Karczoch zwyczajny – właściwości lecznicze i zastosowanie

Aktualizacja: 11 kwietnia, 2024

Karczoch zwyczajny jest uważany za jedno z najstarszych warzyw na świecie, a jego cenne właściwości są wykorzystywane w kuchni od wieków. Obecnie karczocha wykorzystuje się również jako składnik suplementów diety wspomagających odchudzanie oraz regulujących pracę przewodu pokarmowego. 

Karczoch zwyczajny – pochodzenie

Karczoch zwyczajny jest rośliną wieloletnią, należącą do rodziny astrowatych. Uprawiany jest głównie w krajach basenu Morza Śródziemnego. Liderami światowej produkcji karczocha zwyczajnego są Egipt, Włochy i Hiszpania. W Polsce również można uprawiać tę roślinę, jednak zazwyczaj są to uprawy amatorskie, dlatego warzywo dostępne w sklepach jest importowane z wyżej wymienionych krajów. W polskim klimacie uprawa karczocha rozpoczyna się od wysiewu nasion na przełomie kwietnia i maja do gruntu, a w pierwszym roku po wysianiu roślina tworzy obfite wachlarze z liści. Zbiory karczochów mają miejsce w kolejnym roku po wysianiu. Spożywa się jedynie pąki kwiatowe karczocha zwyczajnego. Dno kwiatostanu można w zależności od preferencji smakowych piec, dusić lub gotować jako dodatek do posiłków. 

Karczoch zwyczajny – właściwości lecznicze

Ze względu na zawartość polifenoli, które mają działanie antyoksydacyjne, karczoch zwyczajny uważany jest za warzywo korzystnie wpływające na stan zdrowia człowieka. Związki te mają działanie hepatotwórcze, przeciwutleniające oraz obniżające poziom cholesterolu we krwi. Właśnie z tego powodu karczoch zwyczajny został określony jako ŻYWNOŚĆ FUNKCJONALNA. Z definicji żywnością funkcjonalną nazywamy żywność naturalnego pochodzenia, która wyjątkowo dobrze wpływa na zdrowie i funkcjonowanie organizmu. Żywność taka może zmniejszać ryzyko chorób lub wpływać korzystnie na samopoczucie konsumenta. Z całą pewnością wymogi te spełnia karczoch zwyczajny, dlatego jego właściwości są tak doceniane i wykorzystywane szczególnie w kuchni śródziemnomorskiej.

Jedną z najbardziej wartościowych substancji aktywnych biologicznie w karczochu zwyczajnym jest cynaryna (kwas 1,5-dikawoilochinowy). Ma ona szerokie działanie chroniące wątrobę: 

• pobudza wydzielanie żółci z wątroby, 
• wspomaga trawienie tłuszczu, 
• obniża poziom cholesterolu we krwi, 
• przeciwdziała obtłuszczeniu wątroby.

Karczoch zwyczajny, obniżając poziom cholesterolu oraz działając przeciwutleniająco, zmniejsza również ryzyko powstawania blaszek miażdżycowych w naczyniach krwionośnych. Co więcej, wspomaga również proces trawienia i ma działanie przeciwwymiotne. Preparaty zawierające w składzie karczocha zwyczajnego stosowane są również w leczeniu refluksu czy choroby wrzodowej przewodu pokarmowego. 

Wartości odżywcze karczocha zwyczajnego

W zależności od uprawy główki karczocha zwyczajnego zawierają od 12 do 19% suchej masy. W 100 g produktu zawarte są: około 3 g białka, 0,2 g tłuszczu, 10,5 g węglowodanów oraz 5,4 g błonnika pokarmowego. Warzywo dostarcza 57 kcal na 100 g produktu. Oprócz tego dostarcza składników mineralnych, takich jak wapń, cynk, żelazo czy potas. Jadalne części karczocha są dobrym źródłem polifenoli (są to: kwas chlorogenowy, kumarowy, ferulowy, cynaryna, luteolina, apigenina). Zawartość tych związków jest zależna od odmiany oraz części warzywa. 

Wartość odżywcza karczocha nie jest duża, ale ze względu na zawartość niektórych składników jest on ceniony jako składnik wykorzystywany w procesie leczenia schorzeń układu pokarmowego. 

Karczoch a odchudzanie

Karczoch zwyczajny znany jest ze swoich właściwości odchudzających. Związane jest to z jego niską kalorycznością oraz bogactwem aktywnych związków biologicznych, które wspomagają proces odchudzania. Kwas chlorogenowy działa oczyszczająco na wątrobę, usuwa toksyny z organizmu oraz wraz z inuliną reguluje poziom glukozy w organizmie – zapobiega podjadaniu. Co więcej, błonnik pokarmowy zawarty w roślinie dodatkowo zmniejsza apetyt, reguluje trawienie oraz wspomaga metabolizm. Oprócz tego karczoch zapobiega rozwojowi chorób dietozależnych często towarzyszących nadwadze czy otyłości – reguluje poziom cholesterolu, zapobiega powstawaniu miażdżycy oraz obniża poziom glukozy we krwi, zmniejszając ryzyko rozwoju cukrzycy. Ponadto w ostatnim czasie coraz więcej mówi się o wpływie nieprawidłowej flory bakteryjnej w przewodzie pokarmowym na rozwój otyłości i nadwagi u ludzi. Inulina, działając jako prebiotyk, wybiórczo stymuluje do wzrostu bakterie Bifidobacterium, dlatego działa pośrednio na ograniczenie rozrostu bakterii patogennych. 

Karczoch a cukrzyca

Zawarta w karczochu inulina wykazuje działanie hipoglikemizujące. Inulina wpływa na poziom insuliny i glukagonu w organizmie człowieka oraz obniża poziom glukozy w organizmie. Wpływa także na opóźnienie opróżniania żołądka i spowolnienie wchłaniania oraz trawienia pokarmu. Jest jednym z elementów, które można wykorzystywać w kuracji wspierającej leczenie cukrzycy typu 2. 

Karczoch w tabletkach – dla kogo?

Karczoch w tabletkach najczęściej stosuje się u osób z zaburzeniami pracy przewodu pokarmowego, w celu wspomagania trawienia oraz pomocniczo w leczeniu hipercholesterolemii oraz przy podwyższonym poziomie glukozy. Na ogół karczoch nie powoduje działań niepożądanych ani skutków ubocznych. Nie należy stosować preparatu u osób, u których występuje niedrożność dróg żółciowych. U chorych z kamicą przewodu żółciowego każdorazową suplementację należy skonsultować z lekarzem prowadzącym. 

Wyciąg z karczocha jako sposób na trądzik

Składniki zawarte w karczochu zwyczajnym wykazują działanie antybakteryjne i przeciwzapalne, dlatego wykorzystywane są w produkcji kosmetyków przeciwtrądzikowych. Najlepszym surowcem do produkcji kosmetyków są liście karczocha, ponieważ wykazują najsilniejsze działanie przeciwbakteryjne, najmniejsze z kolei – łodygi rośliny. Z tego powodu składniki pochodzące z karczocha można znaleźć również w preparatach wykorzystywanych w leczeniu atopowego zapalenia skóry oraz łuszczycy.

Badania nad wpływem składników czynnych zawartych w karczochu zwyczajnym dowodzą jego wielu korzystnych właściwości, takich jak: poprawa trawienia, wspomaganie funkcjonowania przewodu pokarmowego, regulacja poziomu glukozy i profilu lipidowego oraz leczenie stanów zapalnych w organizmie. Ze względu na te właściwości w ostatnich latach obserwuje się wzrost użycia tego warzywa w polskiej kuchni.