Cząber – uprawa, właściwości, zastosowanie

Zioła to rośliny o wysokich walorach leczniczych, smakowych i aromatycznych. Dzięki temu znajdują szerokie zastosowanie w medycynie, kuchni i kosmetyce. Znaczna ich ilość została przystosowana do uprawy przez człowieka. Przykładem takiej rośliny jest cząber, który wykazuje wiele korzystnych właściwości i jest wykorzystywany nie tylko jako przyprawa.

Cząber

Cząber ogrodowy (Satureja hortensis L.), inaczej cząberek, pieprzyk, dzięcielina, hyzop ogrodowy, ziele fasolowe, to roślina z rodzaju Satureja obejmującego około 130 gatunków. Obecnie uprawiany jest w wielu krajach Europy, Azji i Ameryki. W Polsce dobrze się zaaklimatyzował i można go spotkać praktycznie na terenie całego kraju.

Surowcem zielarskim cząbru jest całe lub otarte ziele (zawierające tylko kwiaty i liście), którego głównymi składnikami są olejki eteryczne, garbniki i sole mineralne. Mimo swoich leczniczych właściwości roślina ta jest stosowana głównie jako przyprawa, której smak i aromat są cenione od ponad 2000 lat.

Cząber – uprawa

Cząber ogrodowy to roślina jednoroczna, która osiąga wysokość 30–50 cm. W uprawie spotyka się jego dwie formy: niemiecką (wyższą, ubogą w kwiaty i liście) oraz francuską (niższą, mocno ulistnioną, rozkrzewioną, o dużej ilości kwiatów). Nie wymaga żyznej gleby, jednak musi być bogata w wapń i przepuszczalna o znacznej zawartości próchnicy. Rośnie najlepiej w miejscach słonecznych, osłoniętych od wiatru, o odpowiednim poziomie wilgotności (szczególnie wiosną). W późniejszym okresie dobrze znosi suszę. Jedyną polską odmianą cząbru jest “Saturn”, dający wysoki plon. Nasiona najlepiej wysiewać w połowie kwietnia w rzędy co 30–40 cm na głębokość 0,5 cm. Wschody pojawiają się po 2–3 tygodniach. Ziarna dobrej jakości kiełkują równomiernie.

W okresie kwitnienia (od lipca do września) surowcem zielarskim są całe rośliny. Można je suszyć w pęczkach zawieszonych w stodołach lub wiatach w temperaturze otoczenia. Najkorzystniejszym momentem do zbioru jest zazwyczaj połowa lipca (początek kwitnienia). Cząber ścina się na wysokości około 10–15 cm, co umożliwia wytworzenie roślinie odrostów i ponowny jesienny zbiór. Jego uprawę zaleca się w sąsiedztwie fasoli, gdyż odstrasza od niej mszyce.

Cząber – właściwości

Oprócz charakterystycznego smaku i zapachu cząber pospolity odznacza się bogactwem wielu cennych składników. Należą do nich, m.in. flawonoidy, garbniki, witamina C, składniki mineralne (Zn, Mg, K), kwas kawowy, rozmarynowy i karnozowy oraz olejki eteryczne (tymol, beta-mircen, alfa-thujen, terpinen, karwakrol, p-cymen).

Roślina ta ma wielostronne działanie. Wykazuje właściwości antybakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwbiegunkowe, przeciwrobaczycowe i przeciwutleniające. Ułatwia przyswajanie pokarmów, łagodzi nadmierną fermentację jelitową i wzdęcia, wzmaga trawienie i wydzielanie soku żołądkowego oraz niszczy robaczyce przewodu pokarmowego. Ponadto działa wiatropędnie, lekko moczopędnie, antyseptycznie, ściągająco, uspokajająco, poprawia intelekt oraz pracę kory nadnerczy.

Cząber – zastosowanie

Ziele cząbru ogrodowego ułatwia trawienie ciężkostrawnych potraw, dzięki czemu stanowi doskonały dodatek do fasoli, grochu, bobu, soi, soczewicy i kapusty. Wchodzi w skład pieprzu ziołowego. Może być też używane (świeże lub ususzone) jako przyprawa do marynat, konserw rybnych, mięsnych, grzybowych i jarzynowych, dziczyzny, farszów, pasztetów, zup, dań gorących, świeżych sałatek, wędlin i serów.

Głównie wykorzystuje się świeże lub suszone liście dzięcieliny oraz młode wierzchołki pędów, które dzięki obecności olejków eterycznych mają dość ostry i korzenny smak oraz mocny aromat. Należy jednak uważać, by nie przesadzić z dodawaną ilością, która mogłaby zdominować smak potrawy, a po dłuższej obróbce termicznej nadać niepożądanej goryczki.

Cząber może być także stosowany zewnętrznie, np. do sporządzania maseczek ściągających i przemywania cery tłustej lub przygotowywania kąpieli w stanach zapalnych skóry.

Podsumowując, ziele cząbru pospolitego może być pozyskiwane ze stanu naturalnego, zielarskich plantacji lub uprawiane we własnym ogródku. Jest to przyprawa o charakterystycznym smaku i zapachu, która znajduje zastosowanie w kuchni i lecznictwie.