Witamina B3 (PP, niacyna) – działanie, niedobór. W jakich produktach jest witamina B3?

Nie ulega wątpliwości, że kluczowa dla zdrowia człowieka jest odpowiednia podaż witamin wraz z codzienną dietą. O jednych witaminach mówi się więcej, inne cieszą się mniejszym zainteresowaniem, jednak nie znaczy to, że są mniej istotne dla funkcjonowania organizmu. Doskonałym przykładem jest witamina B3, której odpowiednia podaż ma fundamentalne znaczenie w kształtowaniu i zachowaniu zdrowia.

Witamina B3 (PP, niacyna)

Witamina B3 zwana inaczej niacyną, witaminą PP obejmuje struktury amidu nikotynowego, kwasu nikotynowego i wszystkie ich pochodne wykazujące biologiczną aktywność nikotynoamidu.

Zarówno kwas nikotynowy, jak i jego amid mogą łatwo ulegać przemianie na wzajemne struktury. Oba te związki są równie cenne dla organizmu i powstają w efekcie przemian z tryptofanu. Zarówno tryptofan, jak i niacyna muszą być dostarczane z pożywieniem. Nikotynoamid jest składnikiem również dwóch koenzymów dinukleotydu nikotynoamidoadeninowego i jego fosforanu (NAD+, NADP+). Wynika z tego, że w  żywności witamina B3 może występować w kilku postaciach tj. kwas nikotynowy, amid kwasu nikotynowego, NAD+, NADP+.

Niacyna to łatwo rozpuszczalna w wodzie i alkoholu witamina, która oporna jest na działanie tlenu atmosferycznego, światła, temperatury i alkoholi, dlatego uznawana jest za jedną z najbardziej trwałych witamin [1].

Witamina B3 działanie

Witamina B3 jest źródłem koenzymów, które uczestniczą w reakcjach utleniania i redukcji. Reakcje katabolizmu, czyli degradacji białek, tłuszczów i węglowodanów z udziałem NAD+ są źródłem energii dla organizmu. Z kolei NADP+ uczestniczy w reakcjach syntezy cholesterolu czy kwasów tłuszczowych. Niacyna stosowana jest głównie w terapii zaburzeń lipidowych w organizmie. Kwas nikotynowy normalizuje wszystkie parametry lipidogramu. Obniża poziom cholesterolu LDL o 5–25%, trójglicerydów o 20–50% i zwiększa zawartość cholesterolu HDL o 15–35% [3]. Z tego powodu niacyna jest idealnym lekiem stosowanym w leczeniu niskiego poziomu cholesterolu HDL, hipertriglicerydemii oraz dyslipidemii wstępujących przy cukrzycy typu 2. Witamina B3 znalazła również zastosowanie jako lek na przewlekłe migreny i bóle napięciowe głowy. Powoduje ona rozszerzenie naczyń podskórnych, co zmniejsza objawy migrenowe. W badaniach na zwierzętach wykazano, że niacyna może redukować defekty neurodegeneracyjne płodu spowodowane przez etanol, czyli  może zmniejszyć ilość przypadków urodzeń dzieci z FAS (Zespół Alkoholowy Płodu). Dodatkowo udowodniono, że witamina B3 działa przeciwko inwazyjnemu działaniu komórek nowotworowych wątroby. Pojawiają się również badania sugerujące, że niacyna zapobiega rozwojowi choroby w rodzinach z cukrzycą typu 1, jednak wymaga to dalszych badań na większej ilości pacjentów.

Przyjmowanie suplementów niacyny bez konsultacji z lekarzem czy dietetykiem może skutkować jednak pojawieniem się skutków ubocznych wynikających z nieodpowiedniej dawki preparatu. Najczęstszym niepożądanym działaniem występującym przy stosowaniu preparatów niacyny jest nagłe zaczerwienienie, uczucie gorąca, mrowienie i swędzenie pojawiające się głównie na twarzy, ramionach i klatce piersiowej, wynikające z rozszerzenia skórnych naczyń krwionośnych [4].

Niedobór witaminy PP

Jednym z najbardziej znanych skutków niedoboru niacyny w diecie jest choroba zwana pelagrą. Jej pierwsza epidemia wybuchła na początku XVIII wieku, kiedy to rozpoczęto import kukurydzy z Ameryki do Hiszpanii. Objawy choroby opisał w 1735 roku Gaspar Casala, który zauważył, że zapadają na nią pacjenci spożywający głównie importowaną kukurydzę, a mający jednocześnie ograniczony dostęp do mięsa. Kolejna epidemia pelagry wybuchła w USA na początku XX wieku. Wynikała ona z ubóstwa mieszkańców, którzy żywili się głównie tanią i łatwodostępną kukurydzą ubogą w takie związki jak niacyna czy tryptofan. Przełomowe w leczeniu pelagry okazało się zaobserwowanie przez  Josepha’a Goldberger’ga powiązania między występowaniem choroby a sposobem żywienia pacjentów. Słusznie doszedł do wniosku, że chorobę da się leczyć uzupełniając niedobory witaminy PP. Dzięki temu odkryciu, które pozwoliło na pokonanie pelagry Joseph Goldberger został pięciokrotnie nominowany do Nagrody Nobla. Palegrę można podzielić na pierwotną wynikającą z niedoboru witaminy wynikających z nieprawidłowego odżywiania i wtórną wywołaną zaburzeniami resorpcji w żołądku i jelitach, spowodowanymi przewlekłym uzależnieniem od alkoholu lub narkotyków.

Obraz kliniczny pelagry to triada objawów, na które składają się zapalenie skóry, biegunka i  demencja. Jednak w dzisiejszych czasach rzadko spotyka się tak głębokie niedobory witaminy PP. Do najbardziej charakterystycznych objawów niedoboru witaminy B3 należą:

• pigmentowa wysypka rozwijająca się symetrycznie w miejscach narażonych na promienie słoneczne,
• zmiany w układzie pokarmowym powodujące torsje,
• biegunki spowodowane zmianami błony śluzowej jelit,
• jasnoczerwone zabarwienie języka,
• objawy neurologiczne, takie jak: depresja, apatia, ból głowy, zmęczenie i zaniki pamięci [1].

Obecnie choroba ta nie występuje w krajach wysoko rozwiniętych przemysłowo za wyjątkiem rzadkich przypadków pelagry wśród alkoholików oraz osób z zaburzonym metabolizmem tryptofanu.

Witamina B3 występowanie

Dzienne zapotrzebowanie człowieka na witaminę PP zależne jest od ilości spożywanej energii w dziennej racji pokarmowej. Dla kobiet zalecane spożycie wynosi 18–23 mg/sobą/dzień, natomiast dla mężczyzn 20–25 mg/osoba/dzień w zależności od  poziomu aktywności fizycznej. Do bogatych źródeł tej witaminy należą wątroba, mięso, ryby, ziarna zbóż oraz drożdże [2].

Nie ulega wątpliwości, że witamina B3 spełnia kluczową rolę w naszym organizmie. Nie tylko normalizuje profil lipidowy, ale jest koenzymem reakcji anabolicznych i katabolicznych umożliwiających pozyskanie energii do życia.