Glukozamina – właściwości, zastosowanie i przeciwwskazania

Aktualizacja: 17 maja, 2022

Bóle stawów to problem, z którym zmaga się coraz więcej osób. Nic dziwnego, że rynek suplementów wspomagających regenerację ich struktury i obiecujący znaczące zmniejszenie bolesności oraz zahamowanie niszczenia chrząstki cieszy się coraz większym zainteresowaniem. Jednym z najbardziej popularnych środków w tej kategorii jest glukozamina, jednak opinie co do jej skuteczności wciąż są przedmiotem dyskusji. Czy faktycznie wywiera pozytywny wpływ na stawy? Jak działa i czy jej właściwości ograniczają się jedynie do regeneracji chrząstki stawowej? Jakie są wskazania do stosowania glukozaminy i kiedy należy zachować ostrożność?

Glukozamina

Glukozamina jest związkiem organicznym z grupy aminocukrów, będącym pochodną glukozy, w której grupa hydroksylowa zastąpiona została grupą aminową. Występuje naturalnie w organizmie i owocach morza (krewetki, kraby, raki), szkielet których wykorzystuje się do pozyskania glukozaminy.

Glukozamina – właściwości

Glukozamina występująca w organizmie bierze udział w syntezie proteoglikanów (substancji budulcowych chrząstki stawowej, które wchłaniając wodę zapewniają giętkość i elastyczność tkanek stawowych). Siarczan i chlorowodorek glukozaminy to sole o największym zastosowaniu terapeutycznym. Najczęściej stosowaną formą w leczeniu uszkodzeń chrząstek jest jednak forma siarczanu, najlepiej przebadana i uznawana za najskuteczniejszą.

Glukozamina jest polecana jako środek zwalczający ból i sztywność stawów, stymulujący pracę komórek uczestniczących w tworzeniu tkanki łącznej i zapobiegający odwapnianiu kości. Pomaga wzmacniać i chronić stawy z uszkodzeniami oraz zwyrodnieniami, a także wspiera regenerację chorobowo zmienionych. Ponadto, poprawia ruchomość i elastyczność elementów stawowych. Polepsza stan chrząstki stawowej i innych biernych elementów aparatu ruchu zbudowanych z tkanki łącznej – powięzi, ścięgien, więzadeł. Trzeba przyznać, że wymienione właściwości brzmią bardzo obiecująco, jednak badacze wciąż spierają się w kwestii faktycznej skuteczności glukozaminy i nie wszyscy zgadzają się co do jej efektywności. Mimo, iż niektóre badania nad tym środkiem wykazują jego skuteczność porównywalną z placebo (a więc praktycznie nieistotną), wiele innych jednoznacznie wskazuje na jej faktyczną efektywność.

Do pierwszych, dobrze zaprojektowanych badań klinicznych, obejmujących reprezentatywne grupy chorych (100-osobowe) i miarodajny czas obserwacji (3 lata) można zaliczyć badania przeprowadzone przez Registera (2001 r.) i Pavelka w (2002 r.) Wykazały one, że glukozamina nie tylko znosi objawy osteoartrozy (obolałość i sztywność stawów), ale również poprawia stan samej chrząstki, czyli że sięga do przyczyny choroby.[1] Następnym może być wieloośrodkowe badanie kliniczne przeprowadzone w roku 2007, mające na celu porównanie efektów podawania w osteoartrozie siarczanu glukozaminy i paracetamolu. Wyniki z badania wskazały na 22% poprawę w odpowiedzi na leczenie placebo, ponad 33% na paracetamol i aż 40% na siarczan glukozaminy. Stopień zaawansowania choroby zwyrodnieniowej stawów, mierzony tzw. indeksem Lequesnea i będący na tym samym poziomie u wszystkich badanych na początku eksperymentu, spadł w grupie placebo o 1.9, w grupie paracetamolu – o 2.7, zaś w grupie glukozaminy aż o 3.1 punktu. Glukozamina okazała się więc skuteczniejsza w redukcji bólu stawów od tak popularnego leku przeciwbólowego, jakim jest paracetamol [1].

Rok później, podczas wieloośrodkowej, dwuletniej, kontrolowanej placebo obserwacji klinicznej chorych z osteoartrozą, leczonych glukozaminą, chondroityną, kombinacją obu tych molekuł lub celekoksibem (lek), oceniano najbardziej obiektywny objaw osteoartrozy – stopień zwężenia szpary stawowej (przy pomocy badania radiologicznego). Ponownie, w porównaniu do placebo, najsilniej niszczenie stawu powstrzymywała glukozamina, znacznie wyprzedzając lek przeciwzapalny oraz chondroitynę i jej kombinację z glukozaminą. [1] Inne badanie [2], dotyczące wpływu dawki 1,5 g siarczanu glukozaminy na dobę wykazało znamienne zmniejszenie objawów choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego i zahamowanie zmniejszenia szerokości szpary stawowej – patologii świadczącej o jego zwyrodnieniu. Badanie to ukazało się nawet w  The Lancet – cenionym czasopiśmie świata medycyny, znanym z publikacji ważnych i dobrze zaprojektowanych prac badawczych.

Naukowcy nie ustają również w próbach szukania innych właściwości glukozaminy niż jej wpływ na stawy. Doświadczenie polegające na domięśniowej podaży glukozy i insuliny dowiodło, że największy wpływ na stymulację syntezy glukozaminy ma podanie mieszaniny glukozy i insuliny z przewagą tej drugiej, nieco mniejszy – samej insuliny, a jedynie niewielki – samej glukozy. Obydwa badania wskazały jednoznacznie, iż insulina aktywuje proces przemiany glukozy w glukozaminę. Insulina, jako hormon anaboliczny pobudza więc nie tylko produkcję białek, ale też glukozaminy w mięśniach, co pozwala wnioskować, iż glukozamina odgrywa znaczącą rolę także w tkance mięśniowej [1]. Argument potwierdzający tę tezę to fakt, iż glukozamina jest nieodzownym składnikiem jąder komórkowych, które zajmują się m.in. produkcją białek mięśniowych i przyrostem mięśni w odpowiedzi na bodziec [1]. Glukozamina może być więc suplementem pomocnym również w procesie budowania muskulatury. Poza pozytywnym wpływem na tkankę łączną i mięśniową, glukozamina wykazuje również działanie przeciwzapalne. Obniża bowiem poziom i aktywność cytokiny IL-1 beta i TNF-alfa , inicjujących stan zapalny i produkcję wolnych rodników. Co więcej, szczury karmione glukozaminą rozwijały nie tylko większą masę mięśniową, gromadziły w mięśniach więcej mitochondriów i sprawdzały się znacznie lepiej w testach wysiłkowych, ale również wykazywały wysoki stosunek masy mięśniowej do ogólnej wagi ciała, co świadczy o wpływie glukozaminy na spalanie tkanki tłuszczowej. Potwierdza to inne badanie, w którym  w obecności glukozaminy dorosłe adipocyty były mniej zasobne w tłuszcz i wydzielały znacznie więcej glicerolu, co świadczy o wzmożonym rozpadzie zmagazynowanej w tkance tłuszczowej energii.

Suplement ten posiada jeszcze jedną ciekawą właściwość – zdolność aktywacji enzymów SIRT, wpływających na… długowieczność. Badanie przeprowadzone przez American Journal of Clinical Nutrition odnośnie wpływu 10-letniej suplementacji kilkunastu witamin i minerałów wskazuje, że glukozamina (podobnie jak tran i chondroityna) istotnie obniża ryzyko śmiertelności u ludzi. Oczywiście, wniosek ten powinien być traktowany w formie ciekawostki, jednak z pewnością może być dodatkowym argumentem przemawiającym za zasadnością suplementacji glukozaminy.

Glukozamina – zastosowanie

Glukozaminę poleca się stosować w okresach wzmożonego wysiłku fizycznego, większego obciążenia stawów, przy nadwadze oraz w podeszłym wieku (z wiekiem produkcja glukozaminy w organizmie spada, a kondycja stawów pogarsza się). Może być stosowana w profilaktyce kontuzji, zmian zwyrodnieniowych, osteoporozy. Istotną rolę odgrywa również w stanach pourazowych oraz w diecie o niewielkiej zawartości wapnia i magnezu. Pomocniczo stosuje się ją w chorobach stawów tj. RZS, również ze względu na jej przeciwzapalne właściwości. Wspomniane wcześniej badania wskazują również na zasadność stosowania glukozaminy w kontekście regeneracji i wzrostu tkanki mięśniowej i utraty tkanki tłuszczowej. Zwykle suplement stosuje się w dawce 4000–6000 mg, jednorazowo lub w 2–3 porcjach lub inaczej według wskazań lekarza.

Glukozamina – przeciwwskazania

Glukozamina jako naturalnie powstający w organizmie związek jest na ogół bezpieczna również w formie suplementu, choć istnieją przeciwwskazania do jej stosowania. Jednym z nich jest stwierdzona cukrzyca, gdyż glukozamina jako pochodna glukozy może wywoływać wahania cukru we krwi i wpływać na poziom insuliny. Ostrożność powinny zachować również osoby z innymi zaburzeniami gospodarki cukrowej (np. insulinooporność). Osoby uczulone na owoce morza muszą zwrócić uwagę na źródło, z którego pochodzi glukozamina – ponieważ najczęściej jest ona pozyskiwana ze szkieletu skorupiaków, może wywołać odpowiedź alergiczną u szczególnie wrażliwych osób. Mimo że na ogół jest dobrze tolerowana, glukozamina może powodować przemijające problemy ze strony układu pokarmowego: bóle w nadbrzuszu, wzdęcia, zaparcia lub biegunki, dlatego jej stosowanie należy rozważyć w przypadku wielu chorób układu pokarmowego, aby niepotrzebnie nie nasilać objawów już występujących.  

Brak badań potwierdzających bezpieczeństwo stosowania glukozaminy u kobiet w pierwszym trymestrze ciąży zwraca uwagę na konieczność zachowania ostrożności w jej przyjmowaniu w tym okresie. W następnych trymestrach i podczas karmienia piersią podawanie tego typu preparatów należy konsultować z lekarzem. 

Mimo iż zasadność stosowania glukozaminy wciąż przez część badaczy poddawana jest w wątpliwość, wiele dobrze zaprojektowanych badań klinicznych jednoznacznie dowodzi jej korzystnego wpływu na stan chrząstki stawowej, a nawet wykazuje jej wcześniej nie znane właściwości (jak potencjał przeciwzapalny czy rola w budowaniu masy mięśniowej). Ponadto, glukozamina jest stosunkowo bezpiecznym suplementem, a przeciwwskazania do jej stosowania to właściwie jedynie zaburzenia gospodarki cukrowej (np. cukrzyca). W najgorszym przypadku skuteczność glukozaminy ograniczy się do efektu placebo, często jednak okazuje się, że jest ona bardzo skutecznym suplementem w prewencji i regeneracji  różnego rodzaju zwyrodnień stawowych.