Iluzja Delboeuf’a – czy rozmiar talerza ma znaczenie?

Aktualizacja: 30 grudnia, 2024

Nigdy niekończące się problemy epidemiologii rodzą ciągłą potrzebę docierania do ich przyczyn i szukania nowych rozwiązań. Dwa stojące na antypodach problemy współczesnego świata zachodniego – otyłość i anoreksja – wymagają dalszego pogłębiania wiedzy na ich temat i opracowania skuteczniejszych metod leczenia. Okazuje się, że w obu tych przypadkach na pozór nic nieznaczące elementy środowiskowa zewnętrznego mogą wywierać istotny wpływ na sposób żywienia i ilość konsumowanego pokarmu. Do takich z pozoru nieistotnych elementów należą m.in. kolor i rozmiar naczyń. W jaki sposób wpływają one na nasz mózg? Czy talerz o odpowiednio dobranej wielkości może być elementem leczenia lub prewencji?

Iluzja Delboeuf’a

Aby spróbować wyjaśnić pewne mechanizmy rządzące naszymi wyborami żywieniowymi wróćmy pamięcią do roku 1865, kiedy to Delbouf dokonał pewnej obserwacji. Wykazał on występowanie pewnej iluzji wzrokowej związanej z postrzeganiem wymiarów okręgów. Spośród dwóch okręgów tych samych wymiarów, ten otoczony przez okrąg o większej średnicy, wydawał się być mniejszy od tego otoczonego okręgiem o mniejszej średnicy.

Oba zaciemnione koła w rzeczywistości mają takie same wymiary.

Iluzja ta pojawia się nie tylko w przypadku okręgów, lecz dotyczy również innych kształtów – trójkąta, kwadratu, prostokąta. Jak przekłada się to na życie codziennie? W badaniach eksperymentalnych wielokrotnie wykazano, że nakładając porcję jedzenia na talerz o większej średnicy jest ona większa od porcji spożywanej zwyczajowo. Odwrotną tendencję zaobserwowano w przypadku naczyń o mniejszej średnicy. Kiedy naczynie jest większe (w pewnych granicach, po których przekroczeniu efekt zanika), nałożona porcja wydaje nam się być mniejsza niż w rzeczywistości, przez co zwiększamy jej wielkość do momentu uzyskania odpowiednich, naszym zdaniem, wymiarów. Tym sposobem, zupełnie nieświadomie można doprowadzić do mimowolnego zwiększenia dziennego spożycia kalorii, co w sprzyjających okolicznościach niechybnie doprowadzi do przyrostu masy ciała.

Jak ustrzec się przed iluzją Delboeuf’a?

Dwie składowe mają wpływ na nasz odbiór wielkości porcji – są nim kontrast i podobieństwo. Kontrast pomiędzy granicami porcji jedzenia, a granicami talerza wzmaga oddziaływanie iluzji. Jednym z rozwiązań niwelującym efekt jest zatem użycie naczyń bez wyraźnie oznaczonych granic – np. bez ciemnej otoczki. Efekt podobieństwa, również niwelujący wyostrzanie granic naczynia działa na podobnej zasadzie. Jeżeli zamiast czarnego obrusa wyraźnie uwypuklającego kształt i rozmiar białego talerza użyjemy tego w bardziej stonowanym kolorze, np. białym – w pewnym stopniu granice naczynia zostaną zatarte, a nasza percepcja pozostanie niezaburzona. Ponadto samo skupienie uwagi na procesie konsumpcji pozwala na podświadomą kalibrację spożywanych porcji. Nie bez przyczyny mówi się o potrzebie spożywania posiłków w przyjaznym i spokojnym otoczeniu, w skupieniu bez obecności wszelkiego rodzaju dystraktorów.

Wydawać by się mogło, że to, ile jemy, zależy wyłącznie od nas samych. Brać pod uwagę należy jednak liczne czynniki niezależne od naszej woli, takie jak np. iluzje optyczne. Aby ustrzec się przed pułapką omówionego błędu percepcji nakładajmy porcje świadomie i w skupieniu, odpowiednio dobierając zastawę. Warto pamiętać, że nawet niewielka, lecz regularna nadwyżka kalorii przyczyni się do wzrostu masy ciała.