Reumatoidalne zapalenie stawów – dieta i leczenie domowe

Aktualizacja: 10 marca, 2025

Reumatoidalne zapalenie stawów jest chorobą dotykającą coraz młodsze osoby. Jakie są jej przyczyny? Jak, poza dietą i standardowym leczeniem, możemy łagodzić jej objawy? Czy jest uniwersalne panaceum na RZS? Zapraszam do przeczytania artykułu.

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)

Reumatoidalne zapalenie stawów jest układową chorobą autoimmunologiczną zajmującą symetryczne stawy, głównie rąk i nóg, oraz odcinek szyjny kręgosłupa. Charakteryzuje się sztywnością poranną, bólem i obrzękiem stawów dłoni i stóp oraz przyległych do nich mięśni. Z uwagi na toczący się w organizmie przewlekły stan zapalny objawia się dodatkowo stanem podgorączkowym, brakiem łaknienia, utratą masy ciała, ogólnym osłabieniem i zmęczeniem.

Choroba najczęściej pojawia się u osób w wieku 30–60 lat, 3 razy częściej dotyka kobiety niż mężczyzn. W uwagi na autoimmunologiczne podłoże w RZS wyróżnia się okres remisji i zaostrzeń wraz z destrukcją stawów prowadzącą do niepełnosprawności, inwalidztwa i powolnej śmierci. Za czynniki predysponujące do wystąpienia choroby uważa się: zespół nieszczelnego jelita, podłoże genetyczne, płeć, przewlekły stres, przebytą chorobę wirusową.

Reumatoidalne zapalenie stawów – leczenie domowe

Z uwagi na dużą bolesność i proces zapalny zajmowanych chorobowo stawów poza leczeniem farmakologicznym i postępowaniem dietetycznym zaleca się pacjentom szereg zabiegów fizjoterapeutycznych z dziedziny balneologii, hydroterapii oraz kinezyterapii. W miarę możliwości ruchowych pacjenta warto niektóre z nich zastosować w zaciszu domowym, po uprzedniej konsultacji z lekarzem prowadzącym lub specjalistą z dziedziny rehabilitacji i fizjoterapii.

Termoterapia

• Ciepłolecznictwo (leczenie ciepłem) przynosi ulgę poprzez rozszerzanie naczyń krwionośnych oraz zwiększenie przepływu krwi, a także poprawę odporności pacjenta i jego przemiany materii. Wpływa też detoksykująco i tonizująco na organizm. Przykłady zabiegów: okłady lub kąpiele borowinowe, naświetlania lampą sollux, okłady termożelowe, kąpiele w temperaturze 34–37°C z dodatkiem kory dębu, sosny lub rumianku.
• Krioterapia (leczenie zimnem) wpływa przeciwbólowo oraz przeciwzapalnie na skutek głębokiego przekrwienia tkanek i stawów. Przynosi dobre efekty w połączeniu z ćwiczeniami usprawniającymi pracę zajętego chorobowo stawu. Przykłady: okłady termożelowe, okłady i zawijania z użyciem zimnych kompresów w temperaturze 12–16°C, okłady z zimnej borowiny (3–15°C).

Kąpiele:

• solankowe, których celem jest zmniejszenie bólu, łagodzenie objawów zapalenia i rozluźnienie mięśni poprzez działanie osmotyczne solanki na skórę oraz pobudzenie mikrokrążenia. Zaobserwowano poprawę u chorych na RZS, która nie trwała dłużej niż kilka miesięcy od zakończenia leczenia.
• siarczkowo-siarkowodorowe działają poprzez poprzez mechanoreceptory skóry, powodując rozszerzanie się naczyń krwionośnych i tkanki podskórnej oraz absorpcję siarki wykorzystywaną do biosyntezy kwasu chondroitynosiarkowego, syntezy aminokwasów metioniny i cysteiny. Detoksykuje także organizm z metali ciężkich takich jak: rtęć, arsen, ołów, bizmut.

Reumatoidalne zapalenie stawów – dieta

Z uwagi na autoimmunologiczne podłoże reumatoidalnego zapalenia stawów oraz jego zróżnicowany przebieg dietę chorych należy indywidualizować, uwzględniając:

• prowadzone leczenia farmakologiczne:
  • niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – upośledzają wchłanianie i przyswajanie składników mineralnych i białek,
  • sterydoterapię – powoduje wzrost masy ciała,
  • leczenie biologiczne – utratę apetytu, metaliczny posmak w ustach;
• stosowane metody fizjoterapii;
• istnienie innych chorób:
  • autoimmunologicznych (np. celiakii),
  • przewlekłych wynikających z prowadzonego leczenia, np. alergii lub nietolerancji pokarmowych,
  • bakteryjnych lub wirusowych, które mogą zaostrzać proces chorobowy.

W związku z tym dieta pacjenta nastawiona jest na eliminację tych składników diety, które zaostrzają proces chorobowy, oraz wprowadzanie tych składników, na które – na skutek leczenia lub w wyniku choroby – jest zwiększone zapotrzebowanie. Żywienie pacjenta ma na celu zmniejszenie dolegliwości bólowych w obrębie stawu oraz poprawę jego ogólnego samopoczucia i odporności. W przypadku silnej alergizacji pacjenta na składniki żywienia stosuje się dietę eliminacyjną lub eliminacyjno-rotacyjną.

Modyfikując dietę pod kątem choroby w odniesieniu do zaleceń Piramidy Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej, należy zwrócić uwagę na:

1. utrzymanie w miarę możliwości aktywnego stylu życia;
2. picie co najmniej 1,5–2 l wody niegazowanej. Woda jest rozpuszczalnikiem nie tylko dla składników odżywczych, ale też przyjmowanych leków, ponadto usuwa toksyny i wypłukuje metabolity. Do polecanych przy RZS płynów należy też zielona herbata, bogata w polifenole działające przeciwnowotworowo i przeciwzapalnie;
3. spożywanie warzyw i owoców w proporcji ¾ do ¼, zwłaszcza tych bogatych w:
   • witaminę C (czarna i czerwona porzeczka, truskawki, dzika róża, natka pietruszki, owoce cytrusowe). Niestety z uwagi na pacjentów z alergią na psiankowate należy wykluczyć inne źródła witaminy C, jak pomidory, papryka, ziemniaki, bakłażan. Natomiast u wszystkich pacjentów stosujących jakąkolwiek farmakoterapię należy wykluczyć grejpfruty, które wchodzą w interakcje z lekami, powodując zwiększenie ich stężenia;
   • karotenoidy (marchew, szpinak, dynia, morele, brzoskwinie, nektarynki, warzywa strączkowe);
   • bioflawonoidy (jagody, borówki, jeżyny, żurawina, ciemne winogrona, brokuł, kalafior, pietruszka, buraki, kiełki);
   • siarkę (czosnek, cebula, por). Warzywa cebulowe od dawna stanowią remedium na stany zapalne oraz bakterie i wirusy.

Ze względu na osłabienie pracy przewodu pokarmowego stosowanym leczeniem farmakologicznym zaleca się warzywa i owoce blanszowane, gotowane na parze lub przygotowywane w postaci musów bądź przecierów;

• spożywanie produktów zbożowych zwłaszcza z pełnego przemiału oraz kasz, co wpływa korzystnie na przewód pokarmowy, poprawiając jego motorykę z uwagi na zawartość błonnika pokarmowego. U osób ze współistniejącą celiakią podstawą żywienia są produkty bezglutenowe wyprodukowane z kasz, zbóż, owoców, orzechów lub warzyw – jak proso (kasza lub mąka jaglana), gryka, quinoa, tapioka, kukurydza, amarantus, kokos, migdały. Z kolei pacjenci, u których występują alergie na pyłki i trawy, w celu sprecyzowania diety leczniczej powinni rozważyć wraz z lekarzem prowadzącym diagnostykę w kierunku alergii IgE-zależnej, nadwrażliwości IgG-zależnej, enzymu oksydazy diaminowej (rozkładającego histaminę egzogenną) oraz nietolerancji laktozy i fruktozy;
• ostrożność w spożywaniu nabiału z uwagi na zawartość: kazeiny oraz laktozy, czyli cukru mlecznego. Dokładnej odpowiedzi na pytania o to, co jeść, a co wykluczyć z codziennej diety, udzielą testy alergologiczne. Niektórzy pacjenci odczuwają poprawę na dietach: śródziemnomorskich oraz wegetariańskich o różnym stopniu modyfikacji, począwszy od laktoowowegetarianizmu, a skończywszy na weganizmie. Pokutuje powszechne przekonanie, jakoby nabiał był najlepszym źródłem wapnia w diecie. Wśród roślinnych zamienników produktów mlecznych ten cenny pierwiastek znajdziemy w: maku, sezamie, nasionach chia, migdałach, amarantusie i figach suszonych. Wchłaniania wapnia z pożywienia można poprawić odpowiednią techniką obróbki strączków, np. moczeniem, kiełkowaniem czy gotowaniem, a także dodatkiem produktów bogatych w witaminę D, takich jak: pestki dyni, orzechy, kasza gryczana, gorzka czekolada, bądź dodatkową suplementacją tego składnika;
• spożywanie produktów pochodzenia zwierzęcego: chudego mięsa (jak: indyk, kurczak, chudy schab, młoda wołowina i jagnięcina), jajek oraz ryb dobrej jakości, najlepiej z hodowli ekologicznych. Podobnie jak w przypadku nabiału część pacjentów (ok. 30%) odczuwa poprawę samopoczucia po wykluczeniu mięsa i jajek z diety, a wprowadzeniu do diety warzyw strączkowych. Jeśli testy na nadwrażliwość lub alergię wykażą konieczność wykluczenia jajek z diety, to warto wiedzieć, że do ich dobrych zamienników należą: mielone siemię lniane namoczone we wrzącej wodzie, dojrzały banan, rozgotowane jabłko, zalewa z ciecierzycy, mąka kukurydziana z wodą.

Tłuste gatunki mięsa zawierają znaczne ilości nasyconych kwasów tłuszczowych oraz prozapalnych kwasów omega-6, co może się przyczyniać do nasilenia dolegliwości bólowych. Zaleca się przygotowywanie mięs metodą gotowania w wodzie lub na parze, pieczenia lub smażenia bez użycia tłuszczów z uwagi na eliminację z diety tłuszczów trans;

• spożywanie niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) z rodziny omega-3 w postaci kwasów:
  • alfa-linonenowego (ALA) z zielonych warzyw liściastych i olejów: lnianego, rzepakowego i sojowego,
  • dokozaheksaenowego (DHA), pochodzącego z tłustych ryb (2–3 razy w tygodniu),
  • eikozapentaenowego (EPA),

a także jednonienasyconych kwasów tłuszczowych z awokado i oliwy z oliwek. Należy jednak pamiętać, by oleje te były spożywane na zimno w formie dodatku do sałatek i warzyw oraz przechowywane w butelkach z ciemnego szkła z dala od źródeł ciepła i nasłonecznienia;

• unikanie soli, zastąpienie jej przyprawami. Należy jednak pamięć, że przyprawy również mogą uczulać ze względu na zawartość olejków eterycznych i składników biologicznie czynnych. Z uwagi jednak na charakter stosowanego leczenia pacjenci często odczuwają niesmak w ustach i brak apetytu. Dodatek kurkumy, imbiru, goździków czy anyżu ma działanie przeciwzapalne, ograniczając sztywność poranną oraz bóle stawów. Do polecanych w RZS przypraw należą: cząber, bazylia, tymianek, majeranek, estragon, chrzan, mięta i szałwia;
• unikanie cukru i słodyczy z uwagi na zawartość nasyconych tłuszczów typu trans, a także sztucznych dodatków słodzących i konserwantów.