Substancje rakotwórcze – dieta zwiększająca ryzyko nowotworu

Aktualizacja: 8 kwietnia, 2024

Nowotwór to nieprawidłowa masa tkankowa, której wzrost jest nadmierny i postępuje nawet po usunięciu jego źródła. Każda tkanka ciała może ulec zwyrodnieniu na swój własny sposób, co prowadzi do powstawania różnego rodzaju nowotworów. Trzy główne przyczyny powstawania raka to: onkogeny (geny wywołujące raka), promotor (wyzwalacz z otoczenia komórki) i brak odporności (brak w systemie obronnym). Za ponad połowę wszystkich zachorowań na nowotwory odpowiadają czynniki środowiskowe (w około 30–40% złe odżywianie). Co więc wpływa na zwiększone ryzyko zachorowania? Jaką dietę stosować, by zapobiec chorobie?

Substancje rakotwórcze

Wyróżnia się trzy różne rodzaje kancerogennych czynników wywołujących raka:

• biologiczne,
• chemiczne,
• fizyczne.

Działając osobno lub wspólnie ułatwiają powstawanie lub bezpośrednio wywołują zmiany genetyczne, które po dłuższym czasie mogą prowadzić do zachorowania na nowotwór.

Biologiczne substancje rakotwórcze

Do tej grupy należą bakterie, wirusy, pierwotniaki oraz robaki, np. ludzki wirus zespołu nabytego odporności (HIV) może prowadzić do mięsaków naczyń krwionośnych i przez długotrwałą supresję układu odpornościowego ułatwiać powstawanie nowotworów (szczególnie chłoniaka mózgu). Helicobacter pylori, może natomiast wywołać raka żołądka, a robaczyce są odpowiedzialne za choroby nowotworowe pęcherza, odbytnicy oraz raka przewodów żółciowych.

Chemiczne substancje rakotwórcze

Szczególnie niebezpiecznymi, potencjalnie powodującymi raka truciznami środowiskowymi są tzw. węglowodory policykliczne, aromatyczne (np. benzol) i aflatoksyny pochodzące z grzybów pleśniowych, mogą powodować białaczkę, szpiczaka czy chłoniaka. Inne substancje takie jak: związki nitrynowe, chlorek winylu czy arsen również są uważane za potencjalne kancerogeny, których należy unikać.

Palenie tytoniu odpowiedzialne jest za ponad 30% nowotworów. Dym tytoniowy zawiera kancerogeny chemiczne i jest główną przyczyną raka płuc i krtani oraz raka jamy ustnej i przewodu pokarmowego. Nawet bierni palacze dwukrotnie zwiększają ryzyko zachorowania na raka. Badania potwierdzają, iż przy ponad 20 papierosach dziennie możliwość powstania raka płuc wzrasta dwudziestokrotnie!

Alkohol również zwiększa ryzyko zachorowania na raka jamy ustnej, przełyku, żołądka, jelita grubego i piersi. Mówi się, że połączenie większej ilości wysokoprocentowego alkoholu z dymem tytoniowy jest szczególnie niebezpieczne dla zdrowia.

Błędy w odżywianiu, czyli wysoka ilość produktów przetworzonych, słodyczy, a tym samym zwiększone spożycie tłuszczów (szczególnie mięsa czerwonego) oraz produktów z wysokim indeksem glikemicznym przyczynia się do zachorowania na raka jelita. Wykazano również związek między nadwagą, otyłością a chorobą nowotworową. Tkanka tłuszczowa przyczynia się do produkcji estrogenów, podwyższając ich poziom, co zwiększa możliwość zachorowania na raka.

Fizyczne substancje rakotwórcze

Do kancerogenów fizycznych należą: promieniowanie jonizujące, UV oraz włókna mineralne. Promieniowanie jonizujące często wywołuje raka tarczycy, charakterystyczne jest jednak to, że kancerogeny doprowadzają do rozwoju chorób nowotworowych dopiero po dłuższym czasie (nawet od 10–40 lat), np. po radioterapii może dojść do powstania nowotworu wtórnego, szczególnie kiedy jego dawki były wysokie lub gdy promieniowanie występowało w młodym wieku.

Światło słoneczne i UV również może przyczynić się do powstania raka. Należy pamiętać, aby znaleźć umiar w opalaniu, gdyż czynnikiem ryzyka choroby są częste oparzenia słoneczne, przede wszystkim u osób o jasnej cerze. Zanik warstwy ozonowej i zwiększone narażenie na promieniowanie UV prowadzą do częstszego występowania nowotworów skóry.

Dieta zwiększająca ryzyko nowotworu

Stan zapalny odgrywa kluczową rolę w rozwoju nowotworów, można go jednak zwalczać dzięki naturalnym metodom. Zdrowa dieta i aktywność fizyczna zwiększają odporność organizmu i pomagają utrzymać prawidłową masę ciała, tym samym zmniejszając ryzyko zachorowania na raka. Czego więc powinniśmy unikać w codziennym jadłospisie?

Rak żywi się cukrem!

Przy spożyciu produktów z wysokim indeksem glikemicznym poziom glukozy we krwi gwałtownie rośnie, organizm zatem uwalnia dawkę insuliny, aby pozwolić glukozie wniknąć do komórek. Towarzyszy temu również inny związek zwany IGF (insulinopodobny czynnik wzrostu), którego zadaniem jest stymulowanie wzrostu komórek. Prościej mówiąc cukier odżywia tkanki i sprawia, że rosną szybciej. Wykazano również, że produkty z wysokim indeksem glikemicznym zmniejszają podatność na chemioterapię. Należy więc unikać m.in. cukru, słodyczy, produktów z białej mąki, a zastąpić je np. syropem z agawy, produktami pełnoziarnistymi i owocami.

Ogranicz kwasy tłuszczowe omega-6!

Dieta powinna być przede wszystkim zbilansowana. Bardzo ważna jest równowaga kwasów omega-3 i omega-6. Duża zawartość omega-6 nasila stany zapalne i wzrost komórek nowotworowych. Należy więc unikać m.in. oleju słonecznikowego, kukurydzianego. Niebezpieczne są również tłuszcze typu trans (nasycone), tzw. tłuszcze utwardzane, które występują m.in. w margarynie, rogalikach, ciastach, pączkach itp. Dobrym wyborem będzie oliwa z oliwek, olej lniany czy masło.

Unikać smażonych i spalonych produktów spożywczych

Na początku 2017 r. Brytyjska Agencja ds. Standardów Żywności rozpoczęła kampanię mającą na celu pomoc ludziom w lepszym zrozumieniu i uniknięciu toksyny zwanej akrylamidem. Akryloamid znajduje się w dymie papierosowym i jest również stosowany w procesach przemysłowych, takich jak wytwarzanie barwników i tworzyw sztucznych. Zaskakujące jest to, że akryloamid jest również związkiem chemicznym, który tworzy się na niektórych produktach żywnościowych, zwłaszcza skrobiowych, takich jak chleb, krakersy, ciasta i ziemniaki, gdy są gotowane przez dłuższy czas w wysokiej temperaturze.

Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem klasyfikuje akryloamid jako „prawdopodobny ludzki czynnik rakotwórczy” na podstawie danych pokazujących, że może on zwiększać ryzyko niektórych rodzajów raka u zwierząt laboratoryjnych. Akryloamid występuje głównie w wysoko gotowanych produktach roślinnych, takich jak ziemniaki i produkty zbożowe, takie jak frytki, chipsy ziemniaczane i w pewnym stopniu kawa. Reakcja chemiczna zachodzi, gdy niektóre produkty skrobiowe są gotowane powyżej około 250 ° C.

Ogranicz spożycie soli kuchennej!

Codzienna ilość spożywanej soli nie powinna być większa niż 6 g dziennie, należy więc ograniczyć dosalanie potraw na rzecz naturalnych ziołowych przypraw. Nadmiar sodu w diecie uszkadza śluzówkę żołądka, przyczyniając się do rozwoju zanikowego zapalenia żołądka, które jest jednym z etapów powstawania nowotworu.

Ograniczyć spożycie czerwonego mięsa (do 500 g po ugotowaniu tygodniowo). Unikać peklowanego, mocno solonego wędzonego pożywienia!

Azotany są stosowane do konserwowania żywności, głównie mięsa, wędlin, serów, piwa. Mogą mieć one silne działanie rakotwórcze, gdyż przez bakterie są przekształcane w azotyny, tworzące rakotwórcze formy N-nitrozwiązków.

Unikać alkoholu!

Jak wcześniej wspomniano spożywanie alkoholu może zwiększać ryzyko m.in. raka jamy ustnej, gardła, przełyku. Dzieje się tak m.in. przez aldehyd octowy (produkt metabolizmu alkoholu w organizmie). Jest to związek chemiczny, który może uszkadzać DNA i zaburzać mechanizmy jego naprawy. Ryzyko zachorowania wzrasta wraz z ilością jego spożycia, należy jednak podkreślić, iż nie ustalono tzw. bezpiecznej dawki alkoholu, która nie miałaby wpływu na zdrowie.

Badania wykazują związek produktów żywnościowych z powstawaniem nowotworów, dlatego też powinno się pilnować zdrowego żywienia i aktywności fizycznej.  Stosując zbilansowaną dietę i unikając powyższych produktów codziennie zmniejszamy ryzyko zachorowania na raka.