Wchłanianie żelaza – zaburzenia. Krzywa wchłaniania żelaza

Żelazo jest istotnym składnikiem codziennej diety, ponieważ wchodzi w skład krwinek czerwonych, które doprowadzają tlen do każdej komórki ciała. Przyswajalność żelaza jest odmienna w zależności od źródła pokarmowego, z których wyróżnić można źródła roślinne oraz produkty odzwierzęce.

Przyswajalność żelaza

Źródłami pokarmowymi żelaza jest m.in. czerwone mięso, podroby zwierzęce (np. wątroba) mięso ryb, mleko i jego przetwory, produkty zbożowe (tj. pieczywo, płatki owsiane), suszone morele, suche nasiona roślin strączkowych. Łatwo zauważyć, że wymienione źródła w klarowny sposób można sklasyfikować na roślinne i produkty pochodzenia zwierzęcego. Żelazo pochodzenia roślinnego określane jest niehemowym, natomiast pochodzące ze źródeł zwierzęcych – hemowym. W procesie wchłaniania pierwiastka źródło pochodzenia ma ogromne znaczenie, szczególnie jeśli mówimy o żelazie. Przyswajalność żelaza hemowego jest znacznie lepsza niż niehemowego i tylko w niewielkim stopniu zależna od czynników zewnętrznych, takich jak obecność wapnia w pokarmie (wapń obniża wchłanianie żelaza z produktów roślinnych) czy też temperatury. Wchłanianie żelaza niehemowego można modyfikować wprowadzając pewne zmiany w połączeniach pokarmów będących źródłem tego składnika. Wchłanianie tej formy żelaza można zwiększyć, łącząc produkty będące jego źródłem z pokarmami mięsnymi, produktami bogatymi w witaminę C (m.in. soki, cytrusy, kwaszona kapusta, żurawina) oraz fermentowanymi przetworami warzywnymi (kwaszone ogórki, kiszona kapusta). Ograniczają wchłanianie żelaza produkty bogate w wapń, błonnik pokarmowy i fosforany.  Innym czynnikiem, który w istotny sposób modyfikuje ilość wchłanianego żelaza są zasoby pierwiastka zgromadzone w organizmie, przy czym obserwuje się, że im mniejsze zapasy, tym lepsza absorpcja tego pierwiastka w jelicie cienkim.

Zaburzenia wchłaniania żelaza

Niedostateczna podaż żelaza w codziennej diecie jest niestety powszechnym zjawiskiem wśród Polaków. Szczególnie w grupie kobiet obserwuje się niewystarczające spożycie tego składnika. Jednak nie tylko niedostateczne spożycie wpływa na obniżone zapasy żelaza w organizmie. W wyniku zaburzeń wchłaniania, utraty krwi (obfite krwawienia miesięczne, krwawienia z żylaków odbytu, wrzodów żołądka) może dochodzić do niedostatecznej ilości żelaza w organizmie przy jego prawidłowej podaży wraz z pokarmami.

Za wchłanianie żelaza m.in. odpowiedzialna jest hepcydyna. Jej obniżony poziom w organizmie wiąże się z zaburzeniami wchłaniania żelaza w organizmie. Taką sytuację obserwuje się  u m.in. osób nadużywających alkoholu, który to obniża wydzielanie hepcydny. Tym samym u chorych z poalkoholową chorobą wątroby stwierdza się zaburzone wskaźniki żelaza.

Upośledzenie wchłaniania żelaza stwierdza się u osób po operacjach przewodu pokarmowego, w tym również po resekcji jelita cienkiego lub żołądka (zmniejsza się powierzchnia, za pomocą której żelazo może zostać wchłonięte). Do obniżenia wchłaniania tego istotnego pierwiastka przyczyniają się także choroby przewodu pokarmowego, do których zalicza się celiakię, zespół złego wchłaniania, zaburzenia czynności wydzielniczej przewodu pokarmowego, rozległe nacieczenia przewodu pokarmowego (szczególnie jelit) oraz niektóre nowotwory. U osób z zespołem jelita wrażliwego z odmianą biegunkową następuje obniżenie wchłaniania tego pierwiastka, który wydalany jest wraz z treścią jelitową. Wśród dzieci z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego częstość anemii z niedoboru żelaza wywołanego zaburzeniami we wchłanianiu tego pierwiastka jest znacznie częstsza niż w grupie dzieci zdrowych. Wchłanianie tego składnika obniża również nadużywanie leków alkalizujących.

Krzywa wchłaniania żelaza

Krzywa wchłaniania żelaza, czyli próba doustnego obciążenia żelazem, jest badaniem laboratoryjnym, którego celem wykonania jest potwierdzenie lub obalenie tezy o zaburzeniach wchłaniania tego pierwiastka w przewodzie pokarmowym. Próbę wykonuje się na czczo. Badanie rozpoczyna pobranie krwi pacjenta i zbadanie wyjściowego stężenia żelaza w surowicy. Następnie podaje się pacjentowi 1g siarczanu żelaza doustnie, a następnie po upływie 30, 60, 90, 120 i 360 minut, dokonuje się pomiaru zawartości stężenia żelaza w surowicy. Na podstawie zebranych wyników można narysować tzw. krzywą, w której oś „x” symbolizuje czas pobrań, natomiast na osi „y” zaznaczone są odpowiednio punkty obrazujące stężenie żelaza w surowicy w zależności od czasu pobrania.  Narysowana oś może przybierać następujące kształty:

• stroma krzywa wchłaniania – oznacza nagły wzrost stężenia żelaza w surowicy, co obserwuje się w stanach niedoboru tego składnika;
• płaska krzywa wchłaniania – oznacza, że nie zaobserwowano wzrostu stężenia żelaza w surowicy, co może sugerować zaburzenia we wchłanianiu żelaza z przewodu pokarmowego i stanowi podstawę do podawania pozajelitowego żelaza do ustroju (bezpośrednio do krwioobiegu za pomocą iniekcji).

U osób zdrowych maksymalny wzrost stężenia żelaza w surowicy krwi następuje po 3 godzinach od podania doustnego i osiąga wartość maksymalnie 35µmol/l (190 µg/dl). Bardzo duży wzrost, obserwowany jako stroma krzywa żelazowa, następuje w stanach znacznego niedoboru pierwiastka w organizmie, a wówczas stężenie osiąga wartość do 50 µmol/l (270 µg/dl).

Żelazo to pierwiastek pełniący istotne funkcje w organizmie, ale jego dostępność z produktów spożywczych jest ograniczona. Jeśli stale czujesz się zmęczony, apatyczny, a cerę masz szarą, warto zwrócić uwagę na produkty jakie występują w Twojej diecie, gdyż istnieje możliwość niedostatecznej podaży żelaza lub występują problemy z jego wchłanianiem.