Na czym polega ziołolecznictwo? Czy leki ziołowe są skuteczne?

Aktualizacja: 8 sierpnia, 2018

W ostatnich latach ziołolecznictwo szturmem zdobyło zainteresowanie zarówno naukowców badających właściwości konkretnych roślin, jak i medyków amatorów. Tym samym fitoterapii – bo taka jest inna nazwa tychże praktyk – towarzyszyć zaczęło mnóstwo kontrowersji. Zaufanie ziołolecznictwu przybiera różne rozmiary – od „suplementacyjnego” zastosowania w celu wspomagania organizmu po całkowitą skrajność zahaczającą o ruchy antyszczepionkowe i weganizm. W niektórych przypadkach owszem, fitoterapia może być wystarczająca, jednak często wymagane jest dużo bardziej radykalne leczenie przy użyciu syntetycznych środków farmakologicznych.

Ziołolecznictwo

W historii medycyny ziołolecznictwo i przygotowywanie mieszanek dedykowanych konkretnym schorzeniom cieszyło się raczej dużą popularnością. Dawniej nie było innego wyjścia, teraz natomiast zwraca się dużą uwagę na naturalność stosowanych produktów leczniczych i obserwowany jest „powrót do korzeni”. Kiedyś farmaceuci dobierali ziołowe mieszanki dla każdego pacjenta indywidualnie, obecnie natomiast – w erze masowej produkcji – stawia się raczej na remedia uniwersalne [1].

Zaletą obecnego stanu rzeczy jest łatwość dostępu do produktów na bazie roślin, które pierwotnie stosowane były w odległych zakątkach świata – od Bliskiego Wschodu po Indie i Chiny. Warto również zwrócić uwagę na powszechność informacji na temat tychże produktów – wystarczy dostęp do internetu i trochę chęci, aby znaleźć rzetelne źródła wiedzy. Pamiętać jednak należy, aby informacje te zawsze poparte były konkretnymi wynikami eksperymentów i obserwacji naukowych. Nieodpowiednie środki w nieodpowiednich dawkach mogą wykazywać działanie toksyczne lub przeciwne do pożądanego.

Obecne badania nad roślinami i obecnymi w nich związkami chemicznymi dostarczają potężnej wiedzy na ich temat. Sprzyja to zarówno identyfikacji ziół i określeniu ich działania na organizm, jak i optymalizacji bezpieczeństwa produkcji. Dzięki tym badaniom łatwiej jest wykryć ewentualne zanieczyszczenia i nieprawidłowości w składzie produktu. Jedną z nowych metod służących do klasyfikacji i charakterystyki produktów stosowanych w fitoterapii jest DNA Barcoding, czyli badanie krótkich odcinków DNA kodujących część odpowiedniego genu. Do tej pory poznano ponad 78 tysięcy takich sekwencji genetycznych należących do ponad 23 tysięcy gatunków roślin – czyli około 95% wszystkich stosowanych w ziołolecznictwie europejskim, amerykańskim, chińskim, japońskim, koreańskim i indyjskim [2].

Kolejnym dowodem na intensywny rozwój technologii produktów fitoterapeutycznych jest progres w metodach dostarczania związków aktywnych do organizmu. Jednym z nowych rozwiązań, które nieznane były przed tysiącami lat, jest nanotechnologia. Absorpcja wielu związków aktywnych biologicznie, takich jak flawonoidy, taniny i terpenoidy, jest bardzo słaba, co wpływa na ograniczoną efektywność. Nanostruktury mogą wykluczyć ten problem i wpływać na wzmocnienie działania leku, zmniejszenie stosowanej dawki, a także minimalizację skutków ubocznych [3].

Leki ziołowe

Lista leków ziołowych stosowanych od tysięcy lat w medycynie jest bardzo długa. Niemal każdy region, w którym kiedykolwiek rozwijała się fitoterapia, ma swoje charakterystyczne rośliny dostosowane do otaczającego środowiska. Jak wspomniano powyżej, obecnie geografia nie stanowi żadnej bariery. Większy problem z kolei sprawia weryfikacja skuteczności i bezpieczeństwa stosowania niektórych leków ziołowych.

Pierwszym z przykładów skutecznych rozwiązań fitoterapeutycznych jest leczenie SIBO – jelitowego przerostu bakteryjnego. W niektórych przypadkach terapia mieszankami ziołowymi zawierającymi skrzyp polny, koper ogrodowy, szałwię lekarską czy bylicę piołun i inne rośliny może okazać się równie skuteczna jak antybiotykoterapia [4]. W kontekście zdrowia układu pokarmowego warto również wspomnieć o sulforafanie obecnym w warzywach krzyżowych. Wykazano, że może być on skutecznym środkiem w walce z zakażeniem Helicobacter pylori, gdyż działa bakteriobójczo – czasem nawet wobec szczepów odpornych na antybiotyki – i przeciwzapalnie [5].

Kolejnym przykładem schorzenia, które może być z sukcesami leczone ziołami, jest kaszel. Ekstrakty z Andrographis paniculata, czy mieszanki bluszczu, pierwiosnka bezłodygowego i tymianku, mogą być skuteczne w łagodzeniu częstotliwości i intensywności dolegliwości związanych z kaszlem [6].

Niektóre publikacje naukowe sugerują, że ziołolecznictwo może mieć duże znaczenie szczególnie dla kobiet. Stwierdzono, że właściwości takich ziół jak szałwia, melisa, kozłek czy kozieradka mogą wpływać na łagodzenie objawów związanych z menopauzą [7]. Ponadto niektóre zioła medycyny chińskiej mogą skutecznie wpływać na kobiecą płodność, czasem nawet skuteczniej, niż przy zastosowaniu farmakoterapii krajów Zachodu [8].

Przykłady na pozytywne działanie ziołolecznictwa można mnożyć – nie bez powodu praktyki te od tysięcy lat są w kręgu zainteresowań lekarzy na całym świecie. Pamiętać jednak należy, że kwestia stosowania niektórych ziół przy konkretnych schorzeniach i jednostkach chorobowych cały czas wymaga wielu prac naukowych, między innymi na temat możliwych skutków ubocznych. Większość popularnych ziół jednak nie wykazuje poważniejszych i utrudniających życie czy wpływających negatywnie na zdrowie działań [9].

Ponadto rynek środków medycyny naturalnej wymaga zdecydowanie bardziej rygorystycznej kontroli. Wiele powszechnie stosowanych w Europie leków ziołowych może być zanieczyszczonych pyłami i pyłkami, pestycydami, metalami ciężkimi, a nawet syntetycznymi lekami [10].