te bezcukrowe) oraz hipotonicznych na rzecz wody wysoko zmineralizowanej.