Zatrucie alkoholowe – limity, powikłania, pomóc przy zatruciu

Aktualizacja: 28 lutego, 2024

Napoje alkoholowe spożywa w Polsce przeszło 80% ludzi dorosłych. Na szczęście większość z nich pije trunki w rozsądnych ilościach, aczkolwiek 3 miliony osób nadużywa alkoholu, co generuje ujemne skutki dla nich oraz dla ludzi z ich otoczenia. Szacuje się, że nawet co piąta osoba, która pije alkohol w nadmiernych ilościach, jest od niego uzależniona.

Alkohol etylowy, czyli etanol to jeden z najczęściej stosowanych środków odurzających. Spożywany w nadmiernych ilościach może być przyczyną kaca, upojenia alkoholowego lub zatrucia alkoholowego. Etanol jest zawarty w napojach alkoholowych, takich jak: wódka, piwo i wino. Wywiera negatywny wpływ na prawie wszystkie organy i tkanki w organizmie. Jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), alkohol jest jednym z trzech podstawowych czynników ryzyka dla zdrowia. Obok niego szkodliwy wpływ na zdrowie mają także: palenie tytoniu i nadciśnienie tętnicze. Na skutek spożywania nadmiernych ilości alkoholu w dość krótkim czasie dochodzi do spowolnienia oddechu oraz upośledzenia ośrodka oddechowego w mózgu. W efekcie może dojść do niedotlenienia, a nawet zgonu.

W jaki sposób dochodzi do zatrucia alkoholowego?

Do zatrucia alkoholowego dochodzi wówczas, gdy człowiek wypije zbyt dużo alkoholu, a organizm nie może go w żaden sposób przyswoić i wydalić. Obecne w alkoholu toksyny, zaburzają prawidłowe funkcjonowanie, powodując m.in. osłabienie, zaburzenia mowy, bóle głowy, nudności, zaburzenia równowagi i wymioty. Alkohol w prosty sposób wchłania się z układu pokarmowego – najpierw w żołądku, a potem w jelicie. Najwyższą koncentrację we krwi osiąga po około 0,5-3 godz. po spożyciu. Trunki o stężeniu 15-30% wchłaniają się najszybciej, a mocniejsze bądź słabsze alkohole są absorbowane wolniej. Szybkość wchłaniania zależy też od tego, czy w przewodzie pokarmowym znajduje się treść pokarmowa – alkohol wypity na czczo wchłania się szybciej. Za metabolizowanie alkoholu odpowiada wątroba. Ten narząd rozkłada etanol w 90-98%, a resztę organizm wydala w formie niezmienionej wraz z moczem i wydychanym powietrzem. Część alkoholu, którą metabolizuje organ utlenienia się do aldehydu octowego. Ten z kolei przekształca się do kwasu octowego. Właśnie w tej ostatniej reakcji następuje hamowanie substancji o nazwie disulfiram, czego efektem jest wystąpienie niekorzystnych symptomów skorelowanych z nagromadzeniem aldehydu octowego. Objawy te mogą być podobne do tzw. kaca, lecz przebiegają z dużo większym nasileniem.

Zatrucie alkoholowe – objawy

Zatrucie alkoholem to stan, w którym poza objawami upojenia, występują także inne, alarmujące oznaki, których nigdy nie należy lekceważyć. Jeżeli podejrzewamy, że ktoś zatruł się alkoholem, wtedy bezzwłocznie wezwijmy pomoc medyczną. Etanol wywołuje wiele istotnych zmian, a reakcja każdego organizmu jest inna. Składają się na nią różne czynniki, m.in.: choroby współistniejące, rodzaj wypitego alkoholu, stan wypełnienia przewodu pokarmowego treścią pokarmową, a także sposób spożywania alkoholu.

Poziom alkoholu we krwi i objawy
-od 0,3 do 0,5‰ – zaburzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej, subiektywne polepszenie nastroju, zwiększenie pewności siebie, stan euforii, niewielkie zaburzenie równowagi, zaburzenia widzenia oraz brak zdolności do realistycznej oceny swojego stanu.

-od 0,5 do 0,7‰ – nadmierna pobudliwość, zaburzenia aktywności ruchowej, gadatliwość, nieznaczne zaburzenie refleksu, zmniejszenie samokontroli. Wskutek błędnej oceny własnych możliwości, może dojść do nieprawidłowej oceny sytuacji.

-od 0,7 do 2,0‰ – zaburzenia koordynacji ruchowej, sprawności oraz równowagi, spowolnienie czasu reakcji, obniżenie progu bólu, obniżenie sprawności umysłowej (np. błędy w logicznym myśleniu), pobudzenie seksualne, rozdrażnienie, przyspieszenie czynności serca, zachowania agresywne, wzrost ciśnienia tętniczego.

-od 2,0 do 3,0‰ – senność, zaburzenia równowagi (przewracanie się, chwianie), zaburzenia mowy, widoczne spowolnienie, wyraźnie zmniejszona zdolność do kontrolowania własnych zachowań.

-od 3,0 do 4,0‰ – spadek ciepłoty ciała, obniżenie ciśnienia krwi, brak kontroli nad odruchami fizjologicznymi, osłabienie i dosadne zaburzenie świadomości, które może prowadzić do śpiączki.

-powyżej 4‰ – śpiączka, upośledzenie pracy ośrodków: naczyniowo-ruchowego i oddechowego.

Powikłania somatyczne

U ludzi, którzy nagminnie piją alkohol, powikłania somatyczne pojawiają się z powodu:

• niewłaściwej diety oraz zaburzeń wchłaniania pożywienia
• toksycznego wpływu alkoholu na wiele organów wewnętrznych w organizmie
• zwiększonej podatności na urazy, choroby zakaźne, zakażenia czy wypadki.

Regularne spożywanie alkoholu negatywnie oddziałuje na poszczególne układy w organizmie

Układ oddechowy
Poprzez chroniczne zapalenia błon śluzowych oskrzeli i tchawicy może dojść do uszkodzenia obecnych tam rzęsek i gruczołów śluzowych. W konsekwencji osłabia się odporność, a wzrasta podatność na infekcje.

Układ nerwowy
Szczególnie wrażliwy na działanie alkoholu jest mózg. Najczęstszymi powikłaniami układu nerwowego są:

• zmiany mięśniowe (zanik tkanki mięśniowej, osłabienie siły mięśni)
• polineuropatia (zapalenie wielonerwowe)
• encefalopatia Wernickiego (jej objawami są: podwójne widzenie, oczopląs, niedowład, drgawki)
• drgawkowe napady abstynencyjne
• neuropatia wzrokowa (uszkodzenia oka, które prowadzą do zaburzenia widzenia)

Układ endokrynny
Zmiany w układzie endokrynnym obejmują m.in. zaburzenia hormonów płciowych, nadnerczy oraz tarczycy. U mężczyzn następuje spadek wydolności seksualnej, obniżenie ruchliwości plemników i ich defekty, co może komplikować poczęcie dziecka. Z kolei u kobiet mogą wystąpić zaburzenia miesiączkowania, przedterminowa menopauza, a nawet bezpłodność.

Układ pokarmowy
Wśród powikłań dotyczących układu pokarmowego należy wymienić:

• uszkodzenie trzustki
• uszkodzenie błon śluzowych
• uszkodzenie wątroby (stłuszczenie, zwłóknienie, które przechodzi w marskość, a nieleczona marskość może prowadzić do raka wątroby).

Układ krążenia
Do najczęstszych powikłań należą:

• kardiomiopatia (zaburzenia pracy serca)
• nadciśnienie tętnicze
• choroby naczyń mózgowych (mogą prowadzić do udaru)
• zaburzenia hematologiczne (uszkodzenia szpiku kostnego)
• zaburzenia rytmu serca

Układ moczowy
Nadmierna konsumpcja alkoholu może uszkodzić nerki, doprowadzić do ich niewydolności oraz wywołać dnę moczanową.

Układ odpornościowy
Alkohol tłumi funkcje obronne układu odpornościowego, wskutek czego zwiększa się podatność na choroby zakaźne, nowotwory, gruźlicę i zapalenie płuc.

Powikłania psychiatryczne

Osobom nadużywającym alkohol często dokuczają stany depresyjne oraz obniżone samopoczucie. Szereg badań dowodzi, że ludzie uzależnieni od alkoholu mają zaburzenia pamięci, problemy z kojarzeniem faktów i myśleniem. Najcięższymi powikłaniami psychiatrycznymi są:

• przewlekła halucynoza
• majaczenie alkoholowe
• ostra halucynoza
• psychoza Korsakowa
• paranoja alkoholowa.

Alkohol to legalna substancja psychoaktywna, po którą nie powinny sięgać zwłaszcza kobiety w ciąży i karmiące piersią. Picie podczas ciąży nawet niewielkich dawek jest bardzo niekorzystne. Alkohol przechodzi przez łożysko i przenika do tkanek płodu, przez co zaburza odpowiedni proces rozwoju dziecka. Może być przyczyną rozwoju wad wrodzonych płodu, z których najbardziej poważnym jest tzw. FAS (Fetal Alcohol Syndrome), czyli alkoholowy zespół płodowy. W skrajnych przypadkach może dojść nawet do poronienia.

Laktacja

Gdy kobieta karmiąca nadużywa alkoholu, wówczas ten przechodzi do jej mleka. Należy całkowicie zrezygnować z picia alkoholu przez pierwsze pół roku laktacji.

Okres dorastania

Regularne spożywanie alkoholu w już w młodym wieku powoduje wiele negatywnych skutków. Do najważniejszych należą:

• zaburzenia pamięci, spadek sprawności umysłowej oraz koncentracji (w efekcie pojawiają się problemy w nauce)
• pobudliwość, drażliwość, zwiększona agresja, częsta irytacja problemy wychowawcze oraz niezdyscyplinowanie

Co ważne, sięganie po alkohol w młodym wieku zwiększa ryzyko uzależnienia się.

Podeszły wiek

Nawet małe dawki alkoholu mogą u ludzi w podeszłym wieku wywołać negatywne reakcje m.in. wzmagać istniejące schorzenia, nasilać stres, wywoływać dodatkowe obciążenia i problemy zdrowotne.

Uzależnienie od alkoholu

Ludzie uzależnieni od alkoholu nie mają pełnej kontroli nad piciem (ilość, częstość, długość spożywania alkoholu jest dla nich bez znaczenia). Zatem najskuteczniejszą metodą radzenia sobie z uzależnieniem jest utrzymanie całkowitej abstynencji. Według prawa spożywanie alkoholu jest niedozwolone w miejscach publicznych, miejscu pracy, szkołach, podczas sprawowania opieki nad dziećmi, a także w czasie prowadzenia pojazdów mechanicznych.

Światowa Organizacja Zdrowia stworzyła dla kobiet i mężczyzn dopuszczalne limity spożycia alkoholu. Ich przekroczenie nasila ryzyko niekorzystnych reakcji zdrowotnych spowodowanych spożyciem alkoholu.

Limity spożycia alkoholu dla mężczyzn:

Spożywając alkohol sporadycznie, mężczyzna nie powinien wypijać więcej niż 60 g czystego alkoholu. Inaczej mówiąc, jednorazowo nie powinien wypijać więcej niż 180 ml wódki, 3 kieliszki wina (200 ml każdy) czy 3 półlitrowe butelki piwa.
Jeśli spożywa alkohol parę razy w tygodniu, powinien zachować w tym czasie minimum 2 dni abstynencji. Nie powinien pić więcej niż 2 kieliszki wina (200 ml każdy) albo 2 półlitrowe butelki piwa o pojemności 0,5 l każda bądź 120 ml wódki. Łączna ilość wypijanego czystego alkoholu w ciągu tygodnia może wynosić maksymalnie 280 g, co odpowiada 14 półlitrowym butelkom piwa albo 0,8 l wódki bądź niespełna 4 butelkom wina (o pojemności 0,75 l każda).

Limity spożycia alkoholu dla kobiet:

Jednorazowo kobieta nie powinna pić więcej niż 40 g czystego alkoholu. Innymi słowy, nie powinna spożywać przy jednej okazji więcej niż 120 ml wódki, 2 półlitrowe butelki piwa bądź 2 kieliszki wina (200 ml każdy).
W przypadku gdy kobieta pije alkohol parę razy w tygodniu, to:

• musi zrobić przynajmniej 2-dniową przerwę od alkoholu
• nie powinna sięgać po więcej niż 60 ml wódki albo 1 kieliszek wina (o pojemności 200 ml) lub 1 półlitrowe piwo.
  Łącznie w ciągu tygodnia nie powinna wypijać więcej niż 140 g czystego alkoholu, co odpowiada 2 butelkom wina (0,75 ml), 420 ml wódki bądź 7 półlitrowym butelkom piwa.

Co robić w przypadku zatrucia alkoholem?

Przy zatruciu alkoholem szczególnie groźne jest wymiotowanie. Jeśli chory będzie źle ułożony, wówczas może dojść do zakrztuszenia się treścią pokarmową, a w konsekwencji do uduszenia. Z tego względu należy podjąć odpowiednie kroki ratunkowe: po pierwsze, osobę należy ułożyć w pozycji uniwersalnej, a jest nią pozycja boczna bezpieczna. Gdy stan chorego nie jest zbyt poważny i zaczyna się pomału polepszać, wtedy wzywanie pomocy z zewnątrz nie jest konieczne. W takiej sytuacji trzeba skupić się głównie na nawodnieniu osoby, uzupełnieniu deficytów witamin, glukozy oraz elektrolitów. W poważnych przypadkach niezbędna może być hospitalizacja. Natomiast w skrajnych przypadkach istnieje potrzeba podłączenia chorego do respiratora.

Podsumowanie
Alkohol w organizmie natychmiast przedostaje się do krwiobiegu, a stamtąd do mózgu. Wywołuje modyfikacje w ośrodkowym układzie nerwowym, do których można zaliczyć: zmiany zachowania, samopoczucia czy myślenia. W pierwszym stadium działania alkoholu jest widoczne przede wszystkim pobudzenie (stan euforii, rozluźnienie), jednak alkohol jest głównie depresantem. Ma działanie tłumiące, a jego nadmierna konsumpcja prowadzi do znużenia, senności i spowolnienia, co można zaobserwować szczególnie w drugiej fazie działania. Wpływ psychoaktywny alkoholu jest tym mocniejszy, im większa jest jego koncentracja we krwi. Ludzie, którzy sięgają po alkohol, często nie mają świadomości tego, że mogą się nim zatruć. Zdarza się też, że spożywają trunki z niewiadomego źródła. W polskich szpitalach pojawia się mnóstwo pacjentów zatrutych alkoholem. Niekiedy zdarzają się sytuacje, w których mimo udzielonej pomocy człowiek umiera, ponieważ poziom alkoholu w jego krwi przekracza dopuszczalne limity. Nie tylko odpowiednia pomoc, ale i szybka diagnostyka w przypadku zatrucia alkoholem pozwala zredukować ujemne konsekwencje, jakie niesie ze sobą nadmierne picie alkoholu.

Źródło:
1. Dobrek Ł. (2018). Diagnostyka i postępowanie terapeutyczne w zatruciach alkoholami. https://repozytorium.ka.edu.pl/handle/11315/20593, (dostęp 08.07.2021r.).
2. Łukasik-Głębocka M. (2004). Ocena alkoholemii w ostrych zatruciach etanolem i alkoholowych zespołach abstynencyjnych w zależności od stanu klinicznego i wartości wybranych parametrów biochemicznych. http://www.wbc.poznan.pl/Content/356519/PDF/index.pdf, (dostęp 08.07.2021r.).
3. Vonghia L., Leggio L., Ferrulli A., Bertini M., Gasbarrini G., Addolorato G. (2008). Alcoholism Treatment Study Group. Acute alcohol intoxication. Eur J Intern Med., Tom 19, (8), 561-7.
4. https://www.webmd.com/mental-health/addiction/alcohol-poisoning-overview, (dostęp 07.07.2021r.).
5. https://www.nhs.uk/conditions/alcohol-poisoning/, (dostęp 07.07.2021r.).
6. http://www.parpa.pl/download/rozdzial03.pdf,(dostęp 07.07.2021r.).
7. https://www.parpa.pl