Arnika – właściwości. Maść arnikowa i olej z arniki

Aktualizacja: 27 maja, 2020

Choć arnika od wielu lat znana jest jako zioło lecznicze, nadal nie wiemy o niej wszystkiego. Nie znajdzie się jej na przypadkowej łące, w przeciwieństwie do niektórych ziół, ale dzięki specjalnym uprawom może być pozyskiwana i stosowana w środkach leczniczych – maść arnikową na stłuczenia i siniaki znają prawie wszyscy. Czy ma jeszcze inne przeznaczenie?

Arnika

Arnika górska (Arnica montana L.) nazywana też kupalnikiem górskim, pomornikiem czy trankiem górskim należy do rodziny roślin astrowatych. Z wyglądu może wydawać się niepozorna: ma krótką łodygę sięgającą 20–60 cm i małe pomarańczowo-żółte płatki zebrane w koszyczek kwiatowy. Choć jest niewielka, drzemie w niej jednak duży potencjał.

Arnika występuje w zachodniej i środkowej Europie, Azji i Ameryce Północnej. W Polsce można znaleźć ją w Sudetach, Karpatach Wschodnich, na Pomorzu Mazurskim czy w Puszczy Białowieskiej. Znane są 32 gatunki arniki, w tym wykorzystywana do celów leczniczych arnika górska (Arnica montana L) i łąkowa (Arnica chamissonis). Obecnie arnika jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem, dlatego została objęta ochroną w całej Europie. Dla przemysłu jest pozyskiwana ze specjalnych upraw [1].

W przeciwieństwie do większości ziół długo pozostawała „nieodkryta”. Pierwsze wzmianki o niej pojawiły się dzięki Hildegardzie z Bingen, która wspomniała o niej w dziele “Physica”, natomiast dopiero w wieku XVI powstał pierwszy opis arniki. Od tej pory zaczęła być także wykorzystywana w ziołolecznictwie ludowym. Ostatecznie w wieku XIX trafiła do powszechnego użytku [2].

Podstawowym surowcem jest koszyczek arniki, jednakże wykorzystuje się także jej korzeń, choć w mniejszym stopniu. Z arniki produkuje się kremy, maści, żele czy nalewki.

Właściwości arniki

W arnice możemy wyróżnić podstawowe substancje czynne takie jak laktony seskwiterpenowe, w tym helenalinę, olejki eteryczne, flawonoidy, triterpeny, aminy, fitosterole, karotenoidy, garbniki, saponiny oraz związki mineralne [3].

Polifenole, do których należą saponiny i flawonoidy wpływają na wzmacnianie naczyń krwionośnych i limfatycznych, poprawiając mikrokrążenie. Wykazują też działanie przeciwobrzękowe. Laktony seskwiterpenowe powodują zmniejszenie stanu zapalnego oraz bólu. Helenalina wpływa na normalizację ciśnienia krwi i zwolnienie akcji serca.

Arnika wykorzystywana jest głównie ze względu na swoje właściwości przeciwzapalne oraz regenerujące. Przypisuje się jej działanie analgetyczne, przeciwbakteryjne, przeciwnowotworowe, przeciwzapalne i przeciwpłytkowe [4]. Jest powszechnie stosowana w przypadku urazów, krwiaków, ukąszeń owadów, zwichnięć i siniaków, ułatwia bowiem wchłanianie krwawych wybroczyn, zmniejsza powstały obrzęk i niweluje ból. Preparaty z arniki stosuje się w schorzeniach jamy ustnej, zapaleniu mięśni i stawów czy artretyzmie [5][6].

Arnika znajduje również zastosowanie w przemyśle kosmetycznym. Kosmetyki zawierające arnikę stosowane są w pielęgnacji skóry tłustej i trądziku. Zawarte w niej karotenoidy są prekursorami witaminy A i przeciwutleniaczami. Tymol i kwas chlorogenowy działają dezynfekująco i przeciwbakteryjnie.

Arnikę stosuje się też do cery naczynkowej – powoduje obkurczanie naczyń krwionośnych, co wzmacnia ich ścianki, dzięki czemu rozszerzone naczynka z czasem stają się mniej widoczne.

Roślina ta wchodzi w skład preparatów przeciwłupieżowych, toników, szamponów do włosów, kremów i maseczek.

Należy pamiętać, iż nie powinno się stosować arniki wewnętrznie (przyjmując tzw. preparaty homeopatyczne). Nawet niewielka dawka może działać toksycznie wywołując podrażnienia gardła i przewodu pokarmowego, wymioty, biegunkę, bóle brzucha, zawroty głowy czy zaburzenia pracy serca [7].

Maść arnikowa

Składniki biologicznie czynne, które wchodzą w skład maści z arniki dobrze wchłaniają się przez naskórek wnikając w głębsze warstwy skóry. Wzmacniają naczynia krwionośne oraz zmniejszają obrzęk poprzez wchłanianie płynu wysiękowego.

Maść doskonale sprawdzi się podczas leczenia takich urazów jak krwiaki, stłuczenia, siniaki, obrzęki czy wylewy podskórne. Arnika jest także stosowana w leczeniu chorób reumatycznych i bólu mięśni [8].

Olej z arniki

Olej z arniki wytwarzany jest w procesie maceracji (moczenia) suchych płatków arniki górskiej w oleju słonecznikowym. Ma ostry, lecz przyjemny zapach, podobny do cynamonu. W konsystencji jest półpłynny, o barwie pomarańczowo-brunatnej [9].

W jego składzie znajdują się kwasy tłuszczowe stanowiące 60 % zawartości, flawonoidy w ilości 0,4–0,6 %, w tym pochodne flawonoidów takie jak kwercetyna i kemferol oraz kwasy fenolowe (kawowy, chlorogenowy) [10]. Flawonoidy działają moczopędnie, mają korzystny wpływ na pracę serca. W oleju znajdziemy też barwniki karotenoidowe: zeaksantynę, chlorofil, fitosterole i cholinę. Olej powoduje złagodzenie odczuwanego bólu, poprawia krążenie krwi, zmniejsza stan zapalny, łagodzi ból reumatyczny, wykazuje też właściwości antyseptyczne, bakteriostatyczne i przeciwzapalne [11].

Nie należy zapominać, iż olej z arniki nie powinien być stosowany bezpośrednio na rany i owrzodzenia.

Popularność arniki jako zioła leczniczego wiąże się z dużą zawartością w niej substancji biologicznie czynnych takich jak laktony seskwiterpenowe, flawonoidy, olejki eteryczne czy kwasy fenolowe. Arnika jest stosowana w postaci maści, oleju, kremów czy żelu działając m.in. przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, przeciwbólowo i przeciwobrzękowo. Doskonale sprawdza się w miejscowym leczeniu stłuczeń i siniaków, dlatego warto korzystać z tego naturalnego środka.