Udar mózgu. Objawy, przyczyny, skutki, leczenie i rehabilitacja

Aktualizacja: 15 kwietnia, 2024

Szacuje się, że udary są trzecią najczęstszą przyczyną zgonów wśród populacji zachodnich. Znaczna ich większość – bo ponad 75% – dotyka osób po 65 roku życia. W ciągu pierwszego miesiąca od wystąpienia udaru umiera nawet 30% pacjentów. Zaledwie 50% chorych powraca do pełnego zdrowia, bez widocznej niepełnosprawności, natomiast u około 1/3 występuje trwała niepełnosprawność.

Co to jest udar mózgu?

Udar to nagłe zakłócenie w dopływie krwi do mózgu, które skutkuje pozbawieniem tlenu dotkniętego obszaru i powoduje zniszczenie tkanki mózgowej. Może to wywołać poważne skutki neurologiczne, takie jak: dysfagia (trudności w połykaniu), dysfazja (zaburzenia mowy), afazja (utrata zdolności mówienia), ataksja (słaba koordynacja ruchów), hemiplegia (paraliż jednej strony ciała), hemianopsia (niedowidzenie połowicze) upośledzenie funkcji poznawczych i wiele innych. Pewne ubytki są trwałe, natomiast inne ustępują w zależności od stopnia uszkodzenia oraz skuteczności przeprowadzonej rehabilitacji.

Możemy mówić o dwóch głównych rodzajach udaru:

• Udar niedokrwienny mózgu – jest spowodowany skrzepem, który – blokując naczynia mózgowe – doprowadza do niedotlenienia partii mózgu i w konsekwencji obumarcia komórek. Stanowi on 80% przypadków udaru. Większe ryzyko jego wystąpienia mają osoby z chorobą niedokrwienną serca, zwężeniem tętnicy wieńcowej, migotaniem przedsionków i sztuczną zastawką.
• Udar krwotoczny – wywołany jest pęknięciem zniszczonych naczyń krwionośnych mózgu, co prowadzi do krwotoku wewnątrz lub na powierzchni mózgu i uszkodzenia komórek. Stanowi on 20% wszystkich przypadków udaru. Czynnikiem ryzyka wystąpienia udaru krwotocznego jest nadciśnienie tętnicze.

Udar mózgu – objawy

Do udaru mózgu dochodzi w wyniku zaburzeń krążenia mózgowego, które utrzymują się dłużej niż 24 godziny.

Objawy są łatwo rozpoznawalne. Nawet przy łagodnej formie udaru występują zaburzania mowy. Osoba zaczyna niewyraźnie mówić, nie może wypowiedzieć niektórych słów. Dochodzi również do niedowładu zwykle jednej połowy ciała. Chory nie potrafi jednocześnie podnieść obu rąk.

Uszkodzenie jednej półkuli mózgu skutkuje tym, że przeciwna strona ciała zostaje sparaliżowana. Jeśli zatem doszło do udaru w prawej półkuli, dojdzie do niedowładu lewej strony ciała. U osoby chorej dochodzi także do zaburzeń widzenia i równowagi a także bólów i zawrotów głowy.

Im silniejsza forma tej choroby tym większy niedowład. Wówczas osoba chora może całkowicie stracić władzę w jednej stronie ciała. Kontakt z taką osobą jest mocno ograniczony, zwykle nie może ona nic powiedzieć. U chorego występują także zaburzenia świadomości.

Udar mózgu – przyczyny

Wśród przyczyn udaru niedokrwiennego można wyróżnić:

• zakrzep dużej tętnicy, spowodowany miażdżycą,
• pękanie małych tętniczek przez zwiększone ciśnienie i cukrzycę,
• dostanie się zakrzepu powstałego w sercu z krwią do mózgu, co powoduje zamknięcie jednej z tętnic.

Przyczyną krwotocznego udaru mózgu jest pękanie kilku tętniczek na raz. Następuje wtedy rozlanie się krwi do mózgu.

Udar mózgu – profilaktyka

Wiele z czynników ryzyka wystąpienia udaru można zniwelować odpowiednią dietą i zdrowym stylem życia. Badania pokazały związek między spożyciem tłuszczów trans (zawartych m.in. w utwardzanych margarynach oraz wyrobach cukierniczych) a wyższym ryzykiem udaru. Z kolei wyższa podaż tłuszczów omega-3 ma działanie protekcyjne w przypadku kobiet. Spożycie olejów rybich bogatych w ten składnik zmniejsza podatność frakcji LDL cholesterolu do przylegania do ścian naczyń i tworzenia się płytek miażdżycowych.

Większe ryzyko udaru powoduje także dieta o wysokim indeksie glikemicznym, która jest związana w wysoką poposiłkową produkcją insuliny, co przekłada się na zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia zmian miażdżycowych. Antidotum stanowi dieta bogata w surowe warzywa i owoce, produkty pełnoziarniste oraz ryby.

Zauważono również, że suplementacja witaminą B2 może przynieść korzyści pacjentom po incydentach sercowo-naczyniowych. Ryboflawina zmniejsza uszkodzenia oksydatywne i będące ich następstwem obrzęki mózgu.

W profilaktyce udaru mózgu bardzo ważne są utrzymanie masy ciała i kontrola poziomu cholesterolu. Dieta z ograniczonym udziałem węglowodanów oraz zwiększonym spożyciem nienasyconych kwasów tłuszczowych pomaga zredukować masę ciała oraz obniżyć stężenie triglicerydów i frakcji LDL cholesterolu, a podwyższyć frakcję HDL cholesterolu.

Udar mózgu – skutki

Osoby po udarze często mają trudności w powrocie do pełnej sprawności fizycznej. Jeśli wystąpiła silna forma udaru i objął on większą część mózgu osoba chora może już nigdy nie wrócić do normalnego trybu życia i będzie potrzebować stałej opieki. Trudności w mowie i paraliż mogą nigdy nie ustąpić, co zmniejszy kontakt z osobą chorą i jej sprawność fizyczną.

Natomiast jeśli udar mózgu nie był aż tak rozległy, zwykle dochodzi jedynie do lekkiego paraliżu, przez co chory może mieć problem z poruszaniem się lub nieduże trudności z wypowiadaniem się.

Przede wszystkim osoba chora powinna trafić pod opiekę lekarzy w ciągu czterech godzin od wystąpienie udaru. Wtedy jego skutki mogą być choć częściowo odwracalne.

Udar mózgu – leczenie

Po udarze chory musi jak najszybciej dotrzeć do szpitala, ponieważ w przypadku niedokrwiennego udaru mózgu, należy podać lek, który rozpuści powstały zakrzep. Im szybciej zostanie podany tym większe szanse na zminimalizowanie skutków udaru.

Badanie tomografii komputerowej mózgu pozwoli na precyzyjne rozpoznanie udaru. Za jego pomocą lekarz stwierdzi także czy jego przyczyną było krwawienie z tętnic czy zakrzep. Wykonuje się także badania takie jak EKG, poziom cukru, elektrolitów czy cholesterolu.

W czasie pobytu osoby chorej w szpitalu kontroluje się ciśnienie tętnicze krwi, oddychanie i czynność serca. W wyniku udaru osoba zwykle ma podwyższone ciśnienie, spowodowane tym, że organizm chce zapewnić prawidłowy przepływ krwi do mózgu. W takim przypadku nie obniża się wówczas ciśnienia, chyba że osiąga już bardzo wysokie wartości powyżej 120 mm Hg rozkurczowego lub 220 mm Hg skurczowego.

Istotne jest spożywanie leków antyagregacyjnych. Zapobiegają one tworzeniu się zakrzepów w krwi, przez co zmniejszają ryzyko kolejnego udaru. Jest to bardzo ważne, ponieważ udar powtarza się u 10% osób.

Zwykle leczenie nie kończy się w szpitalu, nie istnieją takie metody które wyleczą udar całkowicie. Chory musi przyjmować przepisane leki, odpowiednio się odżywiać. W przypadku niedowładu duże znaczenie ma także rehabilitacja.

Dieta po udarze mózgu

W przypadku wystąpienia udaru niezbędna jest ocena stanu odżywienia pacjenta. Należy skoncentrować się na ocenie wpływu udaru na odżywianie, czyli zdolności pacjenta do samodzielnego przyjmowania pokarmów, występującej dysfagii, zaburzeniach pamięci. U pacjentów ze znaczną niepełnosprawnością samodzielne jedzenie z talerza może być zbyt skomplikowane. Z kolei chorzy z zaburzeniami pamięci mogą zapominać o przyjmowaniu pokarmów lub o porze ich spożycia.

Bardzo duży problem stanowi również dysfagia – częste powikłanie udaru, które uniemożliwia pacjentowi połykanie przyjętych pokarmów. Szacuje się, że trudności w połykaniu dotyczą od 64% do nawet 90% pacjentów po udarze. Występująca dysfagia może prowadzić do aspiracji pokarmów stałych lub płynnych do dróg oddechowych, co wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zachłystowego zapalenia płuc. Jest to stan szczególnie niebezpieczny w przypadku pacjentów starszych.

W celu wykluczenia lub potwierdzenia wystąpienia u pacjenta dysfagii należy przeprowadzić test połykania, który oceni rodzaj tolerowanej przez pacjenta konsystencji. Na tej podstawie należy wprowadzić dietę o odpowiednio zmodyfikowanej konsystencji. Najczęściej punktem wyjścia u pacjentów z obniżoną zdolnością połykania są produkty o gładkiej, jednolitej konsystencji, jak w przypadku puree oraz zagęszczonych płynów. W celu pozbycia się drobnych cząstek i pestek należy pokarmy odcedzić przed podaniem pacjentowi. Dobrze sprawdzą się zupy krem, musy, dobrze zmiksowane koktajle z wsadem owocowym bez pestek (np. z bananem, mango), ser twarogowy o gładkiej konsystencji, ziemniaki puree z sosem.

Bardzo ważną kwestią u pacjentów po udarze jest ich odpowiednie nawodnienie. Jeśli podaż doustna jest niewystarczająca lub niemożliwa, wówczas należy zastosować przezskórne lub dożylne podawanie płynów.

Udar mózgu – rehabilitacja

Paraliż może spowodować, że chory nie będzie mógł się samodzielnie poruszać, jednak rehabilitacja zwykle pomaga odzyskać sprawność ruchową. Zapobiega ona przykurczom mięśni oraz poprawia ich siłę. Najlepiej jeśli rozpocznie się już w szpitalu. O tym jednak może zadecydować lekarz i rehabilitant, z którymi należy się skonsultować.

Ważne są także ćwiczenia wymowy i sprawnego myślenia. Chory może mieć problem z wypowiadaniem i rozumieniem prostych słów. Należy taką osobę wspierać, rozmawiać z nią, uważnie słuchać. Prosty ćwiczeniem może być wyliczanie kolejnych dni tygodnia czy miesięcy. Chory musi także przywoływać swoje wspomnienia oraz okazywać swoje emocje.

Najważniejszym działaniem jest prewencja udaru mózgu i zmniejszanie ryzyka jego wystąpienia. Niestety skutki tej choroby często mogą być nieodwracalne, dlatego warto wiedzieć jakie są jej pierwsze objawy oraz jak wygląda prawidłowe leczenie i rehabilitacja.