Ograniczenie jedzenia jako przejaw duchowości

Aktualizacja: 6 marca, 2025

Chociaż zaburzenie anorexia nervosa (anoreksja, jadłowstręt psychiczny) po raz pierwszy opisał w XVII wieku R. Morton, analogiczne przypadki spotykamy już dużo wcześniej. Samogłodzenie znane jest we wszystkich kulturach i religiach włączając w to religię starożytnych Egipcjan, judaistyczną, chrześcijańską, opisy takich przypadków znane są również w islamie czy buddyzmie. Jedyne co zmieniło się na przestrzeni wieków to kontekst historyczny i kulturowy, poziom wiedzy oraz podejście do odmowy jedzenia. Różne są również reakcje społeczne na takie praktyki.

Anoreksja czy post?

Pierwotne podejście do głodzenia dostrzega się w tradycji dążenia do sacrum. Zgodnie z tym sposobem myślenia długotrwały post pozwala nam na zbliżenie się do absolutu. Jednocześnie głodzenie się jest metodą na uchronienie się przed siłami nieczystymi i złem, często kojarzonym z brakiem umiaru czy uleganiem pokusom cielesnym. Najlepiej udokumentowanymi przykładami postów religijnych są żywoty świętych. Spotykamy wśród nich wielu, którzy latami praktykują głodówkę, często połączoną z innymi formami samoumartwiania się, która w konsekwencji prowadzi do skrajnego wyniszczenia organizmu i śmierci. Doskonałym przykładem jest św. Katarzyna z Sieny, która mimo braku aprobaty ze strony kościoła, który nie pochwalał głodzenia się w tamtych czasach, odmawiała jedzenia. Śledząc jej życiorys możemy dowiedzieć się że już od 15 roku życia jadła jedynie chleb, surowe warzywa, które popijała wodą. Łatwo zauważyć, iż początki radykalnych ograniczeń żywieniowych św.Katarzyny ze Sieny przypadają na okres największej zapadalności na anoreksję również współcześnie. Po 25 roku życia św. Katarzyna żuła już tylko zioła wypluwając resztę. Zmarła w wieku 33 lat na skutek skrajnego wyniszczenia organizmu.

Początki rozdziału duszy od ciała, w efekcie którego ciało jest postrzegane jako złe, brudne i grzeszne można upatrywać w filozofii platońskiej. Określała ona ciało jako więzienie duszy, które oddziela nas od boga. Ten sposób myślenia jest kontynuowany w wielu religiach, w tym bardzo silnie uwidacznia się w kontekście religii chrześcijańskiej. W konsekwencji tego ignorowanie potrzeb cielesnych, nie tylko w zakresie spożywania posiłków, lecz również seksualnych itp. postrzegane jest jako „uwolnienie z więzienia” ciała i wzniesienie się ku sacrum. Post jednocześnie kojarzony jest z pokutą, często z wyrażaniem żalu za grzechy czy realizowaniu potrzeby samoukarania się.

Na przestrzeni XII i XIV wieku asceza staje się bardzo popularna wśród mniszek. Taki sposób życia budził uznanie i szacunek, nieczęsto kierowany w stosunku do kobiet w tamtych czasach. Odmowa jedzenia pozwalała więc kobietom zająć ważniejsze miejsce w patriarchalnym społeczeństwie.