Legionelloza, czyli choroba legionistów – lepiej zapobiegać niż zwalczać! 

Aktualizacja: 22 czerwca, 2017

Legioneloza jest chorobą zakaźną uważaną za jedną z chorób cywilizacyjnych, gdyż najwięcej zachorowań odnotowuje się w krajach rozwiniętych. To właśnie w państwach o wysokim poziomie rozwoju stale wzrasta liczba urządzeń klimatyzacyjnych, które są jednym z głównych źródeł zakażenia. Wraz z rozwojem i coraz większą dostępnością osiągnięć cywilizacji wzrasta ryzyko zarażenia.

Pierwszym ogniskiem epidemiologicznym odnotowanym na terenie Polski jest oddział okulistyczny Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego nr 2 w Jastrzębiu – Zdroju. Choroba została wykryta w styczniu 2007 roku i spowodowała śmierć 3 z 4 zakażonych osób spośród 27 pacjentów oddziału. Jak później ustalono przyczyną zakażenia była zanieczyszczona bakterią instalacja ciepłej wody w szpitalu, a dokładniej kąpiel pod szpitalnymi prysznicami.

Natomiast ostatnim nagłośnionym przypadkiem wykrycia bakterii Legionella była ich obecność w instalacji wodnej we wrocławskim hotelu Monopol, gdzie podczas Euro 2012 miała zatrzymać się reprezentacja Czech. Bakterie zidentyfikowano w marcu, jednak już 22 maja przeprowadzono kontrolę stanu wody, na podstawie której stwierdzono minimalną ilość bakterii, znajdującą się poniżej dopuszczalnych norm. Po wcześniejszym rozważeniu zmiany miejsca pobytu Czesi potwierdzili swoją obecność.

Choroba legionistów

Legioneloza to choroba zakaźna, która po raz pierwszy została zbadana i opisana w roku 1977 po obchodach 200 – lecia USA. Wtedy właśnie doszło do nagłych zachorowań na ciężkie zapalenie płuc o wysokiej śmiertelności wśród delegatów – członków Konwencji Legionu Amerykańskiego w Filadelfii. Podsumowując doszło do zachorowania około 200 uczestników, a 34 zmarło. Po odkryciu tej nowej, nieznanej jeszcze dokładnie choroby nadano jej nazwę choroba legionistów. W czasie dalszych badań nad chorobą zmieniała się również jej nazwa, poprzez termin „legionelozowe zapalenie płuc”, aż do ostatecznej formy „legioneloza”.

Bakteria Legionella

Wykrytym czynnikiem wywołującym infekcje jest bakteria z rodzaju Legionella należąca do rzędu Legionellales. Bakterie z rodzaju Legionella to cienkie, tlenowe, gram – ujemne pałeczki. Kolonie tych mikroorganizmów widoczne są po 3, 7, a w niektórych przypadkach nawet po 10 dniach hodowli w temperaturze 35°C i w atmosferze zawierającej 2,5 % CO2. Potrzebna jest odpowiednia wilgotność oraz zmniejszona zawartość tlenu. Konieczne jest także określone podłoże wzbogacone solami żelaza i czynnikami wzrostowymi, zawierającymi bufory i węgiel drzewny.

Co to jest legionelloza?

Legioneloza to choroba człowieka wywoływana przez bakterie z rodzaju Legionella – może ona przebiegać w dwóch różnych postaciach klinicznych jako:

• Postać płucna – atypowe zapalenie płuc (choroba legionistów, legionelozowe zapalenie płuc, LD).
• Postać rzekomo grypowa (gorączka Pontiac) – bez objawów zapalenia płuc.

Europejska Grupa Robocza do Badań nad Zakażeniami Legionella – EWGLI w celu rozróżnienia legionelozy od pozostałych chorób płucnych opracowała następującą definicję : Legioneloza to „zachorowanie z klinicznymi objawami zapalenia płuc, z charakterystycznym objawem radiologicznym i dodatnimi wynikami badań laboratoryjnych”.

Legionella – objawy

Tab. 1. Główne objawy choroby legionistów oraz gorączki Pontiac

Opracowanie własne

Legionella – zapobieganie

Zapobieganie legionelozie dotyczy przede wszystkim niwelowania możliwości inhalacji lub aspiracji bakterii Legionella oraz usuwaniu ich z sieci wodociągowej. Chorobom wywoływanym przez Legionellę przeciwdziałać można poprzez zachowywanie w instalacjach wodnych i kanalizacyjnych takich warunków, aby bakterie nie mogły się rozmnażać. Podstawą jest takie zaprojektowanie instalacji, żeby nie dopuszczać do uformowania się pożywki dla Legionelii, nie dopuścić do sytuacji zalegania wody w odgałęzieniach i aby zapewnić odpowiednią cyrkulację wody. Zapobieganie zakażeniom szczególnie istotne jest w miejscach narażonych na epidemie zachorowania. Dotyczy to m.in. szpitali, hoteli, basenów, domów akademickich czy szkół, gdzie wspólne źródło zakażenia stwarza warunki do szybkiego rozprzestrzeniania się choroby.

Zapobiegawczo należy przynajmniej dwa razy w roku wdrożyć procedurę czyszczenia sieci wodociągowej z osadu we wszystkich urządzeniach leczniczych, klimatyzacyjnych i sanitarnych. Ważne są również okresowo wykonywane badania wody w urządzeniach klimatyzacyjnych i sieciach wodnych, których zadaniem jest wykrycie obecności pałeczek Legionella. W przypadku, gdy ich liczba przekracza dopuszczalny próg przeprowadza się postępowanie interwencyjne.

Reguluje to Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29.03.2007 (Dz.U. 2007 nr 61, poz. 417) w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Wymagania mikrobiologiczne, jakim powinna odpowiadać ciepła woda określają dozwolony limit w szpitalach: 100 jtk Legionella sp./ 100 ml wody. Natomiast pałeczki Legionella sp. powinny być nieobecne na oddziałach, w których przebywają pacjenci o obniżonej odporności.

Wysoka gorączka to jeden z objawów zakażenia Legionellą.

Zwalczanie Legionelli

W przypadku, kiedy dojdzie już do zachorowania kluczowe jest przecięcie dróg szerzenia się zakażenia. W tym celu zmniejszamy wilgotność powietrza poprzez wyłączenie klimatyzacji i usunięcie nawilżaczy. Jeżeli źródłem zakażenia jest sieć wody ciepłej zaleca się stosowanie szoku termicznego, który polega na przegrzaniu sieci i podniesieniu temperatury wody do co najmniej 70°C. Czasem jednak podgrzanie wody do tak wysokiej temperatury nie jest możliwe ze względów technicznych (elementy instalacji wrażliwe na wysoką temperaturę). W takim wypadku można zastosować szok chemiczny, czyli przechlorować system wodny.

Jeśli natomiast źródłem zakażenia jest sieć wody zimnej konieczne jest oczyszczenie sieci, a następnie chlorowanie. Można również zainstalować filtry na wylewce, które w sposób mechaniczny zatrzymują drobnoustroje na membranie, promieniowanie UV lub jonizację (jony srebra i miedzi). Ważne jest regularne czyszczenie z osadu urządzeń nawilżających i napełnianie ich wyłącznie przegotowaną (jałową) wodą. Ocena aktualnego stanu technicznego urządzeń rozpylających wodę także stanowi istotny element. Jednak nie zawsze jesteśmy w stanie sami go ocenić. Należy zwrócić się wówczas do przedsiębiorstw zajmujących się instalacjami sanitarnymi, które rozwinęły specjalistyczne umiejętności w kierunku zabezpieczenia przed zakażeniami Legionella.

Bakterie z rodzaju Legionella to cienkie, tlenowe, gram – ujemne pałeczki.

W przypadku epidemii konieczne jest powołanie osób odpowiedzialnych, koordynujących całość postępowania. Może to być np. lekarz dyżurny lub właściwy inspektor sanitarny. Należy wydać zalecenia dotyczące hospitalizacji osób chorych i ich leczenia oraz nakazy mające na celu przecięcie dróg szerzenia się zakażenia, czyli zamknięcie fontann, zakaz używania nawilżaczy, urządzeń klimatyzacyjnych i pryszniców. Jednocześnie należy przeprowadzić odpowiednie badania z materiału pobranego od chorych oraz próbek wody. Kolejnym krokiem jest bezzwłoczne skontaktowanie się z Państwowym Zakładem Higieny i Zakładem Bakteriologii w celu przesłania próbek materiału pobranego od ludzi oraz z Pracownią Mikrobiologii Sanitarnej i Zakładu Higieny Komunalnej, aby przeprowadzić badania próbek wody. Opisane powyżej procedury obowiązują dyrekcje szpitali, zakładów przemysłowych oraz hotele i różnego rodzaju placówki turystyczne.

Ważne są również indywidualne działania mające na celu ochronę przed ewentualnym zakażeniem pałeczkami Legionella. Do zakażeń dochodzi bowiem nie tylko w obiektach użyteczności publicznej, gdzie przebywa duża liczba osób, ale również w środowisku domowym. Dlatego tak istotne jest regularne oczyszczanie inhalatorów, nawilżaczy, klimatyzatorów czy urządzeń rozpylających wodę. Zaleca się napełnianie zbiorników przegotowaną wodą oraz usuwanie gromadzącego się osadu na sitkach w prysznicach, szczególnie jeśli przez dłuższy czas nikt z nich nie korzystał. W trakcie podróży np. wyjeżdżając na wakacje również możemy ograniczyć ryzyko zakażenia stosując w hotelach przegotowaną wodę do płukania ust i mycia zębów

Legioneloza, wywoływana przez bakterie z rodzaju Legionella, jest istotnym problemem znajdującym się w kręgu zainteresowań zdrowia publicznego. Należy zauważyć, że wykrywalność zakażeń wiąże się nie tylko ze sprawną diagnostyką, ale również prowadzonymi dochodzeniami epidemiologicznymi w celu znalezienia źródła zakażenia. Niestety w Polsce metody wykrywania choroby pozostawiają wiele do życzenia. Dlatego właśnie, tak ważne jest opracowanie skutecznych mechanizmów zapobiegania tej chorobie, do których należą przede wszystkim systematyczne oczyszczanie sieci wodociągowej oraz przecięcie dróg szerzenia się zakażenia w przypadku, kiedy dojdzie już do zachorowania.