Wpływ lokalizacji kontroli na różne obszary funkcjonowania człowieka

Aktualizacja: 8 czerwca, 2020

Lokalizacja kontroli jest bardzo ważnym wymiarem osobowości, a jej wpływ zaznacza się niemal w każdej dziedzinie życia. Dlatego sposób funkcjonowania osób o wewnętrznym i zewnętrznym LOC (ang. locus of control – umiejscowienie poczucia kontroli) jest diametralnie różny, na niekorzyść tych drugich.

Ludzie „wewnątrzsterowni”

Takie osoby mają poczucie odpowiedzialności za swoje życie, wybory i osiągnięcia. Jeśli znajdą się w niekorzystnej dla nich sytuacji życiowej, podejmują próby jej zmiany. Są ponadto wytrwałe w działaniu i rzeczywiście często osiągają to, do czego zmierzali. Nic w tym dziwnego – wiara w siebie i przekonanie o możliwości zrealizowania obranego celu dają ogromną motywację do działania, a doświadczane sukcesy dodatkowo wzmacniają poczucie własnego sprawstwa. Co więcej, ludzie o wewnętrznym LOC, podobnie jak małe dzieci, mają tendencję do przypisywania sobie odpowiedzialności za sukcesy oraz unikania odpowiedzialności za porażki. Taka wygodna postawa skutecznie chroni ich i tak zwykle wysoką samoocenę.

Ponadto osoby wewnątrzsterowne cechuje wysoki poziom inteligencji, skłonność do dominacji, duże ambicje, niski poziom konformizmu, lepsze przystosowane emocjonalnie i społecznie oraz wysoki poziom zadowolenia z własnego życia. Co ciekawe, pomimo że takie osoby chętnie biorą udział w działaniach społecznych oraz nie mają poczucia zagrożenia ze strony innych ludzi, to jednak na ogół są mniej lubiane. Wewnętrzna lokalizacja kontroli pozwala także w adaptacyjny sposób radzić sobie w sytuacjach stresowych – osoby węwnatrzsterowne częściej obierają strategie zadaniowe, aktywne – polegają na własnych umiejętnościach, ale też potrafią efektywniej wykorzystywać dostępne im zasoby np. wsparcie społeczne.

Ludzie „zewnątrzsterowni”

W przypadku osób z zewnętrznym LOC sprawa ma się zupełnie odwrotnie. Tacy ludzie nie czują się odpowiedzialni za skutki swego działania, gdyż są przekonani, że decydują o nich losowe, zewnętrzne czynniki. Brak wiary w możliwość wpływu na swoją sytuację sprawia, że osoby te zwykle rezygnują z podejmowania działań zmierzających do osiągnięcia sukcesu. Poddając się już na starcie, drastycznie obniżają swoje szanse na realizację pożądanych celów. W efekcie rzeczywiście doświadczają wielu porażek lub tkwią w niekorzystnej dla nich sytuacji życiowej, co tylko potwierdza ich założenie, że „nic nie da się zrobić”. Takie osoby często przyjmują fatalistyczną postawę „co ma być to będzie”, narzekają na brak szczęścia w miłości, tkwią w przekonaniu, że dobrą pracę można znaleźć tylko „po znajomości”. Ponadto łatwiej poddają się presji społecznej, są bardziej ulegli i ugodowi, cechuje ich także niska samoocena, nieufność i wyższy poziom lęku, tendencja do depresji i niezadowolenia z życia, wykazują również więcej symptomów niedostosowania społeczno-emocjonalnego. W sytuacjach stresowych działają mniej efektywnie oraz odczuwają bardziej nasilone reakcje psychiczne i fizyczne na stres.

Powyższy opis może nasuwać przypuszczenie, że osoby z wewnętrznym LOC to jednostki idealnie przystosowane do życia, a te z zewnętrznym umiejscowieniem kontroli nie radzą sobie w żadnej sferze. Oczywiście nie jest to prawdą – zamieszczone charakterystyki stanowią zbiór wniosków z wielu badań nad funkcjonowaniem osób wewnątrz- i zewnątrzsterownych, co oznacza, że wymienione cechy osobowości idą w parze z lokalizacją kontroli, ale nie ujawniają się automatycznie u każdej osoby z wewnętrznym czy zewnętrznym LOC. Ponadto pamiętajmy, że lokalizacja kontroli ma swoje kontinuum i rzadko kto znajduje się na jego jednym lub drugim krańcu. Niemniej jednak, zdecydowanie korzystniej jest mieć bardziej wewnętrzne poczucie kontroli. Dlatego też warto przyjrzeć się sobie pod tym kątem i zastanowić, na ile przyjmujemy odpowiedzialność za własne sukcesy i porażki.  

Lokalizacja kontroli a zdrowie

Jak wyżej wspomniano, zewnętrzne LOC wiąże się z niską samooceną, tendencją do depresji, gorszym przystosowaniem społecznym. Warto dodać, że osoby zewnątrzsterowne wykazują także niski poziom samokontroli i małą zdolność samoregulacji – gorzej radzą sobie w kwestii stawiania oraz osiągania celów i pewnych standardów oraz zmiany własnego zachowania czy nawyków. Ma to bardzo duże znaczenie w obszarze zdrowia psychicznego i fizycznego. Ludzie z zewnętrznym LOC nie czują się odpowiedzialni za swoje zdrowie, stąd rzadziej podejmują i kontynuują  zachowania prozdrowotne, mają tendencję do popadania w nałogi oraz przejawiają specyficzne zaburzeniami fizyczne – nadciśnienie, ciężkie przypadki hemofilii. Osoby wewnątrzsterowne przeciwnie – częściej stosują zbilansowaną dietę, regularnie ćwiczą, nie korzystają z używek, uczęszczają na badania profilaktyczne. Nic dziwnego zatem, że cechuje je lepszy stan zdrowia zarówno obiektywny, jak i subiektywny, oceniany przez nich samych. Niska samokontrola odgrywa także istotną rolę w powstawaniu nadwagi i otyłości. Osoby z zewnętrznym LOC tłumaczą swoje dodatkowe kilogramy uwarunkowaniami genetycznymi, nadmiarem obowiązków, brakiem czasu, brakiem pieniędzy – długo by wymieniać. W rzeczywistości tym, czego im brakuje jest poczucie odpowiedzialności za swoją wagę i zdrowie.

Czy lokalizację kontroli można zmienić?

Cechy osobowości z samej swej natury nie są łatwe do zmiany, ale nie oznacza to, że nie warto podejmować pracy nad sobą. Jeśli stwierdziłaś/eś, że jesteś osobą zewnątrzsterowną i chcesz to zmienić – gratuluję! Pierwszy krok – uświadomienie sobie tej cechy – został już podjęty. Od Ciebie zależy co z tą wiedzą zrobisz. Być może od tej pory nie będzie Ci już tak łatwo unikać odpowiedzialności za swoje życie.

Każda zmiana wymaga głębszej refleksji stąd warto przeanalizować swój sposób myślenia i zwrócić uwagę na momenty, w których dopatrujesz się zewnętrznych źródeł sukcesów i porażek. Tak naprawdę jest bardzo niewiele sytuacji w życiu, w których nic od nas nie zależy. Zazwyczaj możemy podjąć bardzo różne działania, aby zmienić sytuację lub osiągnąć wymarzony cel. Jeśli trudno Ci uwierzyć w możliwość osiągnięcia sukcesu, warto zastanowić się nad źródłem takiej postawy – być może w dzieciństwie często spotykałaś/eś się z krytyką i rzadko kiedy pozwalano Ci na samodzielne działanie. Gwoli ścisłości – zrzucanie  winy na rodziców dalej jest przejawem zewnątrzsterowności. Jeśli rezygnujesz z działania nie widząc sensu w dążeniu do wymarzonego celu – przełam ten schemat, zaryzykuj.

Refleksja nad swoim sposobem myślenia i podejmowanie prób osiągnięcia pożądanych gratyfikacji jest najlepszym sposobem, aby wykształcić w sobie bardziej wewnętrzne poczucie kontroli. Warto także skorzystać z pomocy psychologa lub psychoterapeuty – czasami źródła zewnątrzsterowności tkwią bardzo głęboko i samodzielna praca nad ich zmianą może przekraczać nasze możliwości. Choć w naszym społeczeństwie nadal pokutuje przekonanie, że tylko słabi ludzie chodzą do psychologa, dobrze jest zauważyć, że skorzystanie z pomocy specjalisty oznacza branie odpowiedzialności za swoje życie i stanowi ważny krok w kierunku jego zmiany – a więc jest decyzją z poziomu wewnętrznego LOC.

Zewnętrzne poczucie kontroli wyznacza z jednej strony wygodną, ale i ryzykowną postawę wobec życia. Łatwo jest zrzucić odpowiedzialność za własne szczęście na czynniki zewnętrzne, pytanie tylko, czy warto przyjmować taką filozofię? Jak pokazują badania – niekoniecznie. Kluczem do osiągnięcia sukcesu i zadowolenia z własnego życia jest zrozumienie, że tylko od nas zależy, czy zrealizujemy pożądane cele. Warto więc ćwiczyć w sobie taką postawę oraz od najmłodszych lat wzmacniać ją w swoich dzieciach po to, by w przyszłości mogły wziąć los w swoje ręce i czerpać z życia garściami.