Homocysteina – co to jest, normy, badanie, hiperhomocysteinemia. Jak obniżyć homocysteinę?

Aktualizacja: 25 maja, 2022

W zależności od tego, czy poprawnie przebiega w organizmie cykl przemian folianów zależą dalsze reakcje. W tym przekształcanie istotnego aminokwasu, jakim jest homocysteina. Zaburzenia w powyższych reakcjach prowadzą do szeregu niekorzystnych konsekwencji zdrowotnych w organizmie. Rozwój miażdżycy, choroby wieńcowej, zawału serca, nadciśnienia tętniczego, choroby psychicznej, neurologicznej.

Co to jest homocysteina?

Aminokwas siarkowy, homocysteina powstaje w organizmie w przebiegu przemian fizjologicznych aminokwasu metioniny (który dostarczamy z pokarmem), jako produkt uboczny reakcji metylacji [1,2].

Homocysteina powstaje w komórce z tzw. „aktywnej metioniny”, jest transportowana na zewnątrz komórki, przez co można ją oznaczyć w osoczu krwi [2].

Uwolniona w komórce może przekształcić się do metioniny lub cysteiny (remetylacja do metioniny, transsulfuracja dla cysteiny). Powstaje we wszystkich komórkach w organizmie człowieka, detoksykowana jest w wątrobie i nerkach [2].

Dla usuwania homocysteiny kluczową rolę ma kwas foliowy (remetylacja do metioniny). By homocysteina mogła ulec przemianie do metioniny niezbędny jest kwas foliowy oraz witamina B12. Foliany są dawcą grup metylowych (witamina B12 stanowi pośrednik w tych reakcjach). Taka droga przemian homocysteiny jest jedynym wyjściem w komórkach śródbłonka tętnic by naczynia krwionośne mogły funkcjonować prawidłowo. Zatem, przy niedoborach folianów (lub ich nieprawidłowych przemianach w organizmie) homocysteina będzie się kumulować we krwi, tym samym wskazując na choroby sercowo-naczyniowe. Przy przemianach do cysteiny jest niezbędna witamina B6 [1,2].

Warto również dodać, że duże znaczenie w przemianach homocysteiny mogą mieć mutacje i polimorfizmy genów. Gen MTHFR odpowiada za powstawanie enzymu MTHFR (reduktazy metylenotetrahydrofolianu). Z kolei enzym ten odpowiada za przemianę kwasu foliowego i witaminy B12 w bardziej dostępne formy dla organizmu. Przy występujących mutacjach, kwas foliowy nie ulega odpowiednim przemianom, w konsekwencji występuje nadmiar homocysteiny, przez co powstają stany zapalne i zwiększone ryzyko chorób serca, neurodegeneracyjnych [1].

Większość badań klinicznych potwierdza znaczący związek między podwyższonym poziomem homocysteiny, a chorobami układu sercowo-naczyniowego [4].

W jednej z pierwszych metaanaliz (obejmowała 27 badań klinicznych) potwierdzono, że istnieje dodatnia korelacja pomiędzy wzrostem stężenia homocysteiny we krwi, a występującym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych. Wraz ze wzrostem stężenia homocysteiny o 5 μmol/l, ryzyko zwiększało się o 60–80%. Jak wskazują dane, podobne ryzyko wywołuje wzrost cholesterolu o 0,5 mmol/l [3].

Mechanizm szkodliwego działania homocysteiny nie jest do końca poznany. W literaturze naukowej wskazuje się na związek z cytotoksycznym działaniem na komórki śródbłonka (m.in. zmniejszenie wzrostu i odbudowy uszkodzonych już ścian naczyń). Niekorzystnym wpływem na śródbłonek jest również to, że ogranicza jego zdolność do produkcji tlenku azotu, który to może neutralizować homocysteinę i ma wpływ na rozwój nadciśnienia tętniczego. Dodatkowo zwiększa stres oksydacyjny i zdolność do peroksydacji lipidów (zwiększenie aterogenności cholesterolu LDL), nasila proces zapalny, działa prozakrzepowo, wpływa na komórki mięśni gładkich, kolagen [4].  

Homocysteina – normy

Za prawidłowe stężenie homocysteiny w osoczu krwi uznano zakres 5–14/15 µmoli/l (w zależności od źródła). Należy zaznaczyć, że przy stężeniach 11–13 µmoli/l wykazywała szkodliwe działanie na śródbłonek naczyń krwionośnych. Warto zaznaczyć, że zakresy referencyjne są zależne od wielu czynników (wiek, płeć, typ badanej populacji, wybrana metoda oznaczania), dlatego też wartości liczbowe mogą się różnić między laboratoriami [2,4].

Utrzymująca się przez lata homocysteina na poziomie 12–30 µmol/l, przy współistniejących innych czynnikach chorób układu sercowo-naczyniowego, ma niekorzystny wpływ na komórki śródbłonka naczyń krwionośnych [4].

Stężenie homocysteiny wzrasta wraz z wiekiem, wyższe jest u mężczyzn, natomiast w grupie kobiet wzrasta w okresie menopauzy [8].

Hiperhomocysteinemia

Hiperhomocysteinemię rozpoznaje się, gdy stężenie zawiera się w przedziale 15–30 µmoli/l. Dokładny podział w zależności od stopnia intensywności schorzenia przedstawiono w Tabeli 1.

Podwyższony poziom homocysteiny w osoczu krwi nazywany hiperhomocysteinemią jest uznany jako niezależny czynnik ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, tj.:

• zakrzepicy żylnej,
• niedokrwienia mięśnia sercowego,
• udaru mózgu,
• chorób neurodegeneracyjnych tj. Choroby Alzheimera, Choroby Parkinsona
• wad rozwojowych płodu (wywołanymi uszkodzeniem cewy nerwowej) oraz zagrożenia poronieniem, nowotworów tj. rak jelita grubego [2,4].

Autorzy prac naukowych wskazują na związek pomiędzy hiperhomocysteinemią, a niewydolnością serca również o etiologii różnej od niedokrwienia. Stężenie homocysteiny przekraczające ustaloną normę jest zarówno markerem zaawansowania niewydolności serca, jak również odgrywa kluczową role w etiopatogenezie tego schorzenia [5].

Z dostępnej literatury wiadomo, że u 95% osób z niedoborem kwasu foliowego i witaminy B12 występowała hiperhomocysteinemia, a w przypadku niedoboru witaminy B6 zaburzenia metabolizmu homocysteiny były uwidocznione dopiero po obciążeniu organizmu metioniną [8].

Tabela 1. Hiperhomocysteinemia, podział [6].

Tabela 2. Opis czynników, które mogą powodować hiperhomocysteinemię [2,4].

Homocysteina – badanie

Badanie stężenia homocysteiny nie jest często wykonywane w praktyce klinicznej, dlatego też hiperhomocysteinemia jest rzadko rozpoznawana. Wskazaniem do zbadania stężenia homocysteiny we krwi jest rozszerzenie oceny czynników ryzyka chorób układu krążenia (u osób młodych, które są po zawale mięśnia sercowego, udarze mózgu, u których w wywiadzie rodzinnym występują choroby sercowo-naczyniowe). Dodatkowo laboratoryjny pomiar stężenia homocysteiny wykonuje się u osób, u których występuje podejrzenie wrodzonych przemian homocysteiny(homocysteinurii, znacznie podwyższony poziom homocysteiny we krwi i moczu u niemowląt i dzieci), przy diagnostyce niedoboru witaminy B12 i kwasu foliowego. Również u osób niedożywionych, starszych, u alkoholików, narkomanów [2,4].

Badanie stężenia homocysteiny wykonuje się na czczo (około 8 h), polega na pobraniu krwi z żyły łokciowej pacjenta. Badanie poziomu homocysteiny można również wykonać z moczu. Ważne jest, by przed badaniem skonsultować się z lekarzem, szczególnie gdy przyjmuje się niektóre leki (również ziołowe), ponieważ wybrane substancje aktywne mogą wpływać na wynik badania [2,4].

Homocysteina a cholesterol

Wysokie stężenie homocysteiny inicjuje proces utleniania cholesterolu o małej gęstości (LDL). Ultenianie tłuszczów przez homocysteinę prowadzi do powstawania wolnych rodników, które zawierają siarkę, co ma bezpośredni wpływ na utlenianie lipidów zawartych w LDL (potęguje aterogenne właściwości), następnie zwiększa agregację płytek krwi, co za tym, wzrasta stres oksydacyjny w organizmie [2,4].

Jak obniżyć homocysteinę?

Nadmierne stężenie homocysteiny może być spowodowane uwarunkowaniami genetycznymi (przyczyna pierwotna) lub spowodowane chorobami (przyczyny wtórne).

Częściej wysoka homocysteina jest spowodowana niedoborem kwasu foliowego, witamin B12 i B6. Dodatkowo wysokie stężenie homocysteiny może występować przy chorobach przewlekłych takich jak: przewlekła niewydolność nerek, choroby nowotworowe (białaczka limfoblastyczna, rak jajnika), łuszczyca czy choroba Addisona i Biermera, dlatego przy obniżaniu stężenia homocysteiny należy przede wszystkim wziąć pod uwagę przyczynę jej wzrostu [2].

Niedobór witamin B12, B6 i kwasu foliowego jest podstawową przyczyną nieprawidłowego stężenia homocysteiny we krwi. Może być związany ze zbyt niskim spożyciem źródeł pokarmowych tych witamin. Zbyt mała podaż wraz z dietą owoców i warzyw, które są źródłem kwasu foliowego będzie powodować zaburzenia procesu remetylacji homocysteiny i gromadzenia się jej w naczyniach krwionośnych. U osób na dietach wegańskich/wegetariańskich mogą istnieć niedobory witaminy B12, której źródłem są produkty pochodzenia zwierzęcego.

Jeśli wysokie stężenie poziomu homocysteiny wynika z mutacji genu CBS, chorzy dobrze reagują na leczenie pirydoksyną [4].

Przy występującym wysokim stężeniu homocysteiny spowodowanym polimorfizmem genu kodującego MTHFR, autorzy są zdania, że suplementacja kwasem foliowym wpływa korzystnie na jej obniżenie [4].

Jak podają specjaliści, profilaktycznie należy spożywać wraz z dietą 400 µg folianów, 3 µg witaminy B12, 2 mg witaminy B6 [4].

W żywności głównym źródłem folianów są ciemnozielone liściaste i kapustne warzywa (sałata, kapusta, brokuły, jarmuż), nasiona roślin strączkowych. Foliany znajdują się również w owocach, jednak w mniejszej ilości, dodatkowo są w produktach pochodzenia zwierzęcego (wątroba, jaja), w mniejszej ilości w mięsie i serach dojrzewających. Należy jednak dodać, że foliany znajdujące się w żywności są mniej trwałe niż preparaty syntetyczne (rozkład pod wpływem wysokiej temperatury, działanie tlenu, promieni słonecznych), dodatkowo wchłanianie folianów w przewodzie pokarmowym jest ograniczone (absorpcja nie przekracza 50%) [8].

Witamina B12 znajduje się głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego (mięso, podroby, ryby, produkty mleczne, jaja). Witamina B6 znajduje się w rybach: łosoś, makrela, mięsie drobiowym, wieprzowym, podrobach, roślinach strączkowych, orzechach, nasionach. Dodatkowo w czosnku, curry, imbirze i chili, produktach zbożowych pełnoziarnistych, kiełkach pszenicy, ryżu brązowym, komosie ryżowej, w niektórych owocach (banany, suszone morele) i warzywach (papryka czerwona, kapusta kwaszona, sok pomidorowy i ziemniaki). Starty witaminy B6 podczas przetwarzania (smażenie, gotowanie, peklowanie) wynoszą 30–50% [8].

Ważna jest również zmiana stylu życia, rezygnacja z używek (papierosy, alkohol, nadmierna ilość kawy), ograniczenie przetworzonej żywności [4].

Homocysteina stanowi niezależny czynnik ryzyka chorób serca, jej podwyższone stężenie może się również wiązać z uszkodzeniem cewy nerwowej i uszkodzeniami płodu, czy z konkretnymi niedoborami witamin. Należy pamiętać, że jej podwyższone stężenie może być związane również z mutacjami i polimorfizmami genów lub być związane z występowaniem konkretnej choroby.

Jej wysoki poziom we krwi z pewnością budzi niepokój i powinien prowadzić do wprowadzenia konkretnych zmian w zależności do tego co jest przyczyną. Z pewnością warto odstawić używki, prowadzić aktywny tryb życia i dbać o to, by dieta była odpowiednio zbilansowana i różnorodna, bo im większa różnorodność, tym większe szanse, że dostarczymy wszystkich niezbędnych składników.