Co to są pestycydy? Pestycydy w żywności. Zatrucie pestycydami

Aktualizacja: 10 marca, 2025

Każdego dnia jesteśmy narażeni na kontakt z wieloma pestycydami znajdującymi się w pożywieniu. Zwiększona ilość badań nad tymi związkami w ciągu ostatnich lat sprawiła, że lepiej poznaliśmy mechanizm ich działania oraz wpływ na ludzkie zdrowie.

Co to są pestycydy?

Pestycydy to bardzo liczna grupa substancji chemicznych pochodzenia naturalnego lub syntetycznego. Stosowane są do zwalczania zarówno szkodników zwierzęcych, jak i bakterii, chwastów i grzybów. Lista korzyści wynikających ze stosowania pestycydów jest bardzo długa. Umożliwiają zwiększenie plonów, zapewniają dobry stan zdrowotny zwierząt hodowlanych oraz chronią ludzi przed rozmaitymi organizmami chorobotwórczymi. Skoro pestycydy mają tyle zalet, dlaczego tak często słyszy się o nich negatywne opinie? Wszystko za sprawą tego, że nie można ograniczyć toksyczności pestycydów tylko do szkodników, przeciwko którym są kierowane. To co jest szkodliwe dla jednego gatunku, może być szkodliwe również dla innych organizmów, w tym dla człowieka.

Pestycydy w żywności

Pestycydy możemy znaleźć zarówno w produktach pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Do owoców i warzyw przenikają w wyniku bezpośredniego aplikowania środków ochrony roślin. Natomiast do organizmów zwierzęcych trafiają na skutek spożywanej przez zwierzęta skażonej paszy. Jednak jak wynika z raportu EFSA, opublikowanego w 2016 roku, aż 97% badanych próbek żywności w Unii Europejskiej jest wolna od pozostałości pestycydów lub zawiera je w ilości śladowej, które mieszczą się w granicach określonych przepisami prawa unijnego. Dobrą wiadomością jest również fakt, że zawartość pestycydów zmniejsza się w trakcie przechowywania żywności oraz w czasie wstępnej obróbki produktów. Zabiegi takie jak mycie, obieranie owoców i warzyw ze skórki, gotowanie, smażenie i pieczenie przyczyniają się do zmniejszenia pozostałości pestycydów bądź całkowitej ich eliminacji.

Poczytaj więcej na temat glifosatu!

Zatrucie pestycydami

Pestycydy mogą być przyczyną zatruć ostrych, a także zatruć przewlekłych powstałych w wyniku stopniowej kumulacji coraz większych dawek w organizmie. Oprócz osób zatrudnionych w rolnictwie, które są najbardziej narażone na zatrucie pestycydami, każdy z nas w pewnym stopniu jest wystawiony na kontakt z tymi substancjami, a co za tym idzie, każdy z nas może ulec zatruciu pestycydami. Szczególnie narażone na zakażenia są niemowlęta i małe dzieci, stąd w środkach spożywczych przeznaczonych dla tej grupy wiekowej ustanowiono bardzo niski próg dopuszczalnych pozostałości pestycydów (0,01 mg/kg).

Pestycydy wykazują działanie neurotoksyczne, immunotoksyczne, embriotoksyczne oraz wpływają na gospodarkę hormonalną i przebieg procesów enzymatycznych. Szkodliwe działanie pestycydów na organizm człowieka jest zależne od ich składu. Poniżej krótka charakterystyka działania kilku grup pestycydów:

• pestycydy fosforoorganiczne – łatwo wchłaniają się z przewodu pokarmowego, nie kumulują się w organizmie. Mogą powodować zaburzenia w ośrodkowym układzie nerwowym. Możliwe jest także toksyczne uszkodzenie nerek i wątroby oraz zaburzenia w układzie krążenia;
• węglowodory chlorowane (np. DDT – dichlorodifenylotrichloroetan) należą do grupy pestycydów owadobójczych. Kumulują się w organizmie, zwłaszcza w tkance tłuszczowej oraz w wątrobie, nerkach, mózgu i sercu. Pomimo, że od 1970 roku DDT nie jest w Polsce stosowany, to wykrywa się go w żywności wskutek dużej trwałości tego pestycydu. Działanie toksyczne polega na uszkodzeniu błon komórkowych i zaburzeniu podstawowych czynności komórki, głównie komórek tkanki nerwowej.
• Organiczne związki rtęci – objawy zatruć związkami rtęci to reakcje pochodzące głównie ze strony układu nerwowego. Zatrucia przewlekłe rtęcią prowadzą do uszkodzenia mózgu, czego skutkiem często są trwałe zaburzenia neurologiczne i psychiczne. Ponadto w przebiegu zatrucia mogą występować zapalenia jelit, uszkodzenie wątroby, nerek i mięśnia sercowego.

Liczne badania potwierdzają obecność śladowych pozostałości pestycydów w żywności. W związku z tym, że niektóre pestycydy mają zdolność do kumulowania się w organizmie, nawet niewielka ich ilość dostarczana przez dłuższy czas może powodować negatywne skutki zdrowotne.