Niedoczynność tarczycy u dzieci – objawy i skutki, leczenie

Tarczyca jest gruczołem położonym w okolicy szyi po obu stronach tchawicy. Rolą tarczycy jest produkowanie hormonów tyroksyny (T3) i trójjodotyroniny (T4), które odpowiadają za prawidłowy metabolizm energetyczny organizmu. Prawidłowe działanie tarczycy jest uzależnione od funkcjonowania podwzgórza oraz przysadki mózgowej. Gdy dojdzie do zaburzenia działania tarczycy, podwzgórza lub przysadki stwierdza się nadczynność lub niedoczynność tarczycy.

Niedoczynność tarczycy u dzieci

Niedoczynność tarczycy to zespół objawów chorobowych będący wynikiem bezwzględnego  lub względnego niedoboru w organizmie hormonów tarczycy lub defektu ich receptora, który umożliwia działanie hormonu w tkankach. Niedoczynność tarczycy może wynikać z uszkodzenia samego gruczołu tarczycowego, wówczas mówi się o niedoczynności pierwotnej, lub zaburzeń funkcjonowania przysadki mózgowej i/lub podwzgórza, które kontrolują wydzielanie przez tarczycę hormonów, wówczas stwierdza się wtórną niedoczynność. W zależności od tego, na jakim etapie życia stwierdza się niedobór hormonów tarczycy u dzieci wyodrębnia się wrodzoną niedoczynność lub nabytą w trakcie życia z różnych przyczyn.

W tabeli przedstawiono podział niedoczynności tarczycy z uwzględnieniem przyczyn, niedoczynności pierwotnej oraz wtórnej.

Objawy i skutki niedoczynności tarczycy

Objawy choroby są różnorodne w zależności od wieku dziecka. U noworodków w pierwszym miesiącu po urodzeniu obserwuje się słabe łaknienie, przepukliny, obniżenie temperatury ciała, duże ciemię, szerokie szwy czaszkowe oraz przedłużającą się żółtaczkę fizjologiczną. Po pierwszym miesiącu życia dochodzą dodatkowe objawy w postaci niskiego łaknienia oraz zaparć, a w związku z tym niskiego przyrostu masy ciała. Niemowlę jest stale senne, ma suchą skórkę i chrypkę.

U dzieci starszych i młodzieży, niedostateczna ilość we krwi hormonów tarczycy sprawia, że przemiana materii w organizmie, w wyniku której m.in. uzyskujemy energię do funkcjonowania jest obniżona. Stąd objawy choroby są bardzo charakterystyczne. Dziecko z niedoczynnością tarczycy jest spowolnione ruchowo, stale zmęczone, ospałe i senne. Często chorobie towarzyszy przyrost masy ciała, mimo słabego apetytu oraz niewielkiej ilości (względem typowego zapotrzebowania) zjadanych pokarmów. Ponadto z uwagi na niewielkie porcje pokarmu spożywanego przez dziecko, często zdarzają się zaparcia stolca. Obserwuje się spowolnioną mineralizację kośćca, co skutkuje obniżeniem tempa wzrostu w porównaniu do rówieśników. Stwierdza się również opóźnione dojrzewanie płciowe dzieci oraz późniejsze wyrzynanie się zębów stałych. Skóra dziecka jest blada i sucha szczególnie na łokciach i kolanach, a dziecko źle toleruje zimno. Powieki, dłonie, oczy są opuchnięte, a rysy twarzy pogrubione. Można zauważyć również osłabienie jakości oraz ilości włosów na głowie pociechy, które stają się słabe, matowe, kruche i wypadają.

Skutkami powyższych objawów są liczne zaburzenia w funkcjonowaniu całego organizmu. Obrzęk języka powoduje niedrożność układu oddechowego, w wyniku czego pojawia się zmiana barwy głosu u dziecka i charakterystyczna chrypka. Zaburzony rytm serca, bradykardia i nadciśnienie tętnicze, sprawiają, że obniżona zostaje tolerancja wysiłku. W wynikach badań krwi, na podstawie obniżonych parametrów krwinkowych, u dziecka z niedoczynnością tarczycy powszechnie diagnozuje się również anemię.

Leczenie niedoczynności tarczycy

Podstawą leczenia niedoczynności tarczycy jest farmakoterapia, jednak nie należy zapominać o niebagatelnym wpływie zbilansowanej diety na proces kontrolowania choroby. Dietę należy wprowadzać dopiero po ustabilizowaniu za pomocą leków stężenia hormonów we krwi do pożądanych wartości. Podczas układania odpowiedniej diety, należy wziąć pod uwagę również choroby współistniejące (u dzieci najczęściej jest to cukrzyca typu II) oraz stan odżywienia pacjenta. W przypadku niedoczynności tarczycy, u chorych dzieci stwierdza się średnio 30% niższą spoczynkową przemianę materii, względem dzieci zdrowych, co przy spożywaniu nawet niezbyt dużej ilości pokarmów przyczynia się do gromadzenia energii w postaci tkanki tłuszczowej. Zatem, jeżeli stwierdzono u dziecka nadmierną masę ciała, a pociecha ukończyła już 7. rok życia, energetyczność diety powinna zostać nieznacznie obniżona. Obniżenie masy ciała do wartości prawidłowych dla wieku i płci dziecka (można to sprawdzić w siatkach centylowych), ma istotny wpływ w normalizacji ilości wydzielanych hormonów przez tarczycę, przy czym zbyt gwałtowne obniżenie energetyczności diety również jest niekorzystne.

W diecie u dzieci ze stwierdzoną niedoczynnością tarczycy należy zwrócić uwagę na odpowiednią ilość:

• pełnowartościowego białka w diecie, które znajduje się w produktach odzwierzęcych tj. mięso, ryby, jaja;
• wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i witaminy D, których źródłem jest mięso tłustych ryb morskich, tran/olej z wątroby rekina, oleje roślinne (lniany, rzepakowy i oliwa z oliwek), awokado, niesolone orzechy, nasiona i pestki;
• produktów zbożowych o niskim indeksie glikemicznym, czyli niskoprzetworzonych kasz, makaronów, ryżu brązowego oraz pieczywo pełnoziarniste;
• żelaza, którego źródłem jest czerwone mięso (wołowina, chuda wieprzowina, cielęcina), wątroba, żółtko jaja, natka pietruszki, orzechy nerkowca, produkty zbożowe oraz warzywa strączkowe;
• jodu znajdującego się w rybach morskich oraz soli kuchennej jodowanej;
• selenu, którego skarbnicą są orzechy brazylijskie;
• cynku, który znajduje się w serach żółtych, jajach, gryczanej kaszy, pestkach dyni oraz mięsie i pieczywie z pełnego ziarna;
• witamin antyoksydacyjnych A, C, E.

Produkty mleczne powinny być spożywane w umiarkowanej ilości, a wysoko przetworzona żywność ograniczona do minimum. Należy zatem starać się nie podawać dziecku gotowych ciast, tortów, czekolady, słonych przekąsek, parówek, dań na wynos ani słodkich napojów gazowanych i niegazowanych. Należy również w umiarkowanej ilości spożywać warzywa krzyżowe (kapusta, brokuły, brukselka), gdyż mogą one obniżać przyswajalność jodu z posiłków oraz wykazują działanie wolotwórcze.