Sole mineralne. Funkcje soli mineralnych

Aktualizacja: 15 maja, 2024

W publikacjach naukowych oraz książkach tematycznych dotyczących zasad zdrowego odżywiania lub opisujących wartość odżywczą produktów spożywczych, napotykamy się na termin „soli mineralnych” lub „składników mineralnych”. Wiadomym jest, że związki te są niezbędne do prawidłowego funkcjonowanie ustroju człowieka i należy dostarczać je do organizmu każdego dnia wraz ze spożywanym pożywieniem oraz wodą. Jednak, czym są „sole mineralne” i jakie pełnią funkcje?

Sole mineralne

Sole mineralne to inaczej składniki mineralne, które znajdują się w każdym rodzaju żywności, czyli w produktach zbożowych, mięsie, rybach, owocach, warzywach, jajach, przyprawach, ziołach, mleku i jego przetworach. Ponadto znajdują się w wodzie mineralnej oraz w mniejszej ilości w źródlanej, w prawdziwej kawie i herbacie, kakao oraz sokach warzywnych i owocowych. Ważną zasadą dotyczącą zawartości składników mineralnych w produktach spożywczych jest, że im bardziej przetworzony jest produkt, tym mniej składników mineralnych w nim się znajduje. Zatem więcej cynku znajduje się w fistaszkach niełuskanych, niż w smażonych i solonych orzeszkach arachidowych. Bogatsze w substancje mineralne jest pieczywo z mąki razowej niż oczyszczonej jasnej.

Składniki mineralne są obecne również w tkankach naszego organizmu. Przykładowo w kościach i zębach zgromadzony jest głównie wapń oraz fosfor, wątroba stanowi magazyn żelaza i miedzi, natomiast w płynach ustrojowych znajdują się elektrolity, czyli sód, potas, chlor i magnez. W razie niedostatecznej podaży danych składników wraz z codziennymi posiłkami, składniki mineralne są uwalniane z konkretnych tkanek organizmu. Dlatego tak ważne jest, aby dieta była pełnowartościowa i urozmaicona, gdyż przy długotrwałych niedoborach składników mineralnych dochodzi do zubożenia ich zapasów zgromadzonych w tkankach organizmu, co powoduje występowanie chorób z niedoboru.

Często spotykanym niedoborem w diecie Polaków jest niedostateczna podaż wapnia wraz z dietą, co wynika z niewystarczającego spożycia mleka i produktów mlecznych. Organizm potrzebuje wapnia m.in. do budowy kości i zębów, regulacji procesów metabolicznych, utrzymania równowagi kwasowo-zasadowej, transportu i przewodnictwa nerwowego. Wyniki ogólnopolskich badań WOBIASZ dotyczących spożycia produktów spożywczych przez dorosłych mieszkańców Polski, dostarczają informacji, że zarówno mężczyźni, jak i kobiety spożywają poniżej zalecanej ilości produktów mlecznych na dobę. Dla mężczyzn zalecaną ilością jest ok. 800 g mleka i przetworów na dobę, natomiast dla kobiet ok. 1000 g. Zgodnie w wynikami mężczyźni wypełniają 51% zalecanej normy, natomiast kobiety jedynie 41%. Jeśli nie dostarczamy wapnia wraz z dietą zostaje on uwalniany z kości oraz zębów, które stają się coraz bardziej kruche i mniej wytrzymałe na obciążenia. Skutkiem tego procesu jest rozwój osteomalacji (rozmiękania kości), a następnie osteoporozy, szczególnie niebezpiecznej dla osób w wieku podeszłym. W przypadku zębów stają się one kruche i bardziej podatne na uszkodzenia mechaniczne i próchnicę.

Wracając do sedna. Czym zatem są sole mineralne? Z definicji to pierwiastki obecne zarówno w spożywanej żywności oraz w organizmie człowieka, które pozostają w postaci popiołu po przeprowadzeniu spalenia (mineralizacji) danej substancji organicznej (np. żywności lub tkanek organizmu), czyli po usunięciu z badanego materiału wody oraz tłuszczu, węglowodanów oraz białek. Aby lepiej zrozumieć proces mineralizacji, polecam wyobrazić sobie, że w piekarniku spalimy np. pieczone ziemniaki. Składnikami mineralnymi jest to co pozostało, czyli sam popiół, którego w porównaniu do całej objętości spalonego surowca jest stosunkowo niewiele.

Składniki mineralne w zależności od zawartości pierwiastków zgromadzonych w tkankach organizmu oraz dobowego zapotrzebowania klasyfikuje się na dwie główne grupy: makroelementy i mikroelementy. Do makroelementów zaliczamy wapń, fosfor, potas, siarkę, sód, chlor oraz magnez. Zawartość tych pierwiastków w organizmie jest wyższa niż 0,01%, a zapotrzebowanie na ich sumę wynosi ponad 100 mg na dobę. Drugą grupą są mikroelementy, do których zaliczamy żelazo, fluor, cynk, miedź, jod, mangan, selen, chrom. Ich zawartość w organizmie wynosi poniżej 0,01% masy ciała, a zapotrzebowanie dobowe wynosi poniżej 100 mg.  

Funkcje soli mineralnych

Składniki mineralne, czyli pierwiastki organiczne dostają się do organizmu najczęściej w formie związków chemicznych, które znajdują się w pożywieniu oraz wodzie pitnej. W organizmie dochodzi do ich uwolnienie z form, w której zostały dostarczone, a następnie przekształcone w taką formę, która może zostać wchłonięta do krwi i dotransportowana do tkanek docelowych za pomocą krwi lub limfy. Każdy pierwiastek posiada swoje charakterystyczne funkcje w organizmie człowieka, ale ogólnie wyróżnia się następujące role pierwiastków w ustroju:

• stanowią materiał budulcowy organizmu (np. wapń i fosfor budują kości, żelazo wchodzi w skład hemoglobiny i mioglobiny),
• wchodzą w skład konkretnych związków ważnych dla procesów funkcjonowania organizmu (np. cynk jest składnikiem wielu enzymów),
• biorą udział w utrzymaniu równowagi wodno-elektrolitowej oraz gospodarki kwasowo-zasadowej (np. potas, sód, wapń i magnez są pierwiastkami o charakterze zasadowym, natomiast chlor, fosfor i siarka kwasotwórcze),
• uczestniczą w działaniu układów nerwowego oraz mięśniowego (np. potas i sód są ważnymi elektrolitami błonowymi).

Zarówno nadmiar, jak i niedobór w codziennej diecie składników mineralnych jest zjawiskiem niekorzystnym dla funkcjonowania organizmu człowieka. Niedobór powoduje zubożenie tkanek organizmu osłabiając ciało, natomiast przewyższająca zapotrzebowanie podaż soli mineralnych, których organizm nie jest w stanie wykorzystać zostaje zgromadzona w wątrobie, śledzionie lub wydalona z żółcią przez przewód pokarmowy albo z moczem przez układ moczowy, co nadmiernie obciążą układy organizmu.

Warto również poruszyć temat preparatów leczniczych dostarczających składników mineralnych, co omówię na przykładzie preparatów magnezu. Lecznicze środki magnezowe różnią się zawartością jonów magnezu w jednej tabletce, dodatkiem witaminy B6 (ułatwia wchłanianie magnezu) oraz postacią farmaceutyczną (np. tabletka doustna, tabletki musujące). Kupując środek leczniczy należy zwrócić uwagę na formę w jakiej występuje dany pierwiastek, gdyż różnią się one przyswajalnością przez organizm, a fakt ten decyduje o skuteczności danego preparatu. Sole rozpuszczalne w wodzie są stosunkowo lepiej wchłanianie przez organizm, niż te nierozpuszczalne. W piśmiennictwie naukowym, dobrą przyswajalnością przez organizm charakteryzują się cytrynian magnezu, mleczanu magnezu, glukonian magnezu oraz wodoroasparaginian magnezu.

Składniki mineralne są bardzo istotnym elementem naszej diety. Dostarczamy je wraz z urozmaiconą żywnością spożywaną każdego dnia. Aby zwiększyć udział składników mineralnych w codziennej diecie, należy wybierać żywność nisko przetworzoną oraz produkty zbożowe pełnoziarniste, warzywa i owoce w skórce. Z urozmaiconą dietą nie powinno być problemu, aby wypełnić zapotrzebowanie na składniki mineralne niezbędne do prawidłowego pełnienia swoich funkcji przez układy i organy organizmu człowieka.