Dieta w reumatoidalnym zapaleniu stawów – przykładowy jadłospis

Aktualizacja: 30 kwietnia, 2024

Reumatoidalne zapalenie stawów to najczęstsze schorzenie z kręgu reumatycznych. Choroba ta zazwyczaj dotyka osoby między 30 a 50 rokiem życia i zapada na nią trzykrotnie więcej kobiet. W leczeniu RZS dużą rolę odgrywa odpowiednio zbilansowana dieta. Niedobory wybranych składników odżywczych mogą powodować nasilenie stanu zapalnego. Również nadmiar innych składników nasili ból i pogłębi zapalenie.

Reumatoidalne zapalenie stawów

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jest jedną z  układowych chorób tkanki łącznej. Jest przewlekłą, zapalną chorobą układu ruchu, która przebiega z okresami zaostrzeń i remisji. Schorzenie to ma charakter autoimmunologiczny, gdzie  układ odpornościowy produkuje przeciwciała skierowane przeciw własnym tkankom. W wyniku przebiegającej choroby powstałe deformacje stawów zaburzają ich funkcje. Proces zapalny może także objąć naczynia krwionośne, a zmiany mogą pojawić się również w narządach wewnętrznych (wątroba, nerki, płuca).

Reumatoidalne zapalenie stawów – przyczyny

Dokładne przyczyny RZS nie są do końca sprecyzowane. Zdaniem specjalistów zasadnicze znaczenie ma układ immunologiczny. U osoby chorej na RZS komórki produkują przeciwciała przeciw własnym tkankom – jednym z takich przeciwciał jest czynnik reumatoidalny, którego obecność można stwierdzić we krwi większości chorych na to schorzenie.

Ponadto wyszczególniono inne czynniki, które ogrywają rolę w predyspozycji do RZS. Są to:

• czynniki genetyczne,
• silne przeżycia i emocje,
• długotrwały stres,
• znaczny wysiłek fizyczny,
• niezdrowy styl życia (palenie papierosów, otyłość, nadmierne picia kawy).

Reumatoidalne zapalenie stawów – objawy

Pierwszymi objawami choroby mogą być: uczucie znużenia, pocenie się, stany podgorączkowe, a także zmniejszenie apetytu i utrata wagi.

Charakterystyczne objawy świadczące o reumatoidalnym zapaleniu stawów to:

• silny ból i obrzęki stawów (szczególnie stawów palców rąk, nadgarstkowych, kolanowych,
• sztywność poranna, która utrudnia, a często nawet uniemożliwia wykonywanie najprostszych czynności,
• zwiększone ucieplenie i zaczerwienienie okolic okołostawowych,
• wyczuwalne zgrubienia podskórne (guzki),
• ogólne zmęczenie,
• brak apetytu,
• niewysoka gorączka,
• u niektórych osób  pojawia się uczucie suchości w oczach i jamie ustnej.

Reumatoidalne zapalenie stawów – leczenie

Rozpoznaniem i leczeniem reumatoidalnego zapalenia stawów zajmuje się reumatolog. Niestety jest to choroba nieuleczalna, ale dzięki wykorzystaniu nowoczesnych metod można w znaczący sposób poprawić stan zdrowia chorego.  

Kompleksowe leczenie RZS obejmuje:

• leczenie farmakologiczne, (leki zmniejszające objawy choroby – niesteroidowe lekiprzeciwzapalne, glikokortykosteroidy; leki modyfikujące przebieg choroby, biologiczne leki modyfikujące przebieg choroby),
• leczenie rehabilitacyjne,
• leczenie ortopedyczne,
• leczenie psychologiczne.

Zabiegi operacyjne mają na celu poprawę ruchomości stawów. Najczęściej wykonuje się synowektomię, czyli usunięcie przerośniętej błony maziowej oraz endoprotezoplastykę (wymianę stawu lub jego części).

Reumatoidalne zapalenie stawów – dieta

Dieta w chorobach tkanki łącznej powinna dostarczać niezbędnych substancji potrzebnych do budowy i regeneracji wszystkich struktur stawowych.  Niedobory wybranych składników odżywczych w diecie mogą powodować nasilenie stanu zapalnego. Z kolei również i nadmiar innych składników nasili ból, zapalenie stawów oraz postęp zmian destrukcyjnych.

W żywieniu osób z chorobami tkanki łącznej szczególnie ważna jest odpowiednia podaż takich składników jak:

• Białko, które stanowi budulec chrząstki i struktur okołostawowych. Źródłem pełnowartościowego białka jest: mięso, mleko, przetwory mleczne. Nabiał stanowi doskonałe źródło wapnia, które wraz z fosforem stanowi podstawowy budulec kości. Białko zawarte jest również w ziarnach zbóż i roślinach strączkowych, które korzystnie wpływają na syntezę mazi stawowej. W diecie osób cierpiących na RZS uwzględnia się  również pełnoziarniste i razowe pieczywo, niełuskany ryż, otręby, makarony z mąki razowej. Produkty zawierają dodatkowo błonnik, który jest cennym uzupełnieniem diety redukcyjnej w przypadku istniejącej otyłości.
• Nienansycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 (omega-3), które są doskonałym czynnikiem zmniejszającym ryzyko rozwoju miażdżycy (u osób z RZS wzrasta ryzyko chorób sercowo-naczyniowych) i wpływają na poprawę ruchomości stawów. Bogatym źródłem NNKT są ryby – makrela, halibut, łosoś, sardynki, tuńczyk, śledź. Ponadto tłuste ryby dostarczają witaminy D działającej przeciwzapalnie. Osobom z RZS zaleca się regularne spożywanie ryb, najlepiej w ilości 150–200 g dziennie. Do diety warto włączyć również orzechy włoskie czy siemię lniane, które oprócz kwasów n-3 dostarczą nam witaminy E działającej przeciwzapalnie. Należy również pamiętać o spożywaniu olejów roślinnych – oliwy z oliwek, olej lniany, które zawierają kwas oleinowy poprawiający ruchomość stawów.
• Antyoksydanty, które hamują tworzenie się reaktywnych form tlenu syntetyzowanych w chorych stawach.  Zapobiegają one również rozwojowi procesu zwyrodnieniowego i opóźniają starzenie się stawów. Z tego względu przy rematoidalnym zapaleniu stawów należy spożywać dużo owoców i warzyw. Szczególnie surowych czy krótkotrwale gotowanych, są one doskonałym źródłem witaminy C (niezbędna do syntezy kolagenu) i bioflawonoidów (neutralizują wolne rodniki).  Źródło antyoksydantów – sałata, kapusta, marchew, ogórki, buraki, brokuły, seler, pietruszka, warzywa strączkowe, kiełki, borówka, czarna porzeczka, ciemny winogron, jagody, żurawina. Warto również pić soki owocowe i warzywne.
• Organiczne związki siarki, kwercytyna i allicyna obecne w czosnku i cebuli, działają przeciwzapalnie, ograniczają wytwarzanie leukotrienów i prostaglandyn powstających podczas stanu zapalnego tkanki łącznej. Dodatkowo związki te działają bakteriobójczo, przeciwzapalnie, żółciopędne, przeciwutleniająco, obniżają ciśnienie krwi.
• Ponadto bardzo dobrze jest stosować przyprawy, które posiadają właściwości przeciwzapalne, także przeciwbólowe, przeciwobrzękowe. Wspomagają również trawienie i dodatkowo korzystnie wpływają na przemianę materii. Do potraw dodajmy więc kurkumę, anyż, goździki, bazylię, imbir, chrzan, majeranek, miętę, szałwię czy cząber.

W chorobie RZS zaleca się spożywanie galaretek owocowych, galaret mięsnych i rybnych, gdyż są źródłem żelatyny ułatwiającej regenerację chorych stawów. Dietę warto również wzbogacić o chrząstkę rekina czy hydrolizaty kolegenu.

Jakich składników żywieniowych unikać?

W przypadku chorób tkanki łącznej należy ograniczyć ilość tłuszczów zwierzęcych, gdyż zmniejszają wydzielanie soku żołądkowego, co wpływa na wchłanianie białka (niezbędnego do odbudowy stawów). Ponadto tłuszcze zwierzęce zwiększają ryzyko wystąpienia miażdżycy i pośrednio utrudniają dostarczanie substancji odżywczych koniecznych do regeneracji struktur stawowych.

Cukry proste muszą być ograniczane w diecie chorego, jak również wysoko przetworzone węglowodany (mąka z wysokiego przemiału).

Z diety należy bezwzględnie wyeliminować fast-foody, chipsy, zupy z torebek itp., gdyż produkty tego typu sprzyjają tworzeniu się wolnych rodników szkodzących naszym stawom.

Ograniczyć należy również spożywanie produktów będących źródłem kwasu moczowego. Znaleźć go można w tłustych mięsach , konserwach mięsnych i rybnych, w szczawiu, rabarbarze, szpinaku, a także w roślinach strączkowych.

Nie zaleca się spożywania oleju kukurydzanego i słonecznikowego ze względu na dużą ilość kwasu arachidonowego należącego do rodziny n-6. Kwas ten spożywany w nadmiarze przyczynia się do powstania stanów zapalnych stawów, a wchodząc w te same szlaki metaboliczne co kwasy n-3, hamują ich korzystne oddziaływanie.

Takie używki jak kawa, herbata, alkohol również należy spożywać z dużym umiarem. Nasilają one utratę cennego wapnia i zmniejszają przyswajalność białka.

Reumatoidalne zapalenie stawów – przykładowy jadłospis

Śniadanie:

2 kromki chleba pełnoziarnistego, chudy biały ser, szczypiorek,  listek sałaty, rzodkiewka, ogórek,  szklanka świeżego soku z pomarańczy

II śniadanie:

Sałatka owocowa  z dodatkiem orzechów, zielona herbata

Obiad:  

Zupa krem z pietruszki, z dodatkiem świeżej rukoli

Filet z dorsza z brązowym ryżem, surówka z marchwi i kiszonej kapusty z dodatkiem oleju lnianego

Podwieczorek:

Sernik na jogurtach naturalnych z polewą truskawkową 

Kolacja:

Pieczywo pełnoziarniste, pasta z czerwonej soczewicy, ciecierzycy i suszonymi pomidorami, herbata z hibiskusa

Oprócz prawidłowo zbilansowanej diety w terapii należy wziąć pod uwagę aktywność ruchową. Powinna być ona umiarkowana, nieobciążająca zmienionych chorobowo stawów. Odpowiednio dobrany trening przez doświadczonego specjalistę umożliwi zachowanie sprawności i prawidłowej funkcji stawów.