Cholesterol – HDL, LDL, normy. Jak obniżyć poziom cholesterolu?

Aktualizacja: 4 czerwca, 2024

Cholesterol – słowo na dźwięk którego drżą pacjenci i ich lekarze. Okrzyknięty winowajcą większości chorób układu krążenia i głównym czynnikiem miażdżycorodnym, tak naprawdę jest związkiem, który nie tylko dostarczamy sobie z pożywieniem, ale również codziennie syntetyzujemy w organizmie. Czym jest cholesterol, jakie są jego rodzaje i czy jest aż tak straszny, jak go malują?

Cholesterol

Cholesterol należy do grupy steroidów – rodzaju tłuszczów będących pochodną alkoholu (steranu). Stanowi główny sterol pochodzenia zwierzęcego. Mimo iż większość osób rolę cholesterolu ogranicza wyłącznie do udziału w tworzeniu tzw. blaszki miażdżycowej, pełni on w organizmie wiele innych, ważnych funkcji. Jako substrat w syntezie hormonów steroidowych umożliwia produkcję hormonów kory nadnerczy i płciowych (tym samym wpływa na powstanie ważnych dla organizmu związków, tj. kortyzol czy testosteron). Bierze również udział w syntezie kwasów żółciowych, które umożliwiają właściwe wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (witaminy A,D,E,K) i lipidów. Sam cholesterol ma również wpływ na wytwarzanie aktywnej formy witaminy D pod wpływem promieni słonecznych. Znaczna część tego związku występuje w błonach komórkowych i mitochondriach, warunkując ich prawidłową czynność i budowę. Cholesterol, jako element wchodzący w skład włókien nerwowych, jest elementem niezbędnym do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania układu nerwowego, co jest szczególnie ważne dla rozwijających się organizmów (np. u dzieci). Ma również znaczenie w procesach naprawczych, regeneracji tkanek i gojenia ran. Te i inne funkcje cholesterolu jako składnika niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania organizmu są często pomijane, wskazuje się zaś głównie jego rolę w powstawaniu blaszki miażdżycowej i konieczność minimalizacji spożycia w diecie. Tymczasem, niewiele osób zwraca uwagę na fakt, iż cholesterol jest związkiem w większości syntezowanym endogennie, czyli wewnątrz organizmu – głównie w wątrobie i jelicie – zaś pewne ilości gromadzone są w takich strukturach jak mózg, nadnercza, osłonki włókien nerwowych, skóra, błony komórkowe, żółć. Podaż cholesterolu z dietą nie jest więc jedynym czynnikiem wpływającym na jego stężenie we krwi. W przypadku dostarczania zbyt małej w stosunku do zapotrzebowania ilości tego związku w diecie, organizm wytworzy go w procesie endogennej syntezy, aby zapewnić sobie ilość odpowiednią do pokrycia zapotrzebowania związanego z wymienionymi wyżej funkcjami. Co więcej, cholesterol z pożywienia, nie ma możliwości bezpośredniego trafienia do tkanek. Musi najpierw przejść przez wątrobę [2].

Ze względu na fakt, iż cholesterol jest związkiem nierozpuszczalnym w wodzie, musi być transportowany w połączeniu z białkami transportującymi, zwanymi apolipoproteinami. W zależności od ich rodzaju i składu tłuszczów, z którymi się łączą wyróżniamy kilka tzw. frakcji lipidowych – znanych jako VLDL, LDL i HDL.

Cholesterol HDL

Frakcja cholesterolu HDL, czyli lipoproteina o wysokiej gęstości (ang. High density lipoprotein, HDL), zwana kolokwialnie “dobrym cholesterolem” odpowiada za transport “niewykorzystanego” przez tkanki obwodowe cholesterolu do wątroby. Frakcja HDL ma również zdolność do zmniejszania stanu zapalnego w obrębie naczyń krwionośnych (bezpośredniej przyczyny rozwoju blaszki miażdżycowej), zwiększanie integralności śródbłonka, wpływ na układ krzepnięcia i zapobieganie utleniania frakcji cholesterolu LDL. Zwiększenie stężenia lipoproteiny o wysokiej gęstości można uzyskać m.in. przez zaprzestanie palenia, podjęcie aktywności fizycznej, ograniczenie spożycia cukrów prostych i zwiększenie spożycia kwasów omega-3. Dobry efekt przynosi również suplementacja niacyny, czyli witaminy B3 [1]. Dowiedz się więcej także na temat cholesterolu Nie-HDL!

Cholesterol LDL

Frakcja lipoprotein o niskiej gęstości (ang. Low density lipoprotein, LDL) powstaje z mniej znanej frakcji VLDL – lipoprotein o bardzo niskiej gęstości (ang. Very low density lipoprotein, VLDL), wytwarzanej w wątrobie. Co ciekawe, ilość powstałego w wątrobie VLDL, z którego powstaje później LDL, zależy głównie od spożycia białek i węglowodanów (im większe, tym więcej produkowanej frakcji o niskiej gęstości) [2]. W organizmie, specjalne mechanizmy regulują pobieranie LDL do wątroby i utrzymują jego odpowiednie stężenie we krwi tak, by wszystkie tkanki mogły pobrać ilość stosowną do potrzeb. Mimo, iż frakcja LDL jednoznacznie kojarzy się większości z łatką “złego cholesterolu”, niewiele osób wie, że wyróżniamy dwa rodzaje tych lipoprotein – małe i gęste (utlenione, reaktywne) oraz duże i puszyste (inaczej – normalne, natywne). Pierwsze, powstałe w wyniku utleniania LDL, są faktycznie niekorzystne dla zdrowia. Drugie, „duże i puszyste” LDL są  syntezowane codziennie w celu zaspokojenia potrzeb metabolicznych organizmu i względnie nieszkodliwe. Aby oszacować, który rodzaj przeważa w krwi, można podzielić wartość stężenia trójglicerydów przez wartość stężenia frakcji HDL. Jeśli stosunek ten wynosi poniżej 2 – większość cząstek lipoprotein to te „duże i puszyste”. Wynik powyżej 3 oznacza wysokie ryzyko zachorowania na choroby układu krążenia ze względu na dominację głównie małych i gęstych cząsteczek LDL. Ważna jest więc nie tylko ilość LDL, ale też jego rodzaj.

Cholesterol – normy

Od kilkudziesięciu lat obserwuje się tendencję do jak największej minimalizacji spożycia cholesterolu w diecie i sukcesywnego obniżania norm uznanych jako prawidłowe jego stężenie we krwi. Obowiązująca aktualnie norma dotycząca cholesterolu całkowitego, określona jako wartość poniżej 200 mg/dl (<5,2 mmol/l) została ustalona umownie – jak dotąd nie przeprowadzono wystarczającej ilości badań potwierdzających, jakoby taka wartość gwarantowała prewencję rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Mimo to ustawicznie dąży się do jej osiągnięcia. Jeśli chodzi o obowiązujące normy dla frakcji lipoprotein, przedstawiają się one następująco:

LDL:

• wartości prawidłowe: poniżej 135 mg/dl (3,5 mmol/l)
• wartości graniczne: 135–155 mg/dl (3,5–4,0 mmol/l)
• wartości nieprawidłowe: powyżej 155 mg/dl (4,0 mmol/l)

HDL

• wartości prawidłowe:
• dla mężczyzn: 35–70 mg/dl (0,9–1,8 mmol/l)
• dla kobiet: 40–80 mg/dl (1,0–2,1 mmol/l)

Warto pamiętać, iż badanie powinno być wykonywane na czczo, przynajmniej 8 godzin od spożycia ostatniego posiłku – w przeciwnym razie, wynik może być fałszywie podwyższony.

Cholesterol – “zły” czy “dobry”?

Mimo łatwo dostępnej wiedzy o funkcjach i obiegu cholesterolu w organizmie, wciąż błędnie używane są – niestety również przez specjalistów – kolokwialne określenia „dobry i zły cholesterol”. Warto wiedzieć, iż nie istnieje taki termin medyczny, zaś samo sformułowanie jest dość dużym uproszczeniem, nierzadko wprowadzającym w błąd odbiorców nieobytych z biochemią ciała ludzkiego. Łatka „złego cholesterolu” przypadła frakcji LDL głównie z powodu tego, iż jest ona odpowiedzialna za transport tego sterolu z wątroby do tkanek, gdzie wykorzystywana jest w miarę potrzeb organizmu do pełnienia wymienionych wcześniej funkcji. Często, w wyniku uszkodzeń naczyń krwionośnych i powstałego w ich obrębie stanu zapalnego, stężenie cholesterolu LDL zwiększa się, by naprawić uszkodzony śródbłonek. Tak właśnie, w dużym uproszczeniu rozwija się blaszka miażdżycowa, a udział cholesterolu LDL w jej powstawaniu sprawił, że zyskał on swoją złą sławę. Mimo, iż zwiększenie stężenia cholesterolu HDL jest zjawiskiem korzystnym, określanie go wyłącznie mianem tej „dobrej frakcji” jest również zbytnim uproszczeniem. To niedobór lub nadmiar określonego związku jest zły, nie zaś frakcja sama w sobie. Zamiast dążyć do jak największej minimalizacji frakcji LDL w stosunku do HDL, należałoby skupić się na uzyskaniu optymalnych proporcji LDL:HDL, najlepiej 2–3:1. Taki stosunek zapewnia równowagę między ilością cholesterolu transportowanego z wątroby do tkanek, a wracającego z obwodu do wątroby.

Jak obniżyć cholesterol?

Najczęstsze pytanie, które zadajemy sobie po otrzymaniu wyników profilu lipidowego brzmi “Jak obniżyć ten cholesterol?” zamiast “Co spowodowało, że jest on tak wysoki?”. Cholesterol jest swego rodzaju markerem funkcjonowania naszego organizmu. Wzrost jego stężenia zwykle następuje nie w związku ze zwiększonym spożyciem w diecie (jak wspomniano, większość cholesterolu pochodzi z syntezy wewnątrz organizmu, zaś ilości dostarczane z pożywieniem przechodzą przez wątrobę zanim dotrą do tkanek), a w efekcie różnych stanów chorobowych, tj. stan zapalny w obrębie naczyń krwionośnych, niedoczynność tarczycy, niewydolności nerek, choroby wątroby. Zamiast skupiać się na jak najszybszym obniżeniu cholesterolu we krwi, należy dotrzeć do przyczyny jego wzrostu, zaadresować ją, a po jej rozwiązaniu ponownie skontrolować stężenie cholesterolu we krwi – istnieje bowiem duże prawdopodobieństwo, że ulegnie ono samoistnej normalizacji.

Jeśli jednak taka regulacja nie nastąpi, optymalizację profilu lipidowego powinno się zacząć od diety – zmniejszenie spożycia prozapalnych kwasów omega-6 i tłuszczów trans, cukrów prostych oraz zwiększenie spożycia błonnika (szczególnie frakcji rozpuszczalnej), kwasów omega-3 (ze źródeł takich jak tłuste ryby morskie czy tran) oraz zmiana stylu życia (rzucenie palenia, aktywność fizyczna) to interwencje, które powinny być podjęte w pierwszej kolejności. Niestety, dużo łatwiejszym, choć bez wątpienia mniej zdrowym sposobem obniżenia stężenia cholesterolu jest ingerencja farmakologiczna – środki te, należące do grupy statyn, sztucznie hamują syntezę cholesterolu w ten sposób zmniejszając jego ilość we krwi. Niestety, ich stosowanie niesie ze sobą szereg możliwych działań ubocznych – hepatotoksyczność, działanie prodiabetogenne, wzrost ryzyka zachorowania na choroby neurodegeneracyjne.

Mimo, iż znamy dokładnie obieg cholesterolu w organizmie i zdajemy sobie sprawę z jego niezbędnej dla prawidłowego funkcjonowania ciała roli, wciąż w obiegu krąży wiele “cholesterolowych mitów”, które sprawiają, iż społeczeństwo za wszelką cenę dąży do jego minimalizacji w diecie. Mimo, iż optymalizacja profilu lipidowego jest niewątpliwie istotnym krokiem do poprawy stanu zdrowia, należy pamiętać, iż nieprawidłowe wartości cholesterolu całkowitego oraz jego frakcji zwykle są wynikiem toczących się w organizmie procesów chorobowych, nie zaś zwiększonego spożycia tego związku w diecie. Zamiast skupiać się na minimalizacji spożycia cholesterolu poniżej 300 mg/dobę (w myśl obowiązujących aktualnie zaleceń) skupmy się na optymalizacji stosunku HDL i LDL oraz podjęciu działań (dieta, aktywność fizyczna, rzucenie palenia), które samoistnie wyrównają nasz profil lipidowy.