Co to jest ketoza? Efekty diety ketogenicznej

Aktualizacja: 7 sierpnia, 2024

Życie człowieka, podobnie jak każdego żywego organizmu, jest ściśle związane ze spożywaniem i przyswajaniem pokarmu. Uważa się, iż jednym z głównych czynników środowiska zewnętrznego, mających wpływ na organizm człowieka i utrzymanie dobrego stanu zdrowia, jest racjonalne żywienie. Osoby borykające się z nadmierną masą ciała lub otyłością często przeglądają strony internetowe w poszukiwaniu różnych diet mających skutecznie wspomóc szybszą utratę masy ciała. Jednym z takich systemów żywienia jest właśnie dieta ketogeniczna. Ze względu na wysoki udział tłuszczu i białka dieta ta budzi wiele kontrowersji, dlatego warto przyjrzeć się jej bliżej i przeanalizować, na czym dokładnie ona polega. Zapraszamy do lektury!

Ketoza

W ciągu kilku ostatnich lat w środowisku medycznym coraz częściej porusza się temat roli tłuszczów w żywieniu i zdrowiu człowieka. Wiadomym jest, że „teoria tłuszczowa” dotycząca cholesterolu, która głosi: „Spożywasz tłuszcz – będziesz otyły. Tłuszcz jest winowajcą chorób serca i naczyń krwionośnych”, została obalona. Węglowodany, o których niegdyś uczono nas, że stanowią podstawę racjonalnego odżywiania, według najnowszej piramidy zdrowego odżywiania znajdują się na wyższych poziomach, co oznacza, że dzienna ilość ich konsumpcji powinna ulec ograniczeniu.

O diecie ketogenicznej mówiono już dawno, pierwsze wzmianki pojawiły się już w latach 20. XX wieku. Stanowiła ona bowiem jeden z głównych elementów wspomagających leczenie padaczki lekoopornej. Zaobserwowano również znacznie niższy procentowy udział tkanki tłuszczowej u osób stosujących wspomniany system żywieniowy, co też przyczyniło się do pewnych modyfikacji diety na przestrzeni lat. Wysokotłuszczowy model żywienia zaczęto prężnie promować jako idealny sposób na pozbycia się zbędnych kilogramów.

Dieta ketogenna wykorzystuje zdolność adaptacyjną ludzkiej fizjologii do zmiennych warunków środowiska, którym jest m.in. zjawisko ketozy. Ketoza to nic innego jak określony stan metaboliczny, który występuje w naszym organizmie, gdy w sposób znaczący ograniczamy podaż węglowodanów w naszej diecie codziennej. W momencie, gdy ilość konsumowanych węglowodanów pozostaje na niskim poziomie, w organizmie człowieka dochodzi do uruchomienia mechanizmów mających na celu utlenianie kwasów tłuszczowych, co w efekcie końcowym prowadzi do produkcji ciał ketonowych (beta-hydroksymaślanu, acetooctanu i acetonu). Związki te stają się wówczas głównym materiałem energetycznym wykorzystywanym w tkankach i mózgu. Jest to swego rodzaju system obronny mający zapewnić organizmowi ciągłość funkcjonowania na wypadek ograniczonej dostępności węglowodanów przez znaczny okres czasu. Aby „wejść” i pozostać w stanie ketozy, spożycie węglowodanów musi pozostać poniżej pewnego progu. Mówimy o nim z racji tego, że jest on kwestią indywidualną dla każdego organizmu. Przyjmuje się, że dobrym wyznacznikiem dla większości osób jest przedział 5–15% dziennej podaży energii tego makroskładnika.

Według aktualnej wiedzy medycznej możemy wyróżnić dwie formy diety ketogenicznej:

1. Postać klasyczną – dostarcza 75% dobowego zapotrzebowania energetycznego. Udział tłuszczów stanowi 75–90%, pozostałe 10–25% zapotrzebowania przypada na węglowodany i białka;
2. Postać MCT (obecność w diecie średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych) – dostarcza 100% dobowego zapotrzebowania energetycznego. Udział tłuszczów stanowi 75% (z czego część pokrywa dodatek MCT), reszta energii pozyskiwana jest z białek oraz węglowodanów. Jest bardziej elastyczna niż postać klasyczna, przez co łatwiejsza do stosowania.

Wbrew wszelkim opiniom zbyt wysoka podaż białka w diecie ketogenicznej może skutkować „wyjściem” ze stanu ketozy. Powodem tego jest zdolność organizmu do przekształcania nadmiaru protein w glukozę poprzez uruchomienie procesu glukoneogenezy (proces zachodzi w wątrobie z glicerolu, mleczanu i aminokwasów glukogennych).

Co zatem powinniśmy spożywać, a czego unikać w diecie ketogennej? Do produktów rekomendowanych możemy zaliczyć m.in:

• oliwę z oliwek, orzechy, olej lniany, olej z wiesiołka, olej rzepakowy, tłuszcze MCT,
• chude gatunki mięs, ryby, jaja,
• warzywa i owoce o niższej zawartości węglowodanów, jak cukinia, brokuł, kalafior, kapusta pekińska, ogórek zielony, ogórek kiszony, papryka, pomidory, por, rzodkiewka, sałata zielona, seler naciowy, szczypiorek, szpinak, awokado, grejpfruty, jabłka, mandarynki, pomarańcze, truskawki.

Na liście produktów przeciwwskazanych znajdziemy natomiast:

• wyroby cukiernicze, dżemy, miody, syropy,
• galaretki,
• mleko,
• ziemniaki,
• kasze,
• makarony,
• pieczywo,
• owoce o wyższej zawartości węglowodanów (m.in. banany, winogrona, mango).

Możesz skorzystać także z gotowych jadłospisów diety ketogenicznej opracowanych przez wykwalifikowanych dietetyków. Do kupienia dostępne są tutaj.

Dieta ketogeniczna – efekty

Jak wspomniano na początku, najważniejszym i zarazem pierwotnym celem stosowania diety ketogenicznej w świecie medycyny jest wspomaganie leczenia padaczki lekoopornej. Wiele badań popartych praktyką wskazuje na fakt, że wywołanie stanu ketozy w padaczce (zwłaszcza u dzieci) łagodzi pobudliwość drgawkową mózgu, zmniejsza częstotliwość napadów, a u niektórych chorych nawet niemal całkowicie je eliminuje. Mimo upływu czasu i ogromnego postępu w dziedzinie medycyny dieta ketogenna wciąż jest jedną z najbardziej skutecznych metod terapii. Niemniej należy zdawać sobie sprawę, że jest to bardzo restrykcyjny system żywieniowy, który musi być ściśle przestrzegany i prowadzony pod okiem specjalisty.

Wiele badań sugeruje, że rosnące zainteresowanie dietą wysokotłuszczową w celu modelowania sylwetki czy redukcji masy ciała wydaje się być wciąż nieuzasadnione. Do tej pory nie udokumentowano bowiem różnic w skuteczności redukcji masy ciała przez zastosowanie tego modelu żywienia w stosunku do innych diet ubogoenergetycznych nieniosących ze sobą większego ryzyka powikłań zdrowotnych i cechujących się znacznie mniejszymi restrykcjami.