Dieta osób starszych z cukrzycą typu 2

Aktualizacja: 18 marca, 2024

Cukrzyca typu II przybrała rozmiar epidemii XXI wieku. Choć coraz częściej dotyka nawet dzieci, jest to przypadłość ujawniająca się głównie po wejściu w wiek średni. Niejednokrotnie (nawet u 50% chorych) hiperglikemia (stan podwyższonego stężenia glukozy we krwi) nie daje objawów. Co wyróżnia przebieg choroby w przypadku osób starszych? Na co należy zwrócić szczególną uwagę?

Cukrzyca u osób starszych

Cukrzyca typu II to schorzenie podstępne, które rozwija się latami. Średni czas od zachorowania do ujawnienia się choroby to 9 lat. Istnieją liczne czynniki, które sprzyjają rozwojowi cukrzycy i utrudniają jej leczenie. Należą do nich: zwiększona masa tkanki tłuszczowej, niska aktywność fizyczna, stres, zbyt niski poziom potasu oraz inne niezależne od nas (czynniki genetyczne). Zaniedbania wieku młodzieńczego rzutują na stan w wieku średnim i podeszłym. W wielu przypadkach podejrzenie cukrzycy pojawia się dopiero w momencie kontrolnych badań glikemii. Z tego powodu Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca regularną kontrolę – przynajmniej raz na 3 lata u osób powyżej 45 roku życia. Warto wziąć pod uwagę powyższą rekomendację ze względu na częsty brak objawów hiperglikemii, szczególnie u osób starszych.

Cukrzyca u osób starszych – objawy

Objawy podwyższonego poziomu glukozy we krwi nie muszą być jednoznaczne i mogą przejść niezauważone, szczególnie u seniorów. Do najczęstszych należą:

• osłabienie pamięci,
• wielomocz,
• nykturia (oddawanie moczu w nocy),
• zmęczenie,
• zaburzenia widzenia,
• infekcje,
• opóźnione gojenie się ran.

U osób starszych objaw wzmożonego pragnienia może być nieobecny w przeciwieństwie do osób młodych. Wraz z upływem lat następuje upośledzenie funkcji tych obszarów mózgu, które odpowiadają za uczucie pragnienia. Także zakończenia nerwowe zlokalizowane w jamie ustnej, przełyku i żołądku nie spełniają swojej funkcji informacyjnej związanej z objętością spożytych płynów. Wszystko to powoduje, że ryzyko odwodnienia po ukończeniu 65 roku życia to poważny problem.

Jeśli zaniepokoją nas podobne symptomy warto wykonać kontrolę glikemii na czczo. Jakie kryteria pozwalają na zdiagnozowanie cukrzycy?

• 2 x glikemia na czczo ≥126 mg/dl.
• 1 x glikemia przygodna (o dowolnej porze, niezależnie od spożycia posiłku) > 200 mg/dl + występowanie typowych objawów hiperglikemii.
• W przypadku uzyskiwania wyników niepewnych, np. glikemia na czczo nie przekraczająca 126 mg/dl, jednak przekraczająca dopuszczalną normę – 100–125 mg/dl – zaleca się wykonanie testu doustnego obciążenia glukozą OGTT.

Diagnoza cukrzycy powinna zmotywować do działania i zmiany trybu życia, dlatego że poprawa stanu zdrowia i prewencja powikłań w dużej mierze zależy właśnie od codziennych nawyków.

Czytaj też: Dieta cukrzycowa – MITY

Cukrzyca u osób starszych – leczenie

Leczenie cukrzycy u osób starszych teoretycznie przebiega według tych samych schematów co leczenie osób młodych. Jednak w drodze do wyrównania glikemii napotyka się liczne problemy związane z zaawansowanym wiekiem. Leczenie cukrzycy w większości przypadków rozpoczyna się od wdrożenia terapii farmakologicznej (początkowo doustne leki przeciwcukrzycowe, wraz z progresją choroby rozważa się zastosowanie insuliny) oraz behawioralnej uwzględniającej zwiększony wysiłek fizyczny oraz poprawę nawyków żywieniowych.

Wysiłek fizyczny to istotny czynnik zwiększający wrażliwość komórek na działanie insuliny. Sprzyja powstawaniu nowych naczyń krwionośnych, poprawia przepływ tlenu przez tkanki, wzmaga przemiany glukozy i poprawia proces jej wnikania do komórek. Najlepszym rozwiązaniem dla seniorów będzie umiarkowany wysiłek na świeżym powietrzu, o wolnym początku i stopniowym wzroście intensywności co najmniej 3 razy w tygodniu. Ze względu na zwiększone ryzyko złamań i w przypadku istnienia stopy cukrzycowej zaleca się szczególną ostrożność. Warto pamiętać o przeciwwskazaniach do podjęcia aktywności fizycznej, które często dotykają osób starszych:

• świeżo przebyty zawał serca,
• zakrzepy wewnątrzsercowe,
• retinopatia,
• zaawansowana niewydolność serca,
• tętniak serca.

Nigdy natomiast nie ma przeciwwskazań do poprawy swoich nawyków żywieniowych. Z pomocą właściwej diety niezależnie od wieku możemy w znaczny sposób opóźniać rozwój cukrzycy i na długi czas zachować prawidłową funkcję komórek trzustki odpowiedzialnych za wytwarzanie insuliny.

Przeczytaj też: Dieta przy cukrzycy typu 1 i typu 2 nie musi być wcale nudna!

Dieta w cukrzycy u osób starszych

Dieta w cukrzycy to dieta o niskim indeksie glikemicznym, czyli zapobiegająca gwałtownym wzrostom poziomu glukozy we krwi. Podstawą tej diety są węglowodany złożone, które trawione dłużej stopniowo uwalniają glukozę i nie wywołują gwałtownych skoków jej stężenia. Ze względu na liczne niekorzystne oddziaływania na ludzki organizm, z diety wyeliminować należy kwasy tłuszczowe pochodzenia zwierzęcego – czyli tłuste mięsa, smalec, a także kwasy tłuszczowe konfiguracji trans, których źródłem są przede wszystkim utwardzane margaryny (będące często składnikiem wyrobów cukierniczych). Żywienie zgodne z piramidą żywienia to optymalna propozycja także dla osób z cukrzycą. W wieku podeszłym uwzględnić należy jednak towarzyszące niedogodności. Zwrócić uwagę należy na kilka problemów:

• Niedobory pokarmowe. Mogą nasilać objawy cukrzycy i być przyczyną kolejnych schorzeń. Wynikają one z osłabionego apetytu, często także z zaburzonego trawienia wynikającego np. z niedostatecznego wydzielania soku żołądkowego, śliny czy enzymów trawiennych. Często pojawia się w takich przypadkach konieczność zastosowania diety łatwostrawnej.
• Spadek podstawowej przemiany materii. U wszystkich ludzi wraz z wiekiem maleje zapotrzebowanie na energię. Przekraczanie dziennego zapotrzebowania prowadzi do nadmiernego gromadzenia się tkanki tłuszczowej. Choć osobom starszym często doskwiera brak apetytu, w niektórych przypadkach pojawia się problem przeciwstawny. Kaloryczność diety i zalecane wielkości posiłków pomoże ustalić dietetyk. Nadwaga nasila insulinooporność i przyspiesza postęp cukrzycy.
• Niedobór wapnia. Należy dołożyć starań, aby w codziennej diecie pojawiały się przetwory mleczne. Ze względu na niedobór laktazy mleko zastąpić można serami, jogurtami, kefirem i innymi przetworami. Ponadto bogatym źródłem wapnia jest także mak niebieski.
• Monotonia diety. W diecie osób starszych odnotowuje się często niedobory żelaza, antyoksydantów, cynku i magnezu. Aby dostarczyć tych elementów codziennie, przy okazji każdego posiłku należy spożywać warzywa. Jeśli nie surowe – gotowane na parze lub w wodzie, albo w postaci przecierów i soków.

Ze względu na upośledzenie odczuwania pragnienia, należy świadomie sięgać po wodę w regularnych odstępach czasu. Minimalna ilość płynów, które należy przyjąć w ciągu dnia to 1,5 litra.

Zmiany w diecie należy wprowadzać stopniowo. Oto kilka wskazówek, które nie odwrócą życia do góry nogami przynosząc jednocześnie korzyść dla zdrowia:

• Jeżeli nie doskwierają Ci problemy z przewodem pokarmowym wybieraj pieczywo i produkty zbożowe z mąki pełnoziarnistej. Podobnie kasze – ryż brązowy, kasza gryczana, pęczak. Gdy nie tolerujesz dużych ilości błonnika, wybierz pieczywo graham lub mieszane. Białą bułkę na śniadanie zastąp np. płatkami owsianymi błyskawicznymi. Dobór zależny jest od indywidualnej tolerancji i samopoczucia. Im więcej błonnika (im mniej przetworzone ziarno) tym niższy indeks glikemiczny.
• Każdy posiłek wzbogacaj warzywami. Najlepiej, gdy są podawane na surowo, jednak z wielu względów osoby starsze nie spożywają ich w tej formie. Aby były miękkie i łatwostrawne można ugotować je na parze lub w wodzie.
• Owoce – to bogate źródło wielu pierwiastków. Nie każdy z nich jest jednak odpowiedni dla diabetyka. Owoce, które nie wpłyną niekorzystnie na glikemię (spożyte w racjonalnych ilościach) to – wiśnie, truskawki, porzeczki, jeżyny, gruszki, mandarynki, brzoskwinie, borówki, jabłka, nektarynki. Grejpfruta należy unikać stosując niektóre leki, m.in. statyny – o działaniu obniżającym stężenie cholesterolu. Należy mieć to na uwadze stosując wszelkie medykamenty. Ulotka zawiera informacje na temat interakcji leków z żywnością, czytajmy zatem je uważnie.
• Każdego dnia spożywaj przetwory mleczne – kefiry, jogurty, twarogi. Nie dość, że zawierają wapń oddziałują korzystnie na mikroflorę jelitową. Mleko ze względu na zawartość kwasów tłuszczowych pochodzenia zwierzęcego najlepiej wybierać o zawartości tłuszczu 2%. Jeżeli występuje nietolerancja cukru mlecznego (dość częsta w tym wieku) pozostań przy przetworach mlecznych zawierających mniej laktozy.
• Mięso 2 razy w tygodniu zastąp rybą. Zaleca się unikanie smażenia na rzecz gotowania czy pieczenia w folii.
• Postaraj się zredukować do minimum źródła cholesterolu. Stosuj oleje roślinne. Do smażenia nadają się oleje rzepakowy i oliwa z oliwek (rafinowana). Na zimno można stosować dwa wymienione wcześniej, a także inne – jak olej lniany czy słonecznikowy.
• Suplementy – wyłącznie z zaleceń lekarza. Rynek suplementów w Polsce jest nie dość dobrze kontrolowany. Ponadto wszelkie substancje mogące wchodzić w reakcje z zażywanymi lekami mogą okazać się niebezpieczne, zwłaszcza w wieku podeszłym.
• Cukier i słodycze najlepiej wyeliminować zupełnie. Nie musimy jednak być dla siebie tak surowi. Każdy zasługuje na odrobinę przyjemności. Korzystaj zatem z zamienników cukru dostępnych na rynku, jak stewia czy ksylitol. Desery warto przygotowywać samodzielnie (w okresie letnim np. owocowe koktajle, galaretki z owocami).

To może cię zainteresować:

• Cukrzyca typu 2 – objawy, normy cukru we krwi. Co jeść przy cukrzycy?
• Wpływ diety wegetariańskiej na cukrzycę i niedoczynność tarczycy
• Dieta cukrzycowa – produkty zalecane i zakazane

Nie należy zmian (nawet tych korzystnych) wprowadzać zbyt drastycznie. Jedną z propozycji jest wprowadzanie jednej nowości na tydzień. Na uwadze należy mieć zawsze choroby towarzyszące wiekowi podeszłemu. Leczenie wielu z nich narzuca restrykcje dietetyczne znacznie zawężające gamę produktów. W takim przypadku warto skorzystać z porady dietetyka, który pomoże skomponować jadłospis wartościowy, smaczny, ale przede wszystkim zindywidualizowany.