Dieta w chorobie alkoholowej – zalecenia

Choroba alkoholowa, alkoholizm, uzależnienie od alkoholu, toksykomania alkoholowa – te wszystkie określenia opisują jedno zaburzenie – utratę kontroli nad ilością spożywanego alkoholu. Jakie są jej skutki? Jak leczyć tę chorobę i jaka dieta będzie w tym pomocna?

Skutki picia alkoholu

Alkohol działa na organizm jak trucizna – jest to fakt, o którym często zapominamy. Jego spożywanie często kojarzy się tylko z pozytywnymi, z punktu widzenia konsumenta, skutkami tj. ogólna poprawa nastroju, odprężenie czy wzrost pewności siebie. Niestety, większość zapomina lub nie chce pamiętać, że alkohol jest substancją odbieraną przez organizm jako toksyna, która wpływa na:

• układ nerwowy – powodując utratę sprawności ruchowej, koordynacji, zaburzenia mowy, utratę kontroli nad emocjami, niezdolność do oceny sytuacji, zanik zdolności koncentracji, agresję, zmniejszenie aktywności mózgu, otępienie i spadek wrażliwości na ból,;
• układ krwionośny – przyspieszając krążenie i rozszerzając naczynia krwionośne, co powoduje początkowy spadek, a następnie gwałtowny wzrost ciśnienia krwi. Zaburza rytm serca, promuje występowanie choroby niedokrwiennej, kardiomiopatii, udaru mózgu, nadciśnienia;
• układ pokarmowy – drażniąc błonę śluzową żołądka, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, przez co może pogłębiać istniejące wrzody i nadżerki oraz prowadzi do jej zapalenia i zaniku, zaburza procesy trawienia, hamuje apetyt, promuje stłuszczenie wątroby, alkoholową chorobę wątroby (ALD), destrukcję trzustki, zaburza metabolizm wielu leków (zmniejszając lub zwiększając ich działanie), uszkadza gruczoły ślinowe, promuje zapalenie języka i jamy ustnej, próchnicę, choroby dziąseł oraz zwiększa zagrożenie raka przełyku i krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego. Zwolniona perystaltyka żołądka spowodowana alkoholem powoduje też opóźnienia w jego opróżnianiu. Alkohol upośledza wchłanianie wody i sodu, węglowodanów, białek i tłuszczów, witamin B1, B12 i kwasu foliowego (powodując niedokrwistość). Upośledza pracę jelit, powodując biegunkę i niedożywienie;
• układ odpornościowy – wpływając na produkcję substancji przekaźnikowych, upośledza mechanizmy obrony przed patogenami
• układ wewnątrzwydzielniczy, rozrodczy – zaburza syntezę i uwalnianie hormonów, ich transport i proces metabolizmu;
• układ ruchu – powoduje jego osłabienie, przyczynia się do osteopenii, zmniejszenia masy kostnej i mięśniowej;
• układ wydalniczy – zaburzając równowagę azotową, kwasowo-zasadową i elektrolitową i zwiększając rozpad białka obciąża nerki;
• układ oddechowy – napady duszności, częstsze przewlekłe zapalenia górnych dróg oddechowych, oskrzeli i płuc z powodu rozwoju bakterii i wirusów;
• aspekt społeczny – częste problemy w kontaktach z innymi, problemy finansowe, skłonność do przemocy, depresja, zaburzenia psychiczne.

Choroba alkoholowa

Alkohol, poza szeregiem wspomnianych wyżej negatywnych skutków na organizm, ma jeszcze jedną wadę – silnie uzależnia. Jego nadmierne i zbyt częste spożycie może prowadzić do rozwoju choroby alkoholowej, czyli uzależnienia od spożywania alkoholu. Zgodnie z kryteriami zawartymi w międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD 10 zaburzenie to rozpoznaje się, gdy w okresie przynajmniej jednego miesiąca lub w ciągu ostatniego roku w kilkukrotnych okresach krótszych niż miesiąc występują:

• silne pragnienie lub poczucie przymusu picia („głód alkoholowy”);
• upośledzenie zdolności kontrolowania zachowań związanych z piciem (upośledzenie zdolności powstrzymywania się od picia, trudności w zakończeniu picia, trudności w ograniczaniu ilości wypijanego alkoholu);
• fizjologiczne objawy zespołu abstynencyjnego w sytuacji ograniczenia lub przerywania picia (drżenie, nadciśnienie tętnicze, nudności, wymioty, biegunka, bezsenność, niepokój, w krańcowej postaci majaczenie, drżenie) lub używanie alkoholu w celu uwolnienia się od objawów abstynencyjnych;
• zmieniona (najczęściej zwiększona) tolerancja alkoholu, potrzeba spożywania zwiększonych dawek dla osiągnięcia oczekiwanego efektu;
• koncentracja życia wokół picia kosztem innych zainteresowań i obowiązków;
• uporczywe picie alkoholu mimo oczywistych dowodów występowania szkodliwych następstw picia.

Choroba alkoholowa – leczenie

Uzależnienie od alkoholu jest przewlekłą, postępującą i potencjalnie śmiertelną chorobą, która może być zahamowana tylko, gdy chory zda sobie sprawę z problemu i podejmie się leczenie w placówce odwykowej. Niestety, zdecydowana większość uzależnionych nie decyduje się na nie. Podstawą terapii w chorobie alkoholowej jest stałe utrzymywanie absencji, rozwijanie umiejętności potrzebnych w życiu bez alkoholu oraz nauka umiejętności radzenia sobie z emocjami i problemami bez uciekania w stan nietrzeźwości. Minimalny czas trwania terapii to ok. 12–24 miesiące.

Choroba alkoholowa – dieta

Choć podstawą leczenia w chorobie alkoholowej jest terapia polegająca na kontroli uzależnienia i nauce trwania w abstynencji, niebagatelną rolę w procesie powrotu do zdrowia odgrywa również dieta, która pomaga cofnąć lub zminimalizować wieloukładowe, szkodliwe skutki zdrowotne, jakie alkohol wywarł na organizm. Podstawowym celem diety w chorobie alkoholowej jest poprawa ogólnego stanu zdrowia, odżywienia i samopoczucia poprzez żywienie zapewniające wystarczającą ilość energii oraz niezbędnych składników odżywczych umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie organizmu, z oczywistym zachowaniem abstynencji w spożywaniu napojów alkoholowych. Dieta musi być dostosowana do aktualnego stanu fizjologicznego chorego oraz mieć na celu możliwe przywrócenie organizmu do homeostazy sprzed choroby. Ogólne zalecenia żywieniowe zgodne są z opracowanymi dla reszty ludności, jednak należy zmodyfikować je pod daną jednostkę chorobową współtowarzyszącą chorobie alkoholowej. Ze względu na częste występowanie niedoborów określonych składników odżywczych, w wielu przypadkach choroby alkoholowej dieta powinna być szczególnie bogata w elementy takie jak:

• witamina A (marchew, dynia, pomidor) – niezbędna w procesie widzenia, reguluje proces tworzenia nowych komórek, usprawnia układ odpornościowy, uczestniczy w syntezie śluzu chroniącego uszkodzoną błonę nabłonkową, zapobiega zakażeniom;
• witamina C (cytrusy, pietruszka, kiwi, produkty kiszone) –  przeciwutleniacz, odgrywa ważną rolę w protekcji organizmu przed szkodliwym wpływem wolnych rodników, zwiększa odporność, ułatwia wchłanianie żelaza, odbudowę tkanek, poprawę wyglądu skóry, poprawia metabolizm lipidów;
• witamina E (orzechy, nasiona, oleje roślinne) – antyoksydant, zapobiega chorobom degeneracyjnym, miażdżycy, nowotworom, procesom starzenia, wraz z selenem zapobiega stłuszczeniu wątroby;
• witamina D (tran, łosoś, makrela) – wzmaga resorpcję wapnia i fosforanów w jelitach, mineralizację tkanki kostnej, ma wpływ na układ immunologiczny;
• witaminy z gr. B (mięso, nabiał, zielone warzywa) – niedobory mogą prowadzić do zaburzeń układu mięśniowego i nerwowego oraz upośledzenia wytwarzania kwasu solnego w żołądku, co pogłębia problemy z trawieniem i wchłanianiem. Ponadto witaminy z grupy B są koenzymami wielu reakcji enzymatycznych, regulują prawidłowy metabolizm kluczowych makroskładników pokarmowych, zapobiegają niedokrwistości;
• wapń (nabiał, warzywa zielone, mak, sezam) – pomaga usprawnić funkcjonowanie układu nerwowego, zapewnia odpowiednią masę kostną;
• żelazo (drób, jaja, szpinak, podroby) – konieczne do transportu tlenu w organizmie;
• lecytyna (jaja, rośliny strączkowe) – wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego, usprawnia pamięć, zdolność koncentracji, nauki, działa antydepresyjnie;
• chrom (orzechy brazylijskie, daktyle, gruszki) – odgrywa znacząca rolę w metabolizmie glukozy, często zaburzonym w chorobie alkoholowej;
• magnez (pestki dyni, otręby, kakao, banany) – aktywator wielu enzymów, regulator czynności układu nerwowego i mięśniowego, działa przeciwstresowo, wpływa na funkcjonowanie mózgu;
• selen (orzechy brazylijskie, nasiona słonecznika, sezam, jajka) – działa synergicznie z witaminą E jako antyoksydant, chroni komórki, zapobiega stłuszczeniu wątroby i nowotworom;
• cynk (ostrygi, jaja, gorzka czekolada, kiełki) – bierze udział w wielu reakcjach enzymatycznych, przemianach białek, tłuszczów, węglowodanów, tworzeniu krwinek czerwonych.

Dieta w chorobie alkoholowej powinna być niskoprzetworzona, pełnowartościowa i indywidualnie dopasowana do stopnia niedożywienia organizmu. Tak skomponowana będzie efektywnie wspierać równolegle prowadzoną terapię alkoholizmu, co w połączeniu z zaangażowaniem pacjenta przyniesie sukcesywnie postępującą poprawę stanu zdrowia, odżywienia i samopoczucia.