Szkorbut – przyczyny, objawy, leczenie

Aktualizacja: 5 marca, 2025

Szkorbut niegdyś był schorzeniem bardzo powszechnym, natomiast obecnie występuje niezwykle rzadko. Z tego względu niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, czym tak właściwie jest ta choroba, dlaczego się pojawia oraz jakie niesie ze sobą konsekwencje. Przeczytaj artykuł i dowiedz się więcej o szkorbucie i metodach jego leczenia!

Szkorbut

Szkorbut to schorzenie polegające na znacznym niedoborze witaminy C w ustroju. Choroba ta obecnie występuje bardzo rzadko ze względu na wysoką zawartość tego składnika w wielu produktach spożywczych. Niegdyś jednak był powszechnym zaburzeniem, zwłaszcza wśród marynarzy. Mieli oni bowiem ograniczony dostęp do codziennej podaży świeżych warzyw czy owoców, które podczas rejsu zwykle szybko gniły, gdyż są bardzo nietrwałe i szybko ulegają degradacji. Ponadto nie było możliwości uzupełnienia niedoborów za pomocą preparatów farmaceutycznych. Również ogromna liczba więźniów nie miała dostępu do źródeł tej cennej witaminy. Pochodną nazwą przypadłości jest gnilec. Choroba ta wpływa niekorzystnie na wiele układów, m.in. na upośledzenie produkcji kolagenu w organizmie.

Szkorbut – przyczyny

Szkorbut, jak już wspomniano, wynika ze znacznego niedoboru witaminy C, a więc spowodować go może m.in. monotonna, słabo urozmaicona dieta, uboga w owoce i warzywa, oraz spożywanie dużych ilości produktów przetworzonych, gdyż wysoka temperatura, m.in. pasteryzacja, niszczy witaminę C. Dodatkowo na jego rozwój wpływa przewlekłe głodzenie i związane z nim deficyty pokarmowe, obserwowane np. w zaburzeniach odżywiania, takich jak Anorexia Nervosa czy Bulimia. Ponadto jednym z czynników wywołujących schorzenie jest bieda obecna w krajach trzeciego świata, takich jak np. Afryka, która nie ma zagwarantowanych dostaw świeżej żywności. Nie zapominajmy o stosowaniu mocno restrykcyjnych diet, które eliminują podaż produktów zawierających owy składnik czy też dostarczają go w nieodpowiednich ilościach, a także niedożywieniu, które może powstawać w efekcie alkoholizmu czy podeszłego wieku. Nie bez znaczenia pozostają też te przypadłości, które prowadzą do zaburzenia wchłaniania witaminy C, m.in.:

• choroba Leśniowskiego-Crohna,
• ostra dyspepsja,
• choroby wymagające leczenia dializami,
• zespół złego wchłaniania.

Szkorbut – objawy

Większość objawów tej choroby jest ściśle związana z niedoborem witaminy C oraz, w efekcie, również kolagenu w ustroju i pojawia się zwykle po upłynięciu ok. 3 miesięcy od niedostatecznej podaży tego składnika w diecie. Pojawiają się wówczas samoistne krwawienia, zapalny przerost dziąseł, początkowo chwianie, a następnie wypadanie zębów. Ponadto wystąpić może utrudnione i przedłużone gojenie ran, patologiczne złamania czy bóle mięśni i stawów, a także kości. Pacjent jest osłabiony, ospały, niekiedy cierpi z powodu depresji. Szczególnie widoczne są symptomy kolejne, takie jak:

• zmiany skórne – w postaci czerwono-niebieskich plamek w okolicy mieszków włosowych, o wyglądzie przypominającym nieco siniaki. Niekiedy łączą się one, tworząc wybroczyny o dużej powierzchni. Osłabiają włosy i mogą prowadzić do ich utraty;
• problemy ze wzrokiem – oczy stają się, podobnie jak skóra, suche i podrażnione. Dojść może do nadwrażliwości na światło oraz do widzenia zamazanego obrazu. W skrajnych sytuacjach pojawić się może krwotok podspojówkowy czy krwotok wewnątrz otoczki nerwu wzrokowego;
• anemia – spowodowana jest nieodpowiednim stężeniem żelaza w ustroju, gdyż niski poziom witaminy C wpływa niekorzystnie na wchłanianie tego składnika. Dodatkowo dochodzić może do krwawień wewnętrznych, co również w efekcie prowadzi do niedoborów tego pierwiastka;
• problemy z układem mięśniowo-szkieletowym – wspomniane już krwawienia wewnętrzne to także wewnątrz stawów, które skutkują ogromnym dyskomfortem i bólem chorego;
• problemy z układem sercowym oraz oddechowym – spłycenie oddechu, niskie ciśnienie, ból odczuwany w klatce piersiowej, a nawet wstrząs i w konsekwencji śmierć.

W ostatecznej fazie rozwoju dojść może do neuropatii czy pojawienia się drgawek.

Szkorbut – leczenie

Leczenie jest niezwykle proste, podobnie jak i profilaktyka. Wystarczy zadbać o odpowiednią podaż witaminy C w diecie, a więc spożywanie świeżych owoców i warzyw. Szczególnie bogate w ten związek są:

• owoce cytrusowe,
• czarna porzeczka,
• kiwi,
• papaja,
• pomidory,
• truskawki,
• marchew,
• brokuły,
• ziemniaki,
• szpinak,
• papryka.

Spośród mięsa najwyższą zawartością tej witaminy cechują się ostrygi oraz wątróbka. Przy skrajnych niedoborach witaminy C warto sięgnąć po preparaty farmaceutyczne, które uzupełnią jej zawartość w diecie.

Podsumowując, szkorbut to przypadłość obecnie rozwijająca się bardzo rzadko, zwykle w stanach patologicznych, czyli w przypadku zaburzeń odżywiania, chorób skutkujących zaburzeniem wchłaniania oraz nieprawidłowej, zbyt restrykcyjnej diety. Na szczęście leczenie tej choroby jest niezwykle proste i polega na uzupełnieniu i przyjmowaniu prawidłowych dawek witaminy C. Podobna jest profilaktyka. Jeżeli zatem chcemy ustrzec się przed nieprzyjemnymi objawami związanych z tym schorzeniem, dbajmy o spożywanie świeżych owoców i warzyw.