Cukrzyca – styl życia a poziom glukozy we krwi u diabetyka

Aktualizacja: 23 lutego, 2024

Styl życia to całokształt cech charakterystycznych codziennego zachowania, u diabetyka w dużym stopniu determinuje jego zdrowie. Życie diabetyka powiązane jest z nieustanną kontrolą poziomu cukru we krwi, chorzy muszą codziennie jeść określone posiłki o tych samych porach, przyjmować leki, jeśli jest to zalecane. Cukrzyca jest chorobą społeczną, definiowaną przez WHO jako nie schorzenie, lecz grupę chorób, których wspólnym mianownikiem jest hiperglikemia. W celu wykluczenia zaburzeń czynności i niewydolności różnych narządów w tym: oczu, nerek, serca, diabetycy muszą stosować się do zaleceń prawidłowego stylu życia.

Cukrzyca a dieta

Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego leczenie dietetyczne chorych na cukrzycę powinno opierać się na utrzymaniu:

• optymalnego stężenia lipidów (cholesterol całkowity <4 mmol/l) i lipoprotein (LDL i TG <2 mmol/l) w surowicy,
• prawidłowej masy ciała,
• optymalnych wartości ciśnienia tętniczego krwi (130/80 mmHg lub 125/75 mmHg z towarzyszącą niewydolnością nerek, mikroalbinurią, białkomoczem)
• prawidłowego stężenia glukozy we krwi (4,5–8 mmol/l przed posiłkiem)

Priorytetem w osiągnięciu wyżej wymienionych celów jest regularne spożywanie posiłków, kontrolowanie spożycia węglowodanów (w szczególności prostych) w ciągu doby.

W normalizacji glikemii krwi, diabetyk powinien przede wszystkim znać wartości indeksu glikemicznego poszczególnych produktów użytych w jadłospisie. Na IG surowca wpływa nie tylko zawartość pektyn, skrobi, sposób przyrządzenia potrawy, ale także zawartość składników odżywczych. W organizmie człowieka białka trawione są od 2–4h, węglowodany 0,5–2h a tłuszcze 4–6h. Reasumując diabetyk komponując posiłki powinien tak dobierać produkty, aby w jak najdłuższym czasie były trawione i nie powodowały doraźnych skoków krzywej cukrowej. Przykładowo, przy spożyciu na śniadanie chleba z szynką (dodatek białkowy) indeks glikemiczny jest mniejszy niż po spożyciu chleba z pomidorem (dodatek węglowodanowy).

Składniki mineralne, takie jak chrom, cynk, mangan kontrolują poziom glukozy we krwi. Mikroelementy te zostają usunięte podczas rafinacji np. przy produkcji białej mąki. W Chinach, gdzie spożywa się w głównej mierze rafinowane zboża wprowadzono innowacyjną metodę leczenia cukrzycy. Polega ona na dodatku otrąb pszennych do pożywienia, które powodują obniżenie poziomu cukru we krwi. Otręby zawierają również duże ilości krzemu. Pierwiastek ten uznawany jest przez niektórych naukowców za związek poprawiający funkcje trzustki.

Zaleca się dla diabetyków owoce, które są w smaku kwaśne lub lekko kwaśne tj. np. cytrusy. Cytryny i grejpfruty obniżające poziom glukozy we krwi.

W dużej mierze dieta jest powiązana z występowaniem niepożądanych objawów tj. hipo i hiperglikemii u diabetyków. W celu odróżnienia tych dwóch stanów chorobowych, warto zaznajomić się z poniższym podziałem.

Dowiedz się więcej na temat suplementów odpowiednich dla cukrzyków!

Hipoglikemia

Powstaje w momencie, gdy stężenie glukozy we krwi zmniejsza się poniżej 55 mg/dl (3,1 mmol/l). Przyczyną powstawania tego stanu może być: zbyt duża podaż insuliny, zmiana wchłaniania insuliny (np. zmiana miejsca iniekcji, gorąca kąpiel po zastrzyku), za duża aktywność fizyczna, za mało pożywienia lub opóźnione spożycie posiłku. Ponadto alkohol hamując uwalnianie glukozy z wątroby przyczynia się do hipoglikemii. Dopuszcza się spożywanie do 20g/d alkoholu przez kobiety i nie więcej niż 30g/d przez mężczyzn. Diabetycy z chorobami współistniejącymi tj. dyslipidemia, neuropatia, zapalenie trzustki nie powinni spożywać nawet w najmniejszych ilościach alkoholu.

W niedocukrzeniu lekkim, umiarkowanym należy podać 10–20 g glukozy lub sacharozy najlepiej w postaci słodkiego płynu. W celu zapobieżenia nawrotowi hipoglikemii, powinno się spożyć węglowodany złożone oraz do ok. 60 min kontrolować glikemię. Unikać powinno się czekolady, ponieważ zawiera tłuszcz opóźniający wchłanianie cukru. W niedocukrzeniu ciężkim liczy się jak najszybsze wyrównanie stężenia glukozy we krwi, dlatego podaje się dożylnie 20% roztwór glukozy lub domięśniowo 1 mg glukagonu. Po zastosowanym zabiegu zaleca się podanie osłodzonego płyny lub kostek cukru. U pacjentów z zaburzeniami świadomości eliminuje się podaż doustnych preparatów.  

Hipoglikemii w wielu przypadkach można uniknąć po przez odpowiednie dawkowanie insuliny w zależności od spożywanych posiłków, prowadzenie aktywności fizycznej, kontrolowanie fazy cyklu menstruacyjnego (następuje zmiana wrażliwości na insulinę) u kobiet.

Diabetyk powinien być świadomy skutków nie stosowania się do zaleceń dietetycznych, lekarskich, wśród których można wymienić: zaburzenia neurologiczne, zaburzenia funkcjonowania uk. sercowo-naczyniowego a nawet śmierć. Niedocukrzenie powoduje śmiertelność rzędu  2–4% chorych.

Hiperglikemia

Polega najczęściej na spożyciu zbyt dużej porcji węglowodanów w stosunku do podanej insuliny.

To stan, w którym stężenie glukozy we krwi zwiększa się powyżej 180 mg/dl a nawet do 300 mg/dl. Leczenie ustala lekarz, nie może być prowadzone na „własną rękę” lub przez dietetyka. Hiperglikemia spowodowana jest za małą podażą insuliny, zbyt małą aktywnością fizyczną, błędami dietetycznymi (spożycie dużej ilości węglowodanów w szczególności prostych), stresem, chorobami współistniejącymi, wpływem leków (różnego rodzaju interakcje: lek-żywność) . Hiperglikemia powstaje powoli, objawia się odwodnieniem, uczuciem acetonu w wydychanym powietrzu, a także występującymi nudnościami i sennością.

Cukrzyca a otyłość

Według Światowej Organizacji Zdrowia wyróżnia się cztery typy cukrzycy. Pierwszy typ wywołany jest przez proces immunologiczny lub ma nieznane podłoże. Cukrzyca typu drugiego związana jest z upośledzeniem wydzielania insuliny i spadkiem wrażliwości na ten hormon w tkankach obwodowych, takich jak: mięśnie szkieletowe, serce, wątroba, tkanka tłuszczowa i inne. Podtyp trzeci zalicza się cukrzycę o znanej etiologii np. spowodowaną genetycznym defektem czynności komórek beta trzustki, chorobą wewnątrzwydzielniczą części trzustki. Czwarty typ to cukrzyca ciążowa.

Otyłość jest głównym czynnikiem ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2. Około 80% osób chorych na cukrzycę typu 2, posiada wskaźnik BMI przekraczający 30 kg/m2. W tym przypadku, diabetycy powinni skupić się na redukcji tłuszczów nasyconych dostarczanych wraz z dietą.

Cukrzyca a styl życia

Według badań naukowych zmiana stylu życia uwzględniająca aktywność fizyczną, zmniejszenie energetyczności codziennej diety i co za tym idzie docelowa redukcja masy ciała o 5% w ciągu 4 lat,  wpływa na spadek zachorowalności na cukrzycę otyłych osób z nieprawidłową tolerancją glukozy o 58%.

U cukrzyków często odnotowuje się zaburzenia lipidowe, czego konsekwencją są choroby układu sercowo-naczyniowego. Redukcja masy ciała może prowadzić do obniżenia stężenia cholesterolu całkowitego, trójglicerydów przy jednoczesnym wzroście stężenia cholesterolu HDL. Spadek masy ciała ma również wpływ na normalizację ciśnienia tętniczego.

Nadwaga lub otyłość jest również czynnikiem ryzyka zachorowania kobiety będącej w ciąży. Za powstawanie choroby odpowiadają adipocyty obecne w tkance tłuszczowej, które przy nadmiernej lipolizie hamują transport glukozy, syntezę glikogenu oraz nasilają proces glukoneogenezy. Dodatkowo ciąża po 35. roku życia, porody dzieci o dużej masie ciała (> 4 kg) sprzyja powstawaniu cukrzycy ciążowej.

Cukrzyca ciążowa to zarówno stan istniejący u kobiety przed zajściem w ciążę jak i rozpoznany po raz pierwszy w trakcie ciąży. W cukrzycy ciążowej stosuje się podział stanu chorobowego wg White, w którym wyróżnia się: typ G1 – charakteryzujący się leczeniem z uwzględnieniem odpowiedniej diety oraz typ G2, w którym sama modyfikacja diety jest niewystarczająca i należy wprowadzić insulinoterapię.

Dieta przy cukrzycy ciężarnych powinna składać się ze zwiększonej ilości spożywanych posiłków w ciągu dnia (około 3 posiłków głównych i 3 dodatkowych). Procentowa zawartość węglowodanów w diecie powinna wynosić 40–50% energii, białek 30%, 20–30% tłuszczów z ograniczeniem nasyconych i wykluczeniem kwasów typu trans.

Cukrzyca a aktywność fizyczna

Najlepszym sportem u osób chorych na cukrzycę jest wysiłek aerobowy (glukoza jest spalana w obecności tlenu), w skład którego wchodzi np. szybki marsz, bieg, jazda na rowerze, pływanie, wioślarstwo.

U chorych na cukrzycę typu 2 w wieku > 65. r.ż. i/lub z nadwagą zaleca się szybki spacer w ilości 3–5 razy w tygodniu (ok. 150 min tygodniowo). Dla diabetyków z istniejącą nadwagą, otyłością zaleca się nordic walking, czyli aktywność fizyczna gwarantująca wysiłek dynamiczny i tlenowy. Diabetyk powinien mierzyć stężenie glukozy we krwi przed/w trakcie i po treningu. Pomiary gleukometrem są bardzo ważne w przypadku chorych stosujących insulinę, którzy tym sposobem dopasowują sobie dawki tego hormonu oraz pożywienia.  U kobiet w ciąży (przy braku przeciwwskazań od lekarza) zaleca się ćwiczenia gimnastyczne o umiarkowanym nasileniu oraz spacery.

Sport u cukrzyka wpływa korzystnie na wrażliwość na insulinę, stężenie glukozy we krwi, profil lipidowy, redukcję nadmiernej masy ciała a nawet poprawia nastrój, co w szczególności przydaje się podczas zaistniałej depresji.

Zastosowanie zasad prawidłowego stylu życia przez diabetyka jest niezbędne w drodze do osiągnięcia dobrego samopoczucia nie tylko fizycznego, ale też psychicznego. Pomocy w poradzeniu sobie z cukrzycą, diabetycy powinni szukać w zespole terapeutycznym składającym się z lekarza i dietetyka.