Kawa a nadciśnienie – właściwości kawy. Czy kawa jest zdrowa?

Aktualizacja: 22 stycznia, 2025

Każdego ranka rzesza Polaków rozpoczyna swój dzień od filiżanki kawy. Jest to jeden z najczęściej spożywanych napojów na świecie, który niweluje uczucie senności i znużenia. Na temat kawy zakorzeniło się też wiele mitów dietetycznych, które stawiają ją w bardzo złym świetle. Czy słuszne postępujemy uznając kawę za przyczynę rozwoju wielu chorób? Może wręcz przeciwnie kawa korzystnie wpływa na nasze zdrowie i samopoczucie? Pora to zweryfikować!

Właściwości kawy

Według legend kawa jako używka została odkryta w Etiopii, gdy pasterz pilnujący owiec zauważył pobudzenie swoich zwierząt po spożyciu owoców kawowca. Jednak dopiero Arabowie w XIV wieku rozpoczęli zwyczaj rozpuszczania kawy w gorącej wodzie, a jako napar przywędrowała do Europy w XVII wieku.

Obecnie kawa uprawiana jest głównie w Brazylii, Kolumbii i Wietnamie, a głównymi odbiorcami tego trunku są kraje skandynawskie. Wyróżnia się dwa gatunki kawy, które mają największe zastosowanie w przemyśle spożywczym: Coffea Arabica (kawa arabika stanowiąca ponad 60% światowej produkcji i Coffea Canephora (kawa robusta). Kawa Arabica w stosunku do robusta  ma łagodniejszy smak oraz mniejszą zawartość kofeiny [1].

Właściwości kawy wynikają ze składników ją tworzących czyli kofeiny (2 mg/kg), węglowodanów (30–40%), tłuszczów (10–17%), związków białkowych i wolnych aminokwasów (8%) oraz związków polifenolowych (8%), tj. kwasy chlorogenowy, chinolowy i kawowy. Kwasy te są antyoksydantami, czyli redukują ryzyko rozwoju chorób wynikających z powstawania stresu oksydacyjnego w naszym organizmie tj. zapalenie stawów, nowotworów, miażdżycy, choroby Alzheimera, cukrzycy i innych. Kofeina występuje również w herbacie (28 mg/kg), kakao (4 mg/kg) i napojach energetyzujących (28 mg/kg). To zawartość właśnie tej substancji w kawie jest odpowiedzialna za taką popularność tego napoju. Kofeina wchłania się w całości w naszym przewodzie pokarmowym, następnie ulega szybkiej biotransformacji i jest wydalana z organizmu wraz z moczem. Podwyższone stężenie kofeiny utrzymuje się w organizmie ok. 4 godziny. Organizm kobiet (wyjątek kobiety w ciąży i na kuracji hormonalnej) szybciej usuwa kofeinę z organizmu niż mężczyźni. Kofeina aktywuje receptory dopaminy oraz stymuluje wydzielanie neuroprzekaźników, które pobudzają ośrodkowy układ nerwowy i korę mózgową człowieka. Efektem tego jest poprawa samopoczucia, zmniejszenie zmęczenia fizycznego i psychicznego oraz poprawa sprawności myślenia i zapamiętywania. Co więcej pobudza również układ krwionośny organizmu wpływając na chwilowe przyspieszenie czynności serca oraz pojemności wyrzutowej serca, co objawia się podwyższeniem ciśnienia tętniczego po wypiciu filiżanki kawy. Dzięki działaniu rozszerzającemu naczynia krwionośne powoduje szybszy przepływ krwi oraz zwiększone dotlenienie narządów. Lekkie działanie moczopędne po spożyciu kawy spowodowane jest sprawniejszym przepływem krwi przez nerki. Kofeina wpływa również na procesy metaboliczne w organizmie. Pobudza rozkład tłuszczu w tkance tłuszczowej, stymuluje wydzielania kwasów żołądkowych, przyspiesza przemianę materii regulując procesy trawienia oraz wspomagając odchudzanie [2].

Kofeina wykorzystywana jest również w celu zmniejszenia dolegliwości u osób cierpiących na astmę, ponieważ wykazuje ona działanie rozszerzające na drogi oddechowe. Wypicie już jednej filiżanki kawy dziennie zmniejsza częstotliwość ataków duszności o 5 %, a picie dwóch lub więcej o 20 % [3].

Oprócz kofeiny kawa zawiera również cenne związki polifenolowe. Należą do nich kwasy chlorogenowy, kawowy i felurowy. Hamują one powstawanie blaszki miażdżycowej, usuwają nadmiar metali ciężkich z organizmu oraz, co niekorzystne, również ograniczają wchłanianie żelaza. Dodatkowo wykazują działanie przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i przeciwnowotworowe [4]. Kawa jest również dobrym źródłem witamin i składników mineralnych tj. witamina PP, niacyna magnez, czy potas oraz niekorzystnych diterpenów, które zwiększają poziom cholesterolu we krwi.

Umiarkowane spożycie kofeiny (do 400 mg/dzień)  przez osoby zdrowe nie powoduje zwiększenia ryzyka chorób układu krążenia oraz nie zmniejsza zmineralizowania kości o ile osoba spożywa odpowiednią ilość wapnia. Nadmierne spożycie kofeiny (>400 mg/dzień) może doprowadzić do uzależniania oraz objawów takich jak nadpobudliwość, bezsenność, arytmia, bóle głowy i żołądka [1].

Kawa a nadciśnienie

Bez wątpienia każdy wie, że nadciśnienie tętnicze skraca życie. Może doprowadzić do chorób serca lub udaru mózgu. Aktualnie 32% Polaków choruje na nadciśnienie tętnicze, a przewiduje się, że liczba ta w najbliższym czasie może zwiększyć się do 50%. Powszechnie obwinia się kawę za jeden z czynników sprzyjających rozwojowi nadciśnienia tętniczego, ale czy słusznie? W 2011 roku dokonano przeglądu badań zajmujących się tym zagadnieniem. Wnioski były odwrotnie do poglądów panujących na temat tego trunku. Dowiedziono, że ryzyko rozwoju zaburzenia nie było większe u osób spożywających często kawę w porównaniu do tych, którzy piją jej małą ilość. W oficjalnym dzienniku Europejskiego i Międzynarodowego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego po analizie badań dotyczących kawy stwierdzono, że aktualnie nie ma wystarczających dowodów wskazujących na zależność między spożyciem naparu kawowego a rozwojem choroby. Co więcej pojawiają się doniesienia, że kawosze mają mniejsze ryzyko udaru mózgu w stosunku do osób nie pijących kawy [5].

Czy kawa jest zdrowa?

Aby odpowiedzieć na to pytania należy przytoczyć kilka badań wskazujących na korzystne działanie kawy w redukcji ryzyka chorób. Udowodniono, że picie kawy zmniejsza ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2.  Związane jest to prawdopodobnie z przyspieszonym metabolizmem glukozy po wypiciu tego napoju lub zwiększoną tolerancją na insulinę. Efekt ten zauważalny jest zarówno dla kawy kofeinowej i bezkofeinowej, lecz ta musi być spożyta w ilości przekraczającej 4 filiżanki dziennie. Dodatkowo wypijanie 6 filiżanek kawy dziennie zmniejsza ryzyko rozwoju wszystkich typów raka prostaty o 20%. Ostatnio pojawiły się również doniesienia, że picie kawy zmniejsza ryzyko Alzheimera oraz choroby Parkinsona oraz hamuje rozwój kamicy żółciowej i marskość wątroby [2].

Nawiązując do publikowanych najnowszych badań eksperci z Instytutu Żywności i Żywienia umieścili kawę w nowej Piramidzie Żywienia. Podkreślają oni, że można wypijać około 3 filiżanek kaw dziennie, aby cieszyć się jej pozytywnym wpływem na organizm [6].

Nie pozostaje nam nic innego jak cieszyć się aromatem kawy o poranku bez zbędnych wyrzutów sumienia. Nie tylko redukuje ona ryzyko chorób, wspomaga trawienie oraz kurację odchudzającą, ale również jest ważnym elementem spotkań towarzyskich i relacji międzyludzkich.