Jod – właściwości. Objawy niedoboru jodu. Produkty bogate w jod

Aktualizacja: 15 maja, 2024

Pierwiastki śladowe występują w organizmach roślinnych i zwierzęcych w bardzo niewielkiej ilości. Są one jednak niezbędne do wielu różnych przemian zachodzących w organizmie. Jednym z pierwiastków śladowych potrzebnych do życia jest jod. Jego rozpowszechnienie w środowisku nie jest równomierne. Największa ilość jodu znajduje się w oceanach. Po utlenieniu jodki obecne w morzach i oceanach przedostają się do atmosfery, a stamtąd w postaci opadów ponownie trafiają do wód oraz gleby [1].

Właściwości jodu

Jod jest pierwiastkiem niezbędnym m.in. do produkcji hormonów tarczycy. Produkcja tyroksyny wynosi 80–90 μg/ dobę, a trijodotyroniny 32 μg/dobę. Jod stanowi 65 i 58% ich ciężaru. Pierwiastek ten dostarczany jest wraz z pożywieniem w postaci jodków i jodanów, których wchłanianie ma miejsce w głównej mierze w jelicie cienkim, a częściowo również w żołądku. Jod krążący we krwi wychwytywany jest aktywnie głównie przez tarczycę, w niewielkiej ilości także przez ślinianki, błonę śluzową żołądka oraz splot naczyniówkowy.  

W okresie laktacji jod jest również gromadzony w sutkach i wydzielany do pokarmu. Największa część jodu znajdującego się we krwi ulega wydaleniu przez nerki. Śladowa jego ilość usuwana jest z wydychanym powietrzem, kałem jak również wraz z moczem.

Jod krążący we krwi wychwytywany jest aktywnie przez gruczoł tarczowy. Następuje to wbrew gradientowi elektrochemicznemu. Jeśli podaż jodu jest dostateczna, wówczas 10% pierwiastka wchłoniętego z przewodu pokarmowego zgromadzone zostaje w tarczycy. W warunkach niedoboru jodu odsetek ten wzrosnąć może nawet do 80% [1].  

Niedobór jodu

Dobowe zapotrzebowanie człowieka na jod jest zróżnicowane w zależności od wieku i stanu fizjologicznego. Zalecane dzienne spożycie dla osoby dorosłej wynosi 150 μg. Warto pamiętać, iż wzrasta ono w czasie ciąży oraz karmienia piersią [2].

Niedobór jodu został uznany przez Światową Organizację Zdrowia za jeden z najważniejszych czynników, które mają wpływ na stan zdrowia człowieka. Najczęstszą konsekwencją niedoboru jodu jest powstanie wola. Na obszarze znacznego niedoboru jodu wole przybierają postać endemii. Oznacza to, iż jego występowanie utrzymuje się na danym obszarze przez wiele lat na podobnym poziomie.  

Niedobór jodu można wyeliminować m.in. poprzez zmianę nawyków żywieniowych.  Najbardziej skuteczną, niedrogą i jednocześnie powszechnie stosowaną metodą uzupełnienia diety w jod jest powszechne dodawanie go do soli kuchennej [3].

Niedobór jodu – objawy

Wole są najbardziej charakterystycznym objawem niedoboru jodu. Ryzyko ich rozwoju ma miejsce w sytuacji zmniejszenia dziennego spożycia jodu poniżej 50 μg.

Wśród konsekwencji niedoboru jodu wymienia się:

• dla dorosłych: upośledzenie funkcji psychicznych, zmniejszoną wydolność pracy, rozwój wola guzowatego obojętnego, a także nadczynnego, niedoczynność tarczycy w przypadku ciężkiego oraz umiarkowanego niedoboru jodu;
• dla dzieci i nastolatków: upośledzenie rozwoju somatycznego oraz umysłowego;
• dla płodu i noworodka: ryzyko poronienia, urodzenia martwego dziecka, większe zagrożenie powstaniem wad wrodzonych, zwiększenie śmiertelności okołoporodowej, większe ryzyko kretynizmu endemicznego.

W warunkach łagodnego i umiarkowanego niedoboru jodu rośnie ryzyko zachorowania na raka pęcherzykowego tarczycy, który cechuje się bardziej agresywnym przebiegiem od raka brodawkowatego [1].

Produkty bogate w jod

Pierwotnym źródłem jodu są skały bogate w ten pierwiastek, które w wyniku procesu wietrzenia uwalniają go do mórz oraz oceanów. Z tego powodu zarówno w wodzie morskiej, jak i w produktach pochodzenia morskiego i oceanicznego, takich jak glony, skorupiaki czy ryby, znajdziemy dużą ilość jodu.

Głównym źródłem jodu dla ludzi jest pożywienie, zwłaszcza wspomniane produkty pochodzenia morskiego, a także nabiał i jaja. Zaledwie 10% zapotrzebowania na ten pierwiastek pokrywa woda pitna.

Naturalnym najbogatszym źródłem jodu są glony morskie. Do podstawowych źródeł jodu w Polsce zaliczamy z kolei mleko, produkty mleczne oraz jaja i ryby morskie. Jaja wykazują zdolność łatwego gromadzenia jodu. Średnia zawartość pierwiastka w jaju wynosi ok. 21 μg. Podawanie nioskom jodu zwiększa jego koncentrację w jaju. Warto pamiętać, iż zawartość w białku jest 18−krotnie niższa niż w żółtku.

Mięso jako źródło jodu niestety nie spełnia swojej funkcji. Zawartość jodu w różnych gatunkach mięs jest zróżnicowana, ale porównując je z typowymi wysokojodowymi produktami (ryby, jaja, mleko) koncentracja jodu w mięsie jest niewielka [4].

Jod należy do pierwiastków śladowych, które w organizmach żywych występują w niewielkiej ilości. Pomimo tego jod jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jego niedobór wiąże się z licznymi negatywnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Dlatego istotne jest zadbanie o to, aby w naszej codziennej diecie znalazły się produkty bogate w jod, takie jak ryby morskie, jaja czy sól wzbogacona w ten pierwiastek.