Dieta dla osób z zespołem metabolicznym – co jeść a czego unikać?

Aktualizacja: 19 marca, 2024

Choroby układu sercowo-naczyniowego są najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce i stanowią problem medyczny we wszystkich krajach rozwiniętych na świecie. Jedną z przyczyn rozwoju tych zaburzeń jest tzn. zespół metaboliczny, który zwiększa ryzyko rozwoju tych problemów.

Czym jest zespół metaboliczny?

Mianem zespołu metabolicznego określa się współistnienie czynników metabolicznych, których wzajemne powiązania i działanie zwiększa ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego i cukrzycy typu 2.

Do tych czynników można zaliczyć:

• insulinooporność,
• hiperinsulinemia,
• otyłość typu brzusznego,
• upośledzenie tolerancji glukozy lub cukrzyca,
• obniżenie poziomu testoteronu u mężczyzn,
• podwyższenie poziomu testosteronu u kobiet,
• hipercholesterolemia,
• hipertriglicerydemia,
• hiperurykemia,
• zjawisko nasilenia procesów prozakrzepowych,
• nadciśnienie tętnicze,
• choroba wieńcowa.

Podkreśla się jednak, że najważniejszym czynnikiem sprzyjającym zespołowi metabolicznemu może być insulinooporność i hiperinsulinemia, które same w sobie stanowią element sprzyjający zaburzeniom sercowo-naczyniowym. Ze względu na rozpowszechnienie zespołu metabolicznego, głównie w krajach rozwiniętych oraz znaczenie w rozwoju miażdżycy, cukrzycy czy następstw kardiologicznych uważa się, że zespół metaboliczny jest jednym z większych wyzwań dla współczesnej medycyny i niezbędne jest podjęcie profilaktycznych działań służących niwelowaniu tego zjawiska. Odpowiednio wczesne rozpoznanie zespołu metabolicznego ma kluczowe znaczenie dla skutecznego leczenia pacjenta, stąd pojawiło się wiele definicji i kryteriów rozpoznania tego zaburzenia.

Według kryteriów przedstawionych przez IDF, NHLBI, AHA, WHF, IAS i IASO w 2009 roku zespół metaboliczny można rozpoznać w sytuacji gdy u pacjenta stwierdza się otyłość brzuszną oraz co najmniej 2 z 4 kryteriów:

• trójglicerydy ≥ 150 mg/dl lub leczenie z powodu zaburzenia metabolizmu trójglicerydów
• cholesterol HDL < 40 mg/dl u mężczyzn lub < 50 mg/dl u kobiet lub leczenie z powodu zaburzenia metabolizmu HDL
• ciśnienie tętnicze skurczowe ≥ 130 lub rozkurczowe ≥ 85 mm Hg lub leczenie nadciśnienia tętniczego
• glikemia na czczo ≥ 100 mg/dl lub leczenie cukrzycy typu 2

Zespół metaboliczny: Pokarmy, których należy unikać

W literaturze podkreśla się znaczenie wysokiego spożycia tłuszczy trans na wzrost ryzyka rozwoju zespołu metabolicznego. Tłuszcze te ze względu na swoje właściwości są powszechnie używane w przemyśle spożywczym. Głównym ich źródłem jest proces uwodornienia olejów roślinnych, którego celem jest zmiana konsystencji tłuszczu z ciekłej na stałą. Tłuszcze trans można znaleźć w produktach cukierniczych tj. bułki słodkie, ciasta, batoników, w produktach wysokoprzetworzonych, produkatach typu fastfood czy instant, których spożycie w krajach rozwiniętych pozostaje na wysokim poziomie.

Co więcej nie należy zapominać o produktach bogatych w cukry proste, które wpływają negatywnie na gospodarkę węglowodanową organizmu sprzyjając rozwojowi zaburzeń w tych procesach. Przede wszystkim warto jest ograniczyć słodycze, słodkie napoje, przekąski bogate w cukry proste, które powinny być zastąpione owocami i warzywami.

Kolejnym składnikiem diety na który należy zwrócić uwagę oprócz cukru jest sól, która z kolei sprzyja rozwojowi nadciśnienia tętniczego. Oprócz ograniczenia słonych przekąsek czy chipsów należy zwrócić uwagę na produkty, które są ukrytym źródłem soli tj. pieczywo czy wędliny oraz zredukować ilość soli dodawanej do potraw w codziennej kuchni.

Dieta na zespół metaboliczny

Dieta ma ogromne znaczenie przy rozwoju czynników, które mogą składać się na zespół metaboliczny i sprzyjać zaburzeniom sercowo-naczyniowym. Przede wszystkim w celu zniwelowania rozwoju nadwagi i otyłości konieczne jest stosowanie się do diety normokalorycznej, dostosowanej do potrzeb konkretnego organizmu. Nie tylko ilość, ale również jakość diety ma znacznie. Powinna być ona oparta o produkty zbożowe z pełnego przemiału, nienasycone kwasy tłuszczowe pochodzenia roślinnego, chude mięsa, owoce i warzywa, ryby czy owoce morza. Dieta taka powinna pokrywać zapotrzebowanie organizmu na wszystkie składniki odżywcze, witaminy i minerały. Niezwykle ważną rolę dla utrzymania zdrowia spełnia również błonnik pokarmowy, flawonoidy, witaminy oraz nienasycone kwasy tłuszczowe, które mogą redukować ryzyko rozwoju zespołu metabolicznego. Racjonalne żywienie sprzyja profilaktyce chorób dietozależnych, które obecnie są najbardziej rozpowszechnione w naszym kraju.

Diety Keto a zespół metaboliczny

Dieta ketogeniczna jest dietą bardzo niskowęglowodanową, wysokotłuszczową i zawierającą ilość białka zgodnie z zapotrzebowaniem organizmu. W wyniku takiego sposobu żywienia w organizmie dochodzi do zmiany procesów metabolicznych wiążących się z wzmożonym wytwarzaniem ciał ketonowych, które są wykorzystywane jako dodatkowe źródło energii. Popularność diety ketogenicznej skutkuje zwiększoną ilością badań dotyczących wpływu takiego sposobu żywienia na poprawę parametrów sprzyjających rozwojowi chorób dietozależnych. Z tego powodu pojawiły się doniesienia na temat wpływu diety ketogenicznej na leczenie żywieniowe zespołu metabolicznego. Ich wyniki sugerują, że zastosowanie określonego typu diety w dłuższym zakresie czasowym może powodować unormowanie parametrów zaliczanych jako składowe zespołu metabolicznego. Jednak przed zastosowaniem jakiegokolwiek planu żywieniowego warto zaczerpnąć porady lekarza oraz dietetyka, bo należy pamiętać że każdy organizm jest inny, a sposób leczenia i żywienia powinien być indywidualnie dostosowany do stanu zdrowia człowieka.

Czy można pić dietetyczne napoje gazowane, przy zespole metabolicznym?

Dietetyczne napoje gazowane są najczęściej zamiennikiem dla tradycyjnych napojów, które bogate są w cukry proste. Napoje dietetyczne mimo, że są słodkie zawierają w swoim składzie słodziki tj. aspartam, sukraloza czy sacharyna, które prawie wcale nie dostarczają kalorii do organizmu. Wzrost spożycia tego typu produktów wiąże się również z coraz większym zainteresowaniem naukowców odnośnie wpływu ich na zdrowie człowieka. Naukowcy z Texas Health Science Center w San Antonio donoszą o możliwości nasilenia otyłości brzusznej wśród osób starszych pijących dietetyczne napoje gazowane. Warto przypomnieć, że otyłość brzuszna jest podstawowym kryterium rozpoznania zespołu metabolicznego, stąd warto rozważyć spożycie tego typu produktów w celu zmniejszenia ryzyka występowania zespołu metabolicznego.

Wskazówki dotyczące zmiany stylu jedzenia

Dieta w zespole metabolicznym powinna być dietą opartą o zalecenia żywieniowe przy jednoczesnym zwróceniu uwagi na indywidualne zapotrzebowaniu organizmu na składniki odżywcze. W celu graficznego przedstawienia zaleceń dietetycznych można zapoznać się z piramidą zdrowego żywienia, która określa, jakie produkty powinny znaleźć się w jadłospisie z jednoczesnym podkreśleniem znaczenia codziennej aktywności fizycznej w celu zachowania zdrowia i dobrego samopoczucia.
Zalecenia te podpowiadają również jak szukać zamienników dla popularnych składników w diecie, które są niekorzystne dla zdrowia. Sól można zastąpić naturalnymi ziołami, cukier owocami a słodzone napoje ziołowymi herbatami.

Podsumowanie

Prawidłowa dieta i aktywność fizyczna są najprostszą drogą służącą utrzymaniu zdrowia i redukcji ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Ma ona wpływ na wszystkie czynniki składowe dla zespołu metabolicznego, stąd istotność przestrzegania tych działań w naszym codziennym życiu jest niepodważalne.

Źródło

1. Drzycimska-Tatka B., Drab-Rybczyńska A., Kasprzak J., „Zespół metaboliczny – epidemia XXI wieku.”, 424 Hygeia Public Health 2011, 46(4): 423-430
2. Kochan Z. i wsp. „Trans-kwasy tłuszczowe w diecie – rola w rozwoju zespołu metabolicznego.”, Postepy Hig Med Dosw (online), 2010; 64: 650-658
3. Pontel N. i wsp., „Dieta ketogeniczna – mechanizm działania i perspektywy zastosowania w terapii: dane z badań klinicznych.”, Postępy Biochemii 66 (3) 2020
4. https://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C404325%2Cnapoje-dietetyczne-zwiazane-z-otyloscia-brzuszna-u-starszych-osob.html