Aminokwasy – czym są? Aminokwasy endogenne i egzogenne

Aktualizacja: 2 stycznia, 2025

Aminokwasy są pojedynczymi cegiełkami, które tworzą białka stanowiące podstawowy budulec tkanek wszystkich organizmów żywych. Rodzaj aminokwasów, które wchodzą w skład danego białka, jest ściśle skorelowany z funkcjami biologicznymi, jakie pełni ono w ciele.

Co to są aminokwasy?

Białko, które spożywamy m.in. z mięsa, jaj, nabiału, nasion roślin strączkowych czy orzechów, to stosunkowo duża struktura. Gdyśmy przyjrzeli się jej bliżej pod mikroskopem, okazałoby się, że tworzona jest przez małe jednostki, czyli aminokwasy połączone między sobą wiązaniami peptydowymi. Aminokwasy znajdują się nie tylko w produktach spożywczych, które zawierają w sobie białko, ale także pełnią ważne funkcje w organizmie człowieka, wchodząc w skład DNA, hormonów, enzymów trawiennych, organów, mięśni, włosów oraz skóry. Uczestniczą w regulowaniu gospodarki hormonalnej, wspomagają regenerację po oparzeniach oraz intensywnym wysiłku fizycznym.

Pojedyncze aminokwasy zbudowane są z węgla, azotu, tlenu i wodoru, a niektóre z nich zawierają również siarkę. Spośród wszystkich aminokwasów można wyróżnić 20 aminokwasów, których rola polega na budowaniu cząsteczek białka (18 z nich występuje w organizmie człowieka), oraz aminokwasy niebiałkowe (np. homocysteinę, cytrulinę) będące m.in. przenośnikami. Dalej aminokwasy można podzielić pod względem ich charakteru chemicznego, który determinuje miejsce ich rozkładu w organizmie człowieka. Są to aminokwasy kwaśne, zasadowe oraz neutralne. Jeszcze inny, ale najbardziej znany jest podział na aminokwasy egzogenne i endogenne.

Poza funkcją budulcową aminokwasy pełnią również inne role w ustroju człowieka. Mogą być neurotransmiterami, czyli cząsteczkami sygnałowymi wykorzystywanymi przez układ nerwowy lub prekursorami tych związków (np. tyrozyna służy do wytwarzania serotoniny). Aminokwasy mogą pobudzać wydzielanie hormonów, transportować związki azotowe (np. alaninę) lub ich wydalanie (kwas glutaminowy). Ponadto wykazano działanie antyoksydacyjne m.in. glicyny, cysteiny oraz kwasu glutaminowego.

Aminokwasy endogenne

Aminokwasy endogenne są produkowane przez organizm człowieka w odpowiedniej ilości, aby zaspokoić zapotrzebowanie ustroju. Organizm jest je w stanie wytworzyć samodzielnie, przekształcając inny aminokwas dostarczony w nadmiarze z pożywieniem lub czerpiąc z produktów przemiany innych związków organicznych. Do aminokwasów endogennych zaliczamy alaninę, kwas asparaginowy, kwas glutaminowy, glicynę oraz prolinę. Niektórzy autorzy zaliczają do tej grupy również histydynę, argininę, serynę, cysteinę oraz tyrozynę, które przez innych badaczy określane są jako aminokwasy względnie egzogenne. Aminokwasy względnie egzogenne to takie, które organizm jest w stanie samodzielnie wytworzyć, ale mogą okazać się to ilości niewystraczające dla potrzeb ustroju, szczególnie w charakterystycznych okresach życia człowieka.

Aminokwasy egzogenne

Aminokwasów egzogennych organizm nie jest w stanie wytworzyć samodzielnie, toteż istnieje konieczność dostarczenia ich każdego dnia wraz ze spożywanym pokarmem. Do aminokwasów egzogennych zaliczamy: izoleucynę, leucynę, lizynę, metioninę, fenyloalaninę, treoninę, tryptofan i walinę. Wspomniane wcześniej aminokwasy względnie egzogenne są wytwarzane w organizmie człowieka, ale nie zawsze w niewystarczającej ilości, dlatego w pewnych przypadkach również należy dostarczać je w odpowiedniej ilości wraz z pożywieniem, aby nie doprowadzić do ich niedoboru. Dotyczy to przede wszystkim okresów intensywnego wzrostu i rozwoju oraz stanów chorobowych.

Pełnowartościowym źródłem aminokwasów są produkty pochodzenia zwierzęcego: mięso, ryby, jaja, mleko i przetwory mleczne. Zawierają one w swoim składzie zarówno aminokwasy endogenne, jak i egzogenne, dlatego osoby stosujące dietę bogatą w te produkty nie mają problemów z dostarczeniem odpowiedniej ilości aminokwasów. Produkty pochodzenia roślinnego niestety są niepełnowartościowym źródłem białka, więc osobom na diecie wegańskiej w celu uzupełnienia aminokwasów w spożywanych produktach zaleca się, aby łączyły w posiłkach warzywa, produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych oraz orzechy.