Węgiel aktywny – właściwości, zastosowanie, dawkowanie

Aktualizacja: 25 kwietnia, 2024

Węgiel aktywny jest to preparat, którego cenne właściwości lecznicze znane są od wielu lat. Stanowi on nieodzowny element prawie każdej domowej apteczki, ponieważ jest sprawdzonym środkiem wykorzystywanym w celu łagodzenia zaburzeń trawienia oraz zatruć pokarmowych. Czy stosowanie węgla aktywnego jest bezpieczne dla zdrowia człowieka? Jakie mogą być inne korzyści wynikające z jego działania?

Węgiel aktywny

Węgiel aktywny powszechnie znany jest również pod innymi nazwami tj. węgiel leczniczy czy aktywowany. Doustny materiał węglowy stosowany był w medycynie już od pradawnych lat. Sam Hipokrates używał go jako lek umożliwiający łagodzenie objawów zatruć pokarmowych oraz w celu przyspieszenia gojenia ran. Z kolei Indianie wykorzystywali go do leczenia zaburzeń trawienia i infekcji skóry. Węgiel aktywny jest substancją składającą się z węgla pierwiastkowego, popiołu, krzemionki i tlenków metali alkalicznych. Do tej pory produkt ten wykorzystuje się w medycynie, ale również w przemyśle chemicznym, elektrotechnice czy uzdatnianiu wody. Węgiel aktywny pozyskiwany jest z miazgi drzewa oraz odpadów rolniczych tj. łupiny, skorupy, nasiona poddawanych w pierwszym etapie działaniu wysokiej temperatury, a następnie pary wodnej czy silnych kwasów mających za zadanie zwiększenie jego powierzchni absorpcyjnej. Jego produkcja jest tania, a sam produkt posiada cenne właściwości lecznicze przy jednoczesnym braku szkodliwego działania na zdrowie człowieka.

Węgiel aktywny – właściwości

Warto wiedzieć, że dopiero w 1773 roku odkryto mechanizm działania węgla aktywnego, który oparty jest o zjawisko absorpcji. Produkt ten, dzięki swojej silnie rozbudowanej, porowatej powierzchni posiada dużą zdolność do wiązania składników chemicznych dostających się do organizmu człowieka, a następnie ich usuwania drogą pokarmową. Dodatkowo pokrywa on przewód trawienny warstwą ochronną zapobiegając w ten sposób uszkodzeniu tej struktury. Należy podkreślić, że jest to mechanizm nieselektywny, dlatego produkt ten może wiązać każde substancje znajdujące się w przewodzie pokarmowym człowieka tj. toksyny bakteryjne, trucizny, leki, gazy jelitowe czy produkty gnilne. Jest on jednym z najskuteczniejszych związków o takim działaniu, ponieważ już 1 g węgla może zaabsorbować 800 mg morfiny czy 1,8g sublimatu. Dodatkowo węgiel leczniczy nie wchłania się w przewodzie pokarmowym człowieka – wydalany jest z niego wraz z kałem. Jest on więc jednym z najbardziej dostępnych, skutecznych i bezpiecznych związków oczyszczających organizm człowieka.

Węgiel aktywny – działanie

Węgiel aktywny ze względu na bardzo dużą powierzchnię w stosunku do masy wykazuje niezwykle intensywne działanie „pochłaniające”. Co ciekawe, taka forma węgla może przyłączać nie tylko cząsteczki cieczy i obecnych i/lub rozpuszczonych w niej związków chemicznych, ale również może pochłaniać niektóre nieprzyjemne zapachy, które często przez ludzi uznawane są jako nieatrakcyjne [2].

Węgiel aktywny – zastosowanie

Węgiel aktywny to uniwersalne antidotum na wiele dolegliwości, z którymi często boryka się człowiek. Dodatkowo z powodzeniem wykorzystywany jest również w kosmetologii jako preparat korzystnie wpływający na urodę i atrakcyjność jego użytkowników. Stosowany jest jako:

1. Preparat zwalczający zatrucia: dzięki właściwościom absorbującym węgiel aktywny wiąże leki, bakterie i substancje toksyczne. Należy jednak pamiętać, że jego stosowanie jest wskazane jedynie w przypadku zatrucia związkami podatnymi na jego działanie. Zalicza się do nich min.: salicylany, paracetamol, barbiturany, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, fenole, alkaloidy, sole metali ciężkich, digoksynę, digitoksynę, ibuprofen, kwas mefenamowy, mianserynę, nikotynę, parakwat, inhibitory MAO, fenytoinę, propranolol i inne β-adrenolityki, chininę i teofilinę. Preparat ten nie jest skuteczny w leczeniu zatruć spowodowanych ługami i kwasami, litem, żelazem, alkoholem, wybielaczami, cyjankami, olejkami eterycznymi czy pochodnymi ropy naftowej. Zaleca się, aby węgiel przyjąć bezpośrednio po spożyciu substancji niebezpiecznej, najlepiej po uprzednim opróżnieniu żołądka z treści pokarmowej. Uznaje się, że podana dawka węgla leczniczego powinna być 3x większa niż ilość spożytej substancji toksycznej.
2. Preparat przyspieszający gojenie się ran: węgiel aktywny wiąże bakterie, dlatego sprzyja oczyszczaniu ran. Zjawisko to wykorzystuje się w kosmetologii i codziennej pielęgnacji skóry. Z pokruszonego węgla aktywnego tworzy się maseczkę, którą nakłada się na skórę twarzy, dekoltu oraz szyi w celu poprawienia jej stanu oraz gojenia się wyprysków skórnych. Zabieg ten należy powtarzać w zależności od potrzeb około 2x w tygodniu, aż do uzyskania pożądanego efektu. Co więcej węgiel leczniczy regeneruję skórę po ukąszeniach owadów.

Węgiel aktywny na biegunkę

Węgiel aktywny w medycynie stosowany był już ponad 3000 lat temu. Długa historia stosowania, a także współczesne dowody naukowe wskazują, że węgiel aktywowany faktycznie może mieć pozytywny wpływ na ograniczanie biegunki – zarówno biegunek o nieokreślonej etiologii, a także biegunek „podróżniczych”, czy tych wywoływanych chemioterapią i stosowaniem innych leków [6–8]. Pamiętać jednak należy, że węgiel aktywowany nie zawsze będzie tak skuteczny jak powszechnie stosowane leki na biegunkę, ponadto również może mieć pewne skutki uboczne. Warto jednak podkreślić, że ogólnie uznawany jest za bezpieczny środek w biegunkach o niezbyt gwałtownym przebiegu.

Węgiel aktywny na twarz

Węgiel aktywny często pojawia się w produktach kosmetycznych, które stosowane są na twarzy. Produkty zawierające tę formę węgla to zazwyczaj żele myjące i/lub peelingujące lub maseczki oczyszczające. Jako że posiada on silne właściwości adsorbcyjne może być stosowany w celu wchłaniania niektórych związków z powierzchni skóry twarzy. 

Węgiel aktywny na zęby

Branża kosmetyczna szybko dostrzegła potencjał węgla aktywnego również w celu utrzymania prawidłowej higieny jamy ustnej. W ostatnich latach na rynku pojawiło się mnóstwo gotowych produktów lub półproduktów do samodzielnego przygotowania pasty do zębów. Produkty tego typu są głośno reklamowane jako świetny sposób na białe zęby oraz zdrową jamę ustną poprzez działanie antybakteryjne, przeciwgrzybicze, a nawet przeciwwirusowe. Niestety stwierdzenia te mogą wprowadzać w błąd zainteresowanych zakupem – na ten moment brak jest istotnych dowodów na to, że zastosowanie węgla aktywnego na zęby miałoby przynosić jakiekolwiek korzyści. Wyniki badań są sprzeczne – niektóre sugerują „niespecyficzną” redukcję próchnicy, jednak inne dowodzą działania próchnicotwórzego, m.in. poprzez działanie ścierające szkliwo [5].

Węgiel aktywny – dawkowanie

Preparat przeznaczony jest do stosowania wyłącznie doustnego i nie należy bez konsultacji z lekarzem przekraczać jego zaleconych dawek dozwolonych, które wskazane są na opakowaniu produktu. W celu niwelowania dolegliwości  tj. nieżyt jelit, biegunka, wzdęcia, nadmierna fermentacja jelitowa zaleca się stosowanie 3–4 kapsułek jednorazowo, a jeśli jest to konieczne dawkę tą należy powtórzyć 3 i więcej razy w ciągu tego dnia. Z kolei w celu uzupełniającego leczenia zatruć pokarmowych substancjami chemicznymi należy zastosować 10 kapsułek jednorazowo, a następnie dawkować je indywidualnie zależnie od potrzeb.

Bezwzględnie przed przyjęciem węgla aktywnego należy zapoznać się z jego ulotką oraz sposobem dawkowania, ponieważ mimo jego korzystnych właściwości absorbujących wpływa on również na obniżenie wchłaniania niektórych leków, dlatego nie zaleca się równoczesnego przyjmowania tych preparatów o tej samej porze. Dodatkowo nie należy spożywać węgla aktywnego w trakcie posiłku, który może wpłynąć na skuteczność działania tego leku.

Węgiel aktywny – cena, gdzie kupić

Preparat ten dostępny jest w aptekach pod postacią kapsułek, tabletek lub proszku. Lek ten można nabyć bez konieczności posiadania recepty, a jego cena zależna jest od formy w jakiej występuje preparat oraz miejsca zakupu. Średnio wynosi ona od 3 do 10 zł za 30 kapsułek składnika czynnego.

Stosowanie węgla aktywnego jest jednym z skutecznych, bezpiecznych i tanich elementów leczenia zaburzeń jelitowych oraz zatruć pokarmowych. Należy jednak pamiętać, że preparat ten podobnie jak inne leki bez recepty powinien być stosowany zgodnie ze wskazówkami znajdującymi się na jego ulotce.