Napoje funkcjonalne, czyli różnice pomiędzy napojami izotonicznymi i energetycznymi

Aktualizacja: 3 kwietnia, 2024

Każdy z napojów charakteryzuje się innym działaniem na organizm. Jeden nawodni, drugi wpłynie korzystnie na gospodarkę wodno-elektrolitową. Trzeci okaże się dobrym rozwiązaniem, gdy zajdzie potrzeba, aby uzupełnić zapasy glikogenu w mięśniach. Ostatni, w odpowiedniej dawce, wpłynie korzystnie na układ nerwowy, powodując wzrost koncentracji i zmobilizuje do większego wysiłku umysłowego. Cztery opisy – cztery rodzaje napojów. Każdy sprawdzi się najlepiej w swojej roli, zastosowany odpowiednio do potrzeb organizmu.

Napoje energetyczne, hipotoniczne, hipertoniczne oraz izotoniczne zaliczane są do grupy bezalkoholowych napojów o właściwościach funkcjonalnych. Napoje energetyczne (np. Tiger, Redbull czy Black), popularnie zwane „energetykami”, zawierają w składzie substancje biologicznie aktywne takie jak kofeina czy tauryna. Redukują zmęczenie i poprawiają sprawność układu nerwowego, co skutkuje wzrostem koncentracji, a co za tym idzie – pobudzają do większego wysiłku umysłowego. W nadmiernej ilości są niekorzystne ze względu na dodatkowe substancje biologicznie aktywne, które mogą powodować bezsenność oraz agresję. Przestrzega się, aby napojów energetycznych nie spożywały dzieci, kobiety w ciąży i karmiące. Pozostałe trzy rodzaje napojów – hipo-, hiper- i izotoniczne – są zdecydowanie korzystniejsze dla zdrowia i nie powinny powodować skutków ubocznych. Zawierają niewielkie ilości cukrów (wyłączając z grupy napoje hipertoniczne), składniki mineralne oraz witaminy. Jedynie spożywanie napojów hipertonicznych (np. słodkie napoje gazowane typu coca-cola) w nadmiernych ilościach może skutkować otyłością, ze względu na wysokie stężenie cukru.

Napój hipo-, izo- i hipertoniczny

W zależności od rodzaju, tego typu napoje przeznaczone są dla osób ciężko pracujących fizycznie, uprawiających sporty wytrzymałościowe, z osłabioną odpornością oraz do stosowania profilaktycznego. Ich zadaniem jest nie tylko nawodnienie organizmu, ale i zadbanie o homeostazę elektrolitową płynów ustrojowych ciała. Wpływają korzystnie na wzrost wydolności fizycznej organizmu, dostarczając kompleks soli mineralnych: sodu, potasu, fosforu, wapnia i magnezu oraz witamin rozpuszczalnych w wodzie, najczęściej z grupy B. W składzie zawarty jest również cukier prosty – glukoza. Korzystne działanie napojów opiera się na zjawisku osmozy, czyli dyfuzji substancji z roztworu o wyższym stężeniu do roztworu o niższym.

• Napój hipotoniczny – ma niższe ciśnienie osmotyczne w porównaniu do napojów izotonicznych i hipertonicznych, dlatego stosowane są profilaktycznie w celu nawodnienia organizmu. Zawiera w składzie ok. 0–4 g cukru na 100 ml napoju.
• Napój izotoniczny – ma ciśnienie osmotyczne zbliżone do ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych, co umożliwia maksymalnie szybką migrację składników mineralnych, witamin i niewielkiej ilości węglowodanów prostych do organizmu. Napoje izotoniczne są najbardziej uniwersalnymi produktami, gdyż wpływają na regulację gospodarki wodno-elektrolitowej. Zalecane są do popijania podczas wysiłku fizycznego, jak i po jego zakończeniu, ze względu na zawartość kompleksu soli mineralnych, witamin i glukozy.
• Napój hipertoniczny – ma ciśnienie osmotyczne wyższe niż ciśnienie płynów ustrojowych dzięki czemu maksymalnie szybko jest w stanie uzupełnić straty cukru. Ze względu na tę właściwość napoje hipertoniczne stosowane są przez sportowców po zakończonym treningu, aby odbudować zapasy glikogenu w mięśniach, który został zużyty podczas wzmożonego wysiłku fizycznego. Napoje hipertoniczne charakteryzują się wysoką zawartością cukru prostego ok. 10 g na 100 ml płynu oraz tym, że w składzie nie występują witaminy i składniki mineralne.

Napój energetyzujący

Napoje energetyzujące zawierają, poza składnikami podstawowymi dla napoju (woda, cukier, regulator kwasowości, dwutlenek węgla), również substancje biologicznie aktywne. Najczęściej dodawane są kofeina, tauryna oraz inozytol. Działanie każdej z tych substancji ma na celu wzrost wydolności psychofizycznej. Kofeina znana jako substancja pobudzająca ośrodkowy układ nerwowy, powoduje wzrost koncentracji. Tauryna jest składnikiem białek ustrojowych, dlatego jej działanie opiera się na regulacji działania układu mięśniowego i nerwowego. Inozytol z kolei współtworzy fosfolipidy (składnik błony komórkowej). Wpływa dodatnio na rozpad lipidów, zwiększając metabolizm tłuszczów, a co za tym idzie zapobiega chorobom układu krążenia. W odróżnieniu od napoju izotonicznego, tzw. energetyki pobudzają organizm i nie uzupełniają niedoborów zarówno składników mineralnych, wody i witamin. Zawierają za to spore dawki cukru, substancje dodatkowe, które w nadmiernej ilości szkodzą kobietom ciężarnym, matkom karmiącym piersią oraz dzieciom.

Napoje hipotoniczne, do których zaliczamy między innymi wodę czy lekkie roztwory soków w wodzie powinny być spożywane codziennie w celu nawodnienia organizmu. Izotoniki z kolei są świetną alternatywą dla sportowców. Najkorzystniej spożywać je podczas wysiłku, aby stale uzupełniać straty witamin, minerałów, płynów oraz utrzymać stały poziom cukru we krwi. Dzięki temu trening może być bardziej intensywny. Napoje hipertoniczne najlepiej spożywać po treningu, ponieważ duża dawka cukru szybko zostanie przyswojona przez organizm i zużyta na regenerację glikogenu. Nie należy traktować napojów hipertonicznych jako główne źródło płynów w diecie, ponieważ może to skutkować odkładaniem się nadmiaru cukru w organizmie w postaci tkanki tłuszczowej. Napoje energetyczne powinny być stosowane jedynie w nagłych przypadkach, gdy wymagamy od siebie wzmożonego wysiłku umysłowego i wzrostu koncentracji. Warto wiedzieć, że nadmiar tego typu napojów w diecie objawia się trudnością w zasypianiu, nadpobudliwością, kołataniem serca i przyspieszeniem jego akcji. Dla własnego zdrowia popijajmy dobrej jakości wodę średnio-zmineralizowaną, a dla urozmaicenia i zapewnienia dawki owoców dziennie – szklankę dobrej jakości soku owocowego lub owocowo-warzywnego.