Podwyższony poziom kreatyniny – produkty zakazane i zalecane

Aktualizacja: 27 listopada, 2024

Podwyższone stężenie kreatyniny – produkty zakazane

Wyniki badań morfologicznych krwi oraz ogólnych moczu zlecane przez lekarza pierwszego kontaktu bądź specjalistę, dostarczają cennych informacji na temat stanu zdrowia jego pacjenta. Sprawdź, co oznacza podwyższone stężenie kreatyniny. Jakie produkty są zakazane w diecie osób z podwyższonym markerem pracy nerek, a które koniecznie powinny znaleźć się w codziennym jadłospisie?

Kreatynina – co to jest?

Kreatynina to substancja chemiczna, będąca produktem przemiany materii związanej z białkiem i mięśniami. Znajduje się we krwi krążącej oraz w moczu ostatecznym, a jej ilość w wymienionych płynach jest zależna od pracy nerek. Najczęściej stężenie kreatyniny oznaczane jest w surowicy krwi lub próbce moczu i służy do oceny czynności oraz prawidłowości pracy nerek. Kreatynina jest związkiem zbędnym dla organizmu, zatem powinna być usunięta.

Kiedy warto zrobić badanie? Wskazania do oznaczenia stężenia kreatyniny

Podobnie jak w przypadku innych badań oznaczanie poziomu stężenia kreatyniny w moczu lub we krwi powinno być wykonywane w regularnych odstępach czasu. Monitorowanie stanu zdrowia pozwala w porę wykryć wszelkie nieprawidłowości, dlatego lekarze rekomendują jego przeprowadzanie raz do roku. Wśród bezwzględnych wskazań do badania znajdują się:

• krew lub piana w moczu,
• ból w dolnej części pleców,
• skąpomocz (nieproporcjonalnie mała ilość usuwanych płynów z organizmu względem ich spożycia).

Oznaczanie stężenia kreatyniny jest także badaniem rutynowym zlecanym u pacjentów przed zabiegami operacyjnymi oraz badaniami diagnostycznymi wymagającymi podania kontrastu. Zaliczają się do nich:

• rezonans magnetyczny z kontrastem,
• tomografia komputerowa z kontrastem,
• arteriografia,
• koronarografia.

W niektórych przypadkach badanie powinno być przeprowadzane częściej niż raz do roku. Dotyczy to w szczególności pacjentów, u których zdiagnozowano ostrą lub przewlekłą niewydolność nerek, niewydolność trzustki, serca lub wątroby, a także chorych poddawanych dializom i po przeszczepie nerek. Badanie to powinny wykonywać również częściej wszystkie osoby, które przyjmują w diecie za dużo białka. Osoby przyjmujące białko w proszku powinny się badać nawet co 3 miesiące.

Pozostałe wskazania do wykonania badania kreatyniny:

• wysokie ciśnienie krwi,
• ciąża,
• choroby metaboliczne (cukrzyca, hiperurykemia),
• ostre i przewlekłe schorzenia nerek,
• występowanie biegunki i wymiotów,
• nadmierna potliwość,
• podejrzenie zakażenia dróg moczowych,
• posocznica,
• ciężkie zabiegi operacyjne,
• szpiczak mnogi.

Jak przygotować się do badania kreatyniny?

Badanie kreatyniny wykonuje się na próbce moczu bądź krwi. Częstszą metodą jest oznaczenie jej stężenia we krwi. Do badania należy się zgłosić na czczo, czyli ostatni posiłek powinien zostać spożyty 8–12 godzin przed badaniem. Także dieta i wysiłek fizyczny mogą wpłynąć na wynik badania. Dzień przed pobraniem krwi należy powstrzymać się od większego wysiłku fizycznego, a także zrezygnować z tłustych posiłków i alkoholu.

Niezależnie od tego, jaki rodzaj badania zostanie zlecony, należy wstrzymać się od intensywnej aktywności fizycznej. Kreatynina jest produktem metabolizmu mięśni szkieletowych, dlatego nadmierny wysiłek fizyczny może fałszywie zawyżyć wynik, utrudniając diagnostykę. Aby wyniki były maksymalnie miarodajne, niewskazane jest spożywanie obfitych i tłustych posiłków na dzień przed badaniem. Dotyczy to także wspomnianego wyżej picia alkoholu (co najmniej trzy dni przed badaniem).

Jak prawidłowo pobrać mocz do badania?

Przed pobraniem moczu zaopatrz się w jałowe pojemniki dostępne w aptece bądź laboratorium. Przed oddaniem pierwszego moczu po przerwie nocnej dokładnie umyj i osusz okolice narządów płciowych, a następnie pobierz mocz ze środkowego strumienia. Bardzo ważne, aby unikać bezpośredniego kontaktu ze ściankami wewnętrznymi i brzegami pojemnika, aby nie doszło do zanieczyszczenia moczu.

Badanie kreatyniny – cena

Zobacz, ile zapłacisz za badanie kreatyniny w największych polskich miastach*:

*Ceny podane w tabeli są aktualne na dzień 27 listopada 2024 roku.

Normy kreatyniny

W różnych laboratoriach przyjmuje się inne wartości referencyjne. Zależy to od przyjętej metody badania oraz aparatury. Na wynik ma wpływ także masa mięśniowa, wiek i płeć pacjenta. Poziom substancji we krwi może kształtować się inaczej w przypadku mężczyzn, kobiet i dzieci. Nie bez znaczenia pozostaje też poziom aktywności fizycznej – im większa, tym większe stężenie kreatyniny. Otrzymane wyniki należy zawsze konsultować z lekarzem. Ogólnie norma kreatyniny dla poszczególnych grup wynosi:

Norma kreatyniny w moczu:

Podwyższone wartości mogą mieć różne przyczyny, poczynając od zbyt dużej aktywności fizycznej dzień przed badaniem, nadmiernego spożycia mięsa czy stosowania niektórych grup leków.

Normy kreatyniny w surowicy krwi

U noworodków norma mieści się w zakresie od 0,3 a 1,0 mg/dl. W przypadku niemowląt to 0,2-0,4 mg/dl. U dzieci starszych norma wynosi 0,3-0,7 mg/dl. Za niską kreatyninę u dziecka powyżej 12. roku życia uznaje się wskaźnik na poziomie niższym niż 0,3 mg/dl.

Wysoki poziom kreatyniny

Gdy nerki nie filtrują krwi prawidłowo, poziom kreatyniny w surowicy krwi wzrasta, gdyż substancja nie zostaje przetransportowana do moczu, z którym powinna zostać wydalona z organizmu. Im wyższą wartość stężenia kreatyniny w surowicy krwi ponad przyjętą normę otrzymamy, tym większe uszkodzenie narządu filtrującego. Wysoki poziom kreatyniny jest czynnikiem, który wymaga konsultacji z lekarzem. Na podstawie wyników oznaczeń biochemicznych, lekarz może obliczyć GFR, czyli zdolność nerek do filtracji kłębuszkowej, inaczej mówiąc zdolność nerek do funkcji wydalniczych.

Niska kreatynina – co może oznaczać?

Przyczyn niskiej kreatyniny jest znacznie mniej niż potencjalnych powodów podwyższonego stężenia tego markeru. Niski poziom może mieć różne podłoże, niemniej najczęściej wskazuje na:

• odwodnienie,
• dystrofie mięśniowe oraz inne schorzenia przebiegające z zanikiem mięśni,
• choroby nerek,
• restrykcyjną dietę (najczęściej głodówkę),
• przyjmowanie leków sterydowych o działaniu przeciwzapalnym lub przeciwalergicznym, a także moczopędnych.

Obniżony poziom kreatyniny może wskazywać również na zbyt niską masą mięśniową, niedożywienie i ogólne wyniszczenie organizmu. Zbyt niskie wartości są także charakterystyczne dla kobiet w ciąży.

Jak obniżyć kreatyninę?

Zanim podejmiesz działania zmierzające do obniżenia poziomu kreatyniny, musisz skonsultować wyniki badań ze specjalistą. Ustalenie przyczyny podwyższonego markeru i wdrożenie specjalistycznego leczenia to absolutna podstawa. Nie istnieją domowe sposoby, które pomogłyby obniżyć wartości wskaźnika, niemniej powodzenie terapii zależy w dużej mierze od zmiany stylu życia.

Co zrobić, aby obniżyć kreatyninę?

• Zadbaj o regularną, umiarkowaną aktywność fizyczną. Możesz ćwiczyć na siłowni, spacerować albo wykonywać aerobik.
• Zrezygnuj z wszelkich używek, a przede wszystkim – alkoholu.
• Ogranicz spożycie soli i wysokoprzetworzonej żywności.
• Przestrzegaj zasad dobrze zbilansowanej diety, pamiętając o dostarczeniu organizmowi odpowiedniej ilości białka.
• Przyjmuj co najmniej dwa litry płynów w ciągu dnia.

Osoba, u której stwierdzono zbyt wysoki poziom kreatyniny, powinna wykonywać regularne badania – raz na pół roku lub rok, chyba że lekarz zaleci inaczej.

Co jeść, aby obniżyć kreatyninę?

Jakie zmiany w posiłkach wymaga podwyższona kreatynina? Dieta osoby z podwyższoną wartością kreatyniny we krwi powinna opierać się na zasadach zdrowego odżywiania i bazować na produktach nieobciążających nerki, przy jednoczesnym zapewnieniu dostarczenia niezbędnej ilości wszystkich składników odżywczych. Energetyczność diety zależy od zapotrzebowania pacjenta i powinna wynosić ok. 30–35 kcal na kg m.c. chorego. Dieta powinna być wysokokaloryczna, wysokowęglowodanowa i wysokotłuszczowa, natomiast z niską podażą białka.

Nie istnieją konkretne produkty obniżające poziom kreatyniny we krwi. Jeżeli chcesz działać dla dobra swojego organizmu, przestrzegaj następujących zaleceń:

• Ogranicz spożycie białka zwierzęcego – dieta oparta na produktach roślinnych zmniejsza obciążenie nerek. Oczywiście, nie musisz rezygnować z mięsa, niemniej postaraj się zmniejszyć jego udział w codziennej diecie.
• Odstaw słone przekąski i ogranicz użycie soli – zmniejszenie ilości soli w diecie pomaga utrzymać prawidłową równowagę płynów i ciśnienie krwi.
• Zamiast napojów słodzonych pij wodę, czarną herbatę lub kawę – nadmierne spożycie napojów słodzonych może przyczyniać się do cukrzycy i otyłości, które są czynnikami ryzyka chorób nerek. Jeżeli nie chcesz całkowicie odstawiać cukru, poszukaj zdrowszych zamienników, np. w postaci erytrytolu.
• Zwiększ podaż warzyw i owoców w diecie – jedzenie większej ilości warzyw wspomoże redukcję masy ciała i ustabilizuje ciśnienie krwi. Co więcej, pomoże także utrzymać zdrową równowagę kwasowo-zasadową, co korzystnie wpływa na zdrowie nerek.
• Gotuj posiłki w domu – unikanie gotowców oraz jedzenia w restauracjach pozwala lepiej bilansować posiłki i ograniczyć ilość niezdrowych dodatków, w tym soli.

Należy jednak podkreślić, że powyższe produkty są zalecane wyłącznie w przypadku gdy wskaźnik kreatyniny jest przekroczony w niewielkim stopniu. Gdy wartość GFR spadnie do poziomu 25-30 lub niższego należy (poza ograniczeniem białka i soli):

• zmniejszyć spożycie potasu,
• zmniejszyć spożycie fosforu.

Te dodatkowe ograniczenia determinują konieczność wyeliminowania większości warzyw w diecie, które są produktami wysokooktanowymi. Jest to jednak zależne również od dodatkowych badań krwi, zatem bez odpowiedniej diagnostyki lepiej nie wykonywać istotnych zmian na własną rękę.

Polecamy do przeczytania: Problemy z nerkami – leczenie. Zioła na nerki

Zanim podejmiesz jakiekolwiek działania w kierunku zmiany diety, koniecznie skonsultuj się z lekarzem lub dietetykiem, aby ustalić, który model żywieniowy będzie dla Ciebie najlepszy i w pełni bezpieczny. Wysoki poziom kreatyniny, przy jednocześnie niskim GFR, to sygnał, aby niezwłocznie skontaktować się ze specjalistą ². Choroby nerek w znaczący sposób utrudniają codzienne funkcjonowanie, dlatego tak ważna jest wczesna diagnostyka i podjęcie leczenia.

Podwyższone stężenie kreatyniny – produkty zalecane

W jaki sposób należy komponować posiłki, gdy zdiagnozowane zostało podwyższone stężenie kreatyniny? Produkty zalecane to m.in. ³:

• warzywa oraz owoce – zarówno świeże, jak i mrożone (spożywając jarzyny warto skropić je sokiem z cytryny w celu zwiększenia biodostępności pierwiastka),
• małe porcje wysokogatunkowych mięs zwierzęcych, ryb chudych lub tłustych,
• mleko, twaróg chudy oraz jaja – jednak nie więcej niż 2 porcje na dzień,
• węglowodany złożone w postaci kasz, płatków zbożowych, makaronu i ryżu (baza codziennej diety),
• tłuszcze pochodzenia roślinnego: oleje roślinne, sporadycznie orzechy, awokado, oliwki, oliwa z oliwek;
• produkty będące dobrym źródłem żelaza m.in. surowa natka z pietruszki, szpinak, zielone warzywa, burak, czerwone mięsa wołowe, cielęce, drób (żelazo pochodzenia zwierzęcego jest lepiej przyswajalne niż ze źródeł roślinnych).

O jakie składniki mineralne należy jeszcze zadbać, gdy istnieje podwyższone stężenie kreatyniny? Produkty zalecane w tym przypadku powinny dostarczać także potasu. Jest on ważnym pierwiastkiem, który zostaje w nadmiarze wydalony z organizmu wraz z moczem. Odgrywa dużą rolę w transporcie składników odżywczych,  pracy mięśni. Zatem spożywać należy świeże i suszone morele, figi,  pomidory oraz ich przetwory, brukselkę, banany.

Podwyższone stężenie kreatyniny – na które produkty trzeba uważać?

Upośledzona praca nerek sprawia, że mogą one być obciążone wydalaniem nadmiernej ilości mocznika będącego produktem rozkładu białek.

Czego zatem wystrzegać się w diecie na podwyższoną kreatynę ⁴:

• mięsa, wędliny, kiełbasy – dopuszczalne jedynie w niewielkiej ilości;
• słonina, tłuste mięsa wieprzowe i wołowe, boczek, łój – całkowicie zakazane;
• wysokosodowe pieczywo, dosalanie potraw, wędliny, sery dojrzewające, konserwy, produkty marynowane, kiszoną kapustę, kiszone ogórki, przyprawy na bazie soli kuchennej – wszystkie produkty zawierające duże ilości sodu i fosforu, które nie mogą zostać wydalone z organizmu;
• produkty z pełnego ziarna, podroby, pieczywo razowe, napoje gazowane oraz nasiona roślin strączkowych takich jak groch, fasola, ciecierzyca, soczewica – tylko niewielkie ilości.

Dieta powinna być wysokowęglowodanowa i wysokotłuszczowa, co zapobiegnie rozkładowi białek ustrojowych, przy jednoczesnym niskim udziale białka. Należy dodatkowo ograniczać dostarczanie sodu oraz fosforu, natomiast wzbogacić dietę w potas, żelazo i wapń.

Zobacz też: Dieta w chorobach nerek – zasady oraz efekty

Podsumowanie

Podwyższone stężenie kreatyniny we krwi obwodowej lub moczu może sugerować zaburzenia w pracy i funkcjonowaniu nerek. Profilaktycznie warto zastosować się do zaleceń diety odciążającej nerki. Dieta powinna być wysokowęglowodanowa i wysokotłuszczowa, co zapobiegnie rozkładowi białek ustrojowych, przy jednoczesnym niskim udziale białka. Należy dodatkowo ograniczać dostarczanie sodu oraz fosforu, natomiast wzbogacić dietę w potas, żelazo i wapń.

1. Synevo, „Kreatynina – co to jest? Jakie są normy” [online] https://www.synevo.pl/kreatynina/, [dostęp 27.11.2024][↩][↩][↩][↩]
2. Neil M Paige, Glenn T Nagami, „The Top 10 Things Nephrologists Wish Every Primary Care Physician Knew„, [w] Mayo Clin Proc. 2009 Feb;84(2):180–186, [online] https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2664589/, [dostęp 27.11.2024][↩]
3. prof. UPP dr hab. Joanna Bajerska, „Dieta zalecana w przypadku podwyższonych wartości kreatyniny„, Zakład Dietetyki, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, specjalista dietetyk zakresu żywienia człowieka, [online] https://farmacjapraktyczna.pl/opieka-farmaceutyczna/dieta-zalecana-przypadku-podwyzszonych-wartosci-kreatyniny, [dostęp 27.11.2024][↩]
4. Beaumont Hospital Kidney Patients, „Dietary Advice For Kidney Patients„, [online] http://www.beaumont.ie/kidneycentre-forpatients-aguidetokidneydisease-die, [dostęp 27.11.2024][↩]