Porost islandzki (cetraria islandica) – właściwości, syrop, tabletki

Powszechnie zalecany przy schorzeniach górnych dróg oddechowych. Składnik mieszanek przeciwkaszlowych. Często w duecie z prawoślazem. Brak działań niepożądanych, a więc bezpieczeństwo stosowania. Zaliczany do plechowców porost islandzki z pewnością zasługuje na uwagę.

Mimo że należą do organizmów niewielkich, charakteryzują się dużym znaczeniem dla człowieka. Stanowiły pożywienie w czasach głodu, ważne źródło pokarmu dla zwierząt. Dzięki produkcji specyficznych substancji wykazują się wieloma korzystnymi właściwościami.

Porosty składają się z co najmniej dwóch składowych, z minimum jednego gatunku grzyba i jednego gatunku glonu. Rośliny te były stosowane od najdawniejszych czasów, mają różnorodne walory, użyteczne jako pokarm, leki, barwniki do tkanin, nici, papieru [1].

Mimo niewielkich rozmiarów, świetnie radzą sobie w świecie przyrody. Swoje miejsce w ekosystemach zyskują dzięki wytwarzaniu wielu substancji, które nie są obojętne również dla człowieka. „Kwasy porostowe” są charakterystycznymi metabolitami tylko dla porostów, a od dawna wykorzystywane przez człowieka [1].

Porost islandzki (cetraria islandica)

Płucnica islandzka, inaczej tarczownica islandzka, porost islandzki (Cetraria islandica (L.)) jak jedna z nazw wskazuje należy do plechowców, roślin niższych, które nie mają wyspecjalizowanych organów (typowych dla roślin wyższych) [1]. W Polsce występuje 6 gatunków z rodzaju Cetraria, jest to gatunek kosmopolityczny i występuje niemal na całym świecie, w jego obrębie można wyróżnić 4 podgatunki. Porost islandzki rośnie dosyć często, w suchych borach iglastych w górach czy na niżu. Porasta zarówno ziemię, pnie drzew, skały, czy też głazy [3]. Płucnica islandzka została umieszczona na „Czerwonej liście porostów zagrożonych w Polsce”, w kategorii zagrożonych wyginięciem (V).  Za zgodą odpowiedniego organu dozwolony jest zbiór ręczny [3].

Roślina jest brunatna, momentami szaro-biała lub czerwona/czerwonobrunatna. Bez zapachu, smak określono jako ściągający, gorzki. Po wysuszeniu surowiec jest kruchy, zamienia się w szaro-biały proszek, który w wodzie pęcznieje, tworząc koloid, po zagotowaniu oraz ostudzeniu jest trwałym żelem. Silnie rozgałęziona, spłaszczona, liściokształtna. Nierównomiernie ząbkowana, brzegi podwinięte do wewnątrz [2,4].

Surowcem leczniczym jest cała plecha porostu islandzkiego, można ją kupić w aptekach bądź sklepach zielarskich. Plechę można zbierać cały rok, suszy się w temp. do 60⁰C i następnie przechowuje w światłoszczelnych opakowaniach [2].

Stosowana jest leczniczo przy problemach z górnymi drogami oddechowymi, przy niektórych schorzeniach układu pokarmowego, w stanach zapalnych skóry i oczu. Maceraty i napary są wykorzystywane w celach kosmetycznych [2].

Warto również dodać, że porost islandzki nie traci swoich właściwości pod wpływem obróbki termicznej, w przemyśle spożywczym wykorzystywane są głównie jego właściwości antybiotyczne (przy konserwowaniu żywności). Co więcej w Islandii do dziś produkuje się nalewki z płucnicy islandzkiej (przedstawiane jako napój wikingów). W latach głodu, w Szwecji i Norwegii mielono plechę płucnicy islandzkiej (zwanej również „mchem chlebowym”) i wykorzystywano do pieczenia chleba, do wyrobu kasz i kleików. Chleb z płucnicą islandzką był mniej kruchy oraz bardziej odporny na wołki zbożowe. Z rozgotowanych plech robiono również łatwostrawne galaretki [1].

Porost islandzki – właściwości

Surowiec leczniczy zawiera gorzkie kwasy porostowe (do 4%), wielocukry (do 70%), śluzy oraz sole mineralne [4].

Porost islandzki jest szeroko wykorzystywany w lecznictwie. Lichenina jest substancją w składzie podobną do celulozy, rozpuszcza się w gorącej wodzie, izolichenina, rozpuszczalną w zimnej wodzie. Dodatkowo w składzie znajduje się celuloza, hemiceluloza, śluzy.

Właściwości osłaniające dla błon śluzowych górnych dróg oddechowych są związane ze znajdującymi się w surowcu polischarydami, głównie licheniny, izolicheniny i śluzu. Chronią drogi oddechowe przed podrażnieniami, upłynniają zalegającą wydzielinę, również wyzwalają odruch wykrztuśny. Co istotne, podobny efekt osłaniający wykazują na przewód pokarmowy [5].

Istotnym elementem są kwasy porostowe, tj. kwas fumarowy, fumaroprotocetrarowy, protocetrarowy i cetrarowy i inne.  Powyższe kwasy charakteryzują się działaniem przeciwbakteryjnym i przeciwdrobnoustrojowym. Wykazano silną aktywność ekstraktów z płucnicy islandzkiej oraz metabolitów wtórnych np. kwasu protolichesterynowego działających przeciwko wielu szczepom m.in. Escherichia coli, Staphylococcus

aureus, Bacillus cereus, Bacillus subtilis, Pseudomonas aeruginosa i Listeria monocytogenes. Co więcej składowe porostu islandzkiego wykazują właściwości przeciwgrzybicze oraz przeciwwirusowe [6].

Dodatkowo, ze względu na właściwości hamujące wzrost kolonii Helicobacter pylori (in vitro), może być stosowany w stanach zapalnych żołądka, dwunastnicy, wspomagająco w leczeniu wrzodów [5,7]. Warto zaznaczyć, że w małych dawkach zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, z kolei w dużych dawkach hamuje jego wydzielanie i powstrzymuje jego działanie na śluzówkę żołądka [5].

W surowcu znajdują się również karotenoidy, sole mineralne (jod, bor, miedź, krzem) i witaminy (B1, B12) [3].

Może być przygotowywany w postaci odwarów, naparów i maceracji. Sporządzanie 2 łyżek porostu, które zalewa się 3 szklankami ciepłej wody, (powoli gotuje bez przykrycia, przestudza i przecedza) pomaga jako środek przeciwpotny, przeciwwymiotny oraz na pobudzenie trawienia [3].

W celach kosmetycznych wykorzystuje się właściwości odtruwające, oczyszczające, nawilżające, również osłaniające, antyseptyczne, oczyszczające. Dodatkowo przeciwzapalne, przeciwłuszczycowe i przeciwtrądzikowe (hamuje/reguluje wydzielanie łoju). Również jako płukanki przy zniszczonych włosach [2].

Dla narządu wzroku, do leczenia podrażnień i przy przemęczeniu narządu. Również przy zapaleniu spojówek, nadmiernym łzawieniu i dla zmniejszenia cieni pod oczami. Okłady z odwaru stosuje się przy trudno gojących się ranach [2].

Porost islandzki – syrop

W sprzedaży dostępne są syropy zawierające gęsty wyciąg z płucnicy islandzkiej, które zawierają substancje kleiste. Wykazują działanie powlekające, ochronne i nawilżające na śluzówkę jamy ustnej i gardła. Przez producentów syrop jest szczególnie wskazany przy suchym kaszlu. Przy podawaniu preparatu istotne jest, by nie pić i nie jeść jakiś czas po zażyciu leku, żeby preparat nie został za szybko usunięty z błony śluzowej jamy ustnej i gardła [8].

Porost islandzki – tabletki

Z porostu islandzkiego wytwarza się dość popularne pastylki do ssania, które zwalczają ból gardła. Dostępnych pod różnymi nazwami handlowymi, różniących się nieco zawartością płucniny islandzkiej. Występujących samodzielne bądź z innymi składnikami (dziką różą, laktoferyną, prawoślazem). Tabletki działają powlekająco, przeciwzapalnie oraz przeciwbakteryjnie. W sprzedaży występują w różnych smakach (porzeczka, cytryna, mięta, imbir). Niektóre preparaty są bezpieczne nawet dla kobiet w ciąży i karmiących piersią.

Sprawdzi się w podrażnieniach, stanach zapalnych błon śluzowych jamy ustnej, gardła, krtani, oskrzeli. W chrypce, suchym kaszlu. Również, jeśli zdarza się nam przebywać zbyt długo w pomieszczeniach klimatyzowanych z pewnością wpłynie korzystnie na błonę śluzową jamy ustnej. Porost islandzki jest ogólnodostępny w postaci pastylek, a więc jak najbardziej do wypróbowania, kiedy będzie taka potrzeba.